ناباروری خود را درمان کنید!

یک. علل ناباروری

ناباروری به معنای عدم توانایی زن یا مرد در بچه‌دار شدن است و علل آن عبارتند از:

- علل مردانه:

اشکال در کمیت و کیفیت اسپرم.

- علل زنانه:

عدم تخمک‌گذاری، انسداد لوله‌های رحمی، سابقه عفونت‌های دستگاه تناسلی، اشکال آناتومیک در دستگاه تناسلی.

- علل غیرقابل توجیه:

عدم شناسایی علت زنانه یا مردانه برای آن.
این علل با انجام آزمایش‌های ساده قابل تشخیص هستند. امروزه با تکنیک‌های پیشرفته و جدید، راه‌های درمانی بسیاری برای درمان ناباروری وجود دارد. در ادامه عوامل مؤثر بر ناباروری و راه‌های درمان آن را بررسی می‌کنیم:

دو. عوامل مؤثر بر ناباروری

1. تأثیر تغذیه ناسالم بر ناباروری

یک رژیم غذایی صحیح همراه با فعالیت بدنی متعادل و نیز کنترل وزن، در ایجاد تخمک‌گذاری منظم و افزایش قدرت باروری زنان مؤثر است. همچنین مصرف ویتامین‌های E و C، اسیدفولیک و روی برای تولید تخمک بسیار اثرگذار است. مصرف ویتامین A نیز در بهبود عملکرد غدد تولیدمثل مؤثر است؛ ویتامین‌های گروه B هم برای تنظیم عملکرد غدد جنسی ضروری هستند.
در مقابل، تغذیه ناکافی و غیرسالم می‌تواند آثار بسیار نامطلوبی بر سیستم باروری بگذارد و حتی عاملی برای ناباروری مردان و زنان گردد. هر ماده غذایی که کالری بیهوده به بدن تحمیل کند، یک ماده غذایی ناسالم محسوب می‌شود که از جمله می‌توان به فست فودها، انواع کنسروها، سوسیس، کالباس، چیپس، پفک، نوشابه‌های گازدار، مواد رنگی خوراکی‌ها و بسیاری از شیرینی‌ها و مواد قندی اشاره کرد.
در ضمن، مصرف سوسیس و کالباس و همچنین پیتزا، چیپس و پفک، مزاج سرد و خشک را در بدن ایجاد می‌کند که منجر به کاهش توانایی باروری خواهد شد. از نظر طب اسلامی نیز علت عمده ناباروری در زن و مرد، غلبه سردی است که موجب ناتوانی رحم و ضعف اسپرم می‌شود. علت سردی زیاد بدن، استفاده از غذاهای مانده، فریزشده، آماده (فست فود) و فرآوری شده (کنسروشده، سوسیس، کالباس و ...) می‌باشد. یکی از عوارض مشترک این‌گونه مواد، چاقی است و چاقی به دلیل اینکه عامل ایجاد کننده تغییرات در هورمون‌های بدن است، می‌تواند در کاهش سن بلوغ در دختران و پسران نقش بسزایی داشته باشد. همچنین می‌تواند بر آزادسازی تخمک و قدرت باروری تأثیر منفی برجای بگذارد.

2. تأثیر مواد فریزشده بر ناباروری

یکی از راه‌های نگهداری مواد غذایی فریزکردن آنهاست. مدت ماندگاری مواد غذایی در فریزر هر چند با فریزکردنِ اصولی آنها همراه باشد، به ظاهر تأثیری بر عطر و طعم و بوی آنها ندارد؛ اما بر ارزش غذایی آنها تأثیر می‌گذارد؛ به ویژه اگر بسته بندی نامناسب باشد یا مواد غذایی بیش از زمان استاندارد در فریزر نگهداری شوند.
از جمله تأثیرات مواد فریزشده می‌توان به رشد نوعی باکتری به نام «لیستریا» اشاره کرد. لیستریا یکی از میکروارگانیسم‌هایی است که از جفت عبور می‌کند و جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به سقط گردد. این باکتری در گوشت فریزشده و غذاهای نیمه آماده یافت می‌شود.

بیشتر بخوانید: تمام ناباروری ها قبل درمانند.

یکی دیگر از آثار منفی فریزکردن مواد غذایی، از بین رفتن «سلنیوم» است. سلنیوم یکی از مواد معدنی بسیار مفید در پیشگیری از پیری زودرس، روماتیسم، لوپوس و بسیاری از بیماری‌های دیگر است. همچنین در تقویت تولیدمثل، افزایش باروری مرد و رشد جنین مؤثر است. غذاهایی که به صورت فرآوری شده درآیند (کنسرو، دودی یا فریزشده) سلنیوم آنها از بین می‌رود.
از نظر طب اسلامی نیز علت عمده ناباروری در زن و مرد، غلبه سردی است که موجب ناتوانی رحم و ضعف اسپرم می‌شود. علت سردی زیاد بدن، استفاده از غذاهای مانده، فریزشده، آماده (فست فود) و فرآوری شده (کنسروشده، سوسیس، کالباس و ...) می‌باشد.

3. تأثیر شرایط روحی و روانی بر ناباروری

استرسِ محیطی موجب کاهش تخمک‌گذاری و همچنین افسردگی و اضطراب خواهد شد و بر مغز زنان اثرنامطلوبی خواهد داشت که در نهایت موجب تغییر در میزان هورمون‌های اصلی بدن و در نتیجه ناباروری می‌گردد.

4. تأثیر نوع لباس بر ناباروری

پوشیدن لباس‌های تنگ و چسبان در مردان، سبب بالا رفتن دمای بیضه و باعث آسیب رسیدن به اسپرم‌ها می‌شود و علاوه بر کاهش قدرت باروری با تحت فشار قرار دادن بیضه‌ها، خون‌رسانی را به آنها مختل می‌کند. همچنین پوشیدن شلوار تنگ در زنان چه بسا علاوه بر عفونت‌های مثانه، با کاهش خون‌رسانی به تخمدان، در درازمدت موجب بروز کیست تخمدانی شود و عفونت‌های قارچی دستگاه تناسلی را به دنبال داشته باشد.

5. تأثیر فعالیت‌های ورزشی بر باروری

تحرک کافی و ورزش، نقش ویژه‌ای در کلیه مراحل بارداری، تغییرات خاص سن بلوغ و عوارض مربوط به دوران سالمندی دارد. زنانی که تحرک کافی دارند، در دوران بارداری با مشکلات کمتری مواجه می‌شوند. اضافه وزن نه تنها بر قدرت باروری زوج‌ها، که بر سلامت نوزادی که در آینده متولد می‌شود نیز تأثیرگذار است. زنان چاق با ورزش در حد متعادل، چربی اضافی بدن خود را از بین می‌برند و در هورمون‌های جنسی آنها تعادل ایجاد می‌گردد؛ اما ورزش بیش از حد متعادل برای باروری مضر است.

6. تأثیر تکنولوژی بر ناباروری

توسعه سریع علم و تکنولوژی و پیشرفت در صنعت برق، موجودات زنده از جمله انسان را تحت تابش طیف وسیعی از میدان‌های الکترومغناطیسی حاصل از وسایل برقی، از جمله خطوط انتقال نیروی برق یا ولتاژ زیاد، کامپیوتر شخصی، فر برقی، تلویزیون و یخچال قرار داده است.
آنتن‌های BTS تلفن همراه نیز به دلیل آنکه از خود تشعشعات الکترومغناطیسی ساطع می‌کنند، برای انسان خطرساز هستند و قرار گرفتن در معرض امواج این آنتن‌ها برای مدت طولانی و حتی در فواصل کوتاه خطرناک است و عوارض ثابت شده‌ای از جمله سردرد، سرگیجه، افزایش فشارخون، مشکلات و تحریکات عصبی در فرد ایجاد می‌کند.
این امواج همچنین می‌توانند بر تولید نطفه تأثیرگذار باشند و افرادی که بیشتر در معرض آلودگی‌های صوتی و غیرصوتی قرار می‌گیرند، امکان ناباروری در آنها بیشتر خواهد شد.
رایانه‌های کیفی نیز یکی از منابع میدان‌های الکترومغناطیسی شناخته شده‌اند. بسیاری از افراد، این رایانه‌ها را در هنگام استفاده روی پاهای خود قرار می‌دهند که این شیوه به ویژه در نوجوانان و جوانان ممکن است موجب بروز برخی اختلالات از جمله در اسپرماتوژنز شود.
به علاوه میدان‌های مغناطیسیِ ناشی از رایانه‌های کیفی می‌توانند از طریق تأثیر بر میزان تحرک اسپرم‌ها، قابلیت‌های تولیدمثلی را دچار اختلال کنند.

7. تأثیر مواد مخدر و مشروبات الکلی بر ناباروری

از سال‌ها قبل، تