آداب بارداری، زایمان و نوزادی

1. قبل از بارداری

تربیت فرزندان باید از قبل از تولد (هنگام انتخاب همسر) مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا همسر تأثیرگذارترین عامل در تربیت آینده فرزند محسوب می‌شود. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
با فردی از خانواده و فامیل صالح ازدواج کنید؛ چرا که عِرق تأثیرگذار است. (1)
از این روایت استفاده می‌شود که عِرق - یا به تعبیری ژن - در انتقال صفات فرزندان بسیار ظریف، دقیق و قوی عمل می‌کند. ژن‌ها صفات والدین را به فرزندان منتقل می‌کنند. بنابراین اگر کسی زن زیبا، ولی بی‌ادب یا شوهر بداخلاق را برگزیند، مطمئناً بی‌ادبی و بداخلاقی همسر در تکوین شخصیت فرزندان اثر خواهد گذاشت. (2)

2. حین انعقاد نطفه

نظام فکری و حالات روانی و رفتار والدین در حین آمیزش بر فرزند تأثیرگذار خواهد بود. اولین مؤلفه مهم، رعایت حریم الهی و ترک محارم الهی از سوی پدر و مادر است که بارزترین مورد آن پرهیز از غذای حرام در زمان انعقاد نطفه و هنگام شکل‌گیری سلول‌های اولیه است؛ زیرا همان‌طور که غذای مسموم موجب بروز اختلالاتی در دستگاه بدن فرزند می‌گردد، غذای حرام نیز تأثیر مخربی بر روح و روان او خواهد گذاشت. فکر و نیت اعمال صالح در هنگام انعقاد نطفه نیز اثرمثبتی در روحیه و آینده فرزند دارد و افکار آلوده به گناه، آثار منفی از خود به جای می‌گذارد. بنابراین سفارش شده که زن و شوهر هنگام رابطه زناشویی، افکار آلوده را به خود راه ندهند و با احساس صمیمیت و لذت و عشق فراوان، رابطه زناشویی خویش را با نشاط سازند تا سبب زیبایی، هوشمندی و مستعد شدن فرزندشان گردد. از این رو بسیار سفارش شده که والدین از غذای حرام پرهیز نمایند و «حلال و پاکیزه را تناول کنند». (3)
علاوه بر آن، فکر و نیت اعمال صالح در هنگام انعقاد نطفه نیز اثرمثبتی در روحیه و آینده فرزند دارد و افکار آلوده به گناه، آثار منفی از خود به جای می‌گذارد. بنابراین سفارش شده که زن و شوهر هنگام رابطه زناشویی، افکار آلوده را به خود راه ندهند و با احساس صمیمیت و لذت و عشق فراوان، رابطه زناشویی خویش را با نشاط سازند تا سبب زیبایی، هوشمندی و مستعد شدن فرزندشان گردد. (4)
همچنین همسرانی که نسبت خویشاوندی نزدیک دارند، باید قبل از بچه‌دار شدن از مشاوره ژنتیک استفاده کنند.

3. دوران بارداری

از بین مراحل زندگی فرزند، حضور در رحم مادر حساسیت ویژه‌ای دارد و جنین در رحم مادر تحت تأثیر عومل زیر قرار می‌گیرد:

- عوامل مادی و طبیعی:

تغذیه مادر، داروها، بیماری‌ها، اعتیاد، تشعشعات و عامل RH.

- عوامل روانی:

غم‌ها، شادی‌ها، ترس‌ها، اضطراب‌ها، اندیشه‌های مادر و ... .

- عوامل اجتماعی:

رفتارهای دیگران با مادر به ویژه همسرش، ارتباط اجتماعی و ... .

- عوامل معنوی:

ارتباط با خدا، عذای حلال، نیت خالص، خصوصیات اخلاقی و ... .
تأثیر این عوامل بر فرزند در رحم مادر تا حدی است که حتی در سرنوشت او در بزرگسالی اثر می‌گذارد.
بنابراین بعد از اینکه نطفه بسته شد و زن باردار گردید، مرحله جدیدی از مسئولیت‌های او آغاز می‌گردد. مادر باردار برای اینکه نقش خود را به خوبی انجام دهد، ابتدا باید از مراحل رشد جنین آگاهی یابد و در جهت رفع نیازهای او تلاش کند.
از بین مراحل رشد جنین (سلول اولیه، رویان و جنین) مرحله دوم (رویان) که از هفته سوم تا پایان هفته هشتم بارداری می‌باشد، بسیار مهم است و عوامل مخرب محیطی در این زمان باعث ایجاد ناهنجاری‌هایی در جنین می‌گردد. در این دوران، سلامتی جسمانی مادر نیز بسیار اهمیت دارد؛ از طرفی، مصرف برخی داروها نیز برای جنین مشکلاتی به بار می‌آورد. بنابراین مصرف هر دارو باید با نظر پزشک باشد. همچنین مصرف الکل و اعتیاد مادر باعث بروز مشکلات جسمی و آسیب‌های روانی در فرزند می‌شود.
یکی دیگر از عوامل مهمی که از طریق مادر بر جنین اثر می‌گذارد، نوع تغذیه او در دوران بارداری است. غذای مادر باید غنی و کامل باشد تا از یک طرف احتیاجات بدن خویش را تأمین کند و از طرف دیگر، مواد غذایی مورد نیاز رشد کودک را در اختیارش قرار دهد. (5)

بیشتر بخوانید: زایمان و تولد (1)

تکامل اعضای بدن جنین، رشد اعصاب و ساختمان مغز و میزان ضریب هوشی و استعداد کودک و حتی اخلاق او به وضع تغذیه مادر در دوران بارداری بستگی دارد.
مراجعه مادر به پزشک به طور منظم، تشکیل پرونده پزشکی و تحت مراقبت بودن در تمام دوران بارداری امری الزامی است؛ زیرا هنگام زایمان، تدابیر پیش‌بینی شده پزشکی می‌تواند از بسیاری از مشکلات و پیچیدگی‌های زایمان، نارسایی‌ها و ضایعات احتمالی زمان تولد پیشگیری کند. (6)
خانم باردار باید از انجام کارهای سنگین پرهیز کند و در فواصل کار روزانه مدتی استراحت نماید. او به هشت ساعت خواب در شبانه روز احتیاج دارد.
علاوه بر آن، آرامش روحی مادر در طی دوران بارداری نیز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا جنین تحت تأثیر محیط اطراف قرار می‌گیرد و بی‌شک نزدیک‌ترین عنصر محیط به او مادر است. بنابراین ناراحتی‌های روانی و مشکلات عصبی مادر بر فرزند از نظر هوش، استعداد، نشاط و سلامت روانی تأثیرگذار می‌باشد. از این رو نوزادی که ثمره یک عشق حقیقی و مشروع با خاطری آسوده و رضایت کامل زن و شوهر باشد و بعد از تولد نیز در محیط امن در کنار والدین پرورش یابد، معمولاً ضریب هوشی بالایی خواهد داشت.
هیجانات شدید مادر، افکار منفی، غم و اندوه، تأسف خوردن از بارداری، واکنش منفی شوهر نسبت به بارداری او، نگرانی از واکنش اطرافیان به جنسیت نوزاد، ترس، خشم، بدبینی و ... در جنین تأثیر منفی می‌گذارد. برعکس، تماشای مناظر زیبا، قرار گرفتن در طبیعت، افکار مثبت، آرامش و اطمینان یافتن در اثر حمایت‌های همسر و اطرافیان، پذیرش موقعیت خود و احساس غرور و افتخار برای داشتن چنین نعمتی صرف نظر از جنسیت آن، علاوه بر تأثیر مثبت بر جنین، قدرت تحمل مادر را در مقابل سختی‌های دوران حمل زیاد می‌کند.
پدران نیز مسئولیت خطیری در دوران بارداری مادران برعهده دارند؛ زیرا ایجاد تسهیلات لازم از جهات مختلف، فراهم نمودن آرامش خاطر، سلامت روانی و عاطفی مادر، تلاش برای تأمین نیازهای زیستی، روانی و اجتماعی مادر و سیراب ساختن وی از منبع محبت، از وظایف و مسئولیت‌های پدران آگاه و متعهد است. (7)
در پایان به اختصار می‌توان موارد مهمی را که در دوران بارداری باید به آن توجه داشت، چنین ذکر کرد:
- انجام آزمایش‌ها در بازه‌های زمانی معین.
- انجام سونوگرافی اولیه با هدف تعیین ناهنجاری‌ها.
- اندازه‌گیری AFP در صورت لزوم برای تشخیص بیماری‌های ژنتیک.
- غربال‌گری دیابت.
- بررسی عفونت باکتریایی واژن.
- بررسی عفونت باکتریایی جنین.
- بررسی "Indirect Coombs" برای مادران Rh منفی.
- اندازه‌گیری وزن، فشار خون در هر ماه از بارداری.
- انجام معاینات عمومی و توجه به آنها.
- توجه به تغذیه در دوران بارداری.
- بهداشت دهان و دندان.
- بهداشت روان.

4. مرحله زایمان

زایمان فرآیندی است که طی آن نوزاد به طور طبیعی و به دست پزشک یا ماما متولد می‌شود. در موارد خاص پزشکی که احتمال خطر برای مادر یا جنین وجود دارد، زایمان به صورت سزارین انجام می‌گیرد. سفارش شده که پس از تولد فرزند، پدر و مادر ولیمه بدهند و اطعام کنند و اقوام و خویشان و دوستان دور هم جمع شوند و ورود فرزند را جشن بگیرند. یکی از روش‌های قابل تحمل نمودن درد زایمان، آماده‌سازی مادر از طریق تمرینات ورزشی قبل از زایمان است؛ از جمله: تمرینات تنفسی، ورزش‌هایی برای تقویت و نرم شدن و کشیده شدن عضلاتی که در جریان زایمان نقش دارند و تمریناتی برای آرام‌سازی عضلات و اعصاب که با انجام آن، مرحله زایمان راحت‌تر سپری می‌گردد.

5. دوران نوزادی

دوران نوزادی، اوقات مهمی برای شکل‌گیری اولیه شخصیت فرزندان است و برای این دوران توصیه‌های زیر ذکر شده است:

- گفتن اذان و اقامه در گوش فرزند؛

بعد از به دنیا آمدن فرزند بهتر است اولین صدایی که نوزاد از جهان خارج می‌شنود، ذکر «الله اکبر» و اذان و اقامه باشد. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «وقتی فرزندتان متولد شد، در گوش راستش اذان و در گوش چپ او اقامه بگویید». (8)

بیشتر بخوانید: آداب پس از تولد نوزاد

 

- انتخاب نام نیکو؛

بر اساس روایات اسلامی، تعیین نام نیکو برای فرزند از حقوق کودک بر پدر و مادر اوست. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) فرمود: «حق فرزند بر والدینش آن است که نام نیکو بر او بگذارند، او را نیکو تربیت کنند و قرآن را به او تعلیم دهند.» (9) باید برای فرزندان نامی انتخاب شود که باعث افتخار او باشد؛ نامی که مفهومی ارزشمند داشته باشد و در تمام عمر، آن مفهوم مثبت به او تلقین شود.

- ولیمه و عقیقه؛

سفارش شده که پس از تولد فرزند، پدر و مادر ولیمه بدهند و اطعام کنند و اقوام و خویشان و دوستان دور هم جمع شوند و ورود فرزند را جشن بگیرند.

- ختنه؛

ختنه سنتی واجب برای پسران و در جهت حفظ سلامت، رشد مناسب و مراعات زمینه‌های بهداشتی است.

- تغذیه با شیر مادر؛

مادر باید نوزاد را از شیر خود سیراب کند تا با او ارتباط عاطفی برقرار نماید. نوزاد به لمس کردن، حرارت، تماس پوستی و همچنین در آغوش گرفتن به خوبی واکنش نشان می‌دهد.

نمایش پی نوشت ها:
1. تزوّجوا فی الحجر الصالح فانّ العرق دسّاس. (طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 197).
2. مظاهری، اخلاق در خانواده، ص 229.
3. بقره (2): 168.
4. برای اطلاعات بیشتر بنگرید به: میخبر، ریحانه بهشتی، ص 55-34.
5. شش دسته مواد غذایی شامل: پروتئین‌ها، چربی‌ها، قندها، آب، ویتامین‌ها و املاح معدنی است.
6. افروز، روان‌شناسی ازدواج و شکوه همسری، ص 209.
7. همان، ص 212.
8. کلینی، اصول الکافی، ج 6، ص 23.
9. نهج البلاغه، حکمت 399.

منبع مقاله :
جمعی از نویسندگان؛ (1394)، دانش خانواده و جمعیت، قم: دفتر نشر معارف، چاپ بیست و سوم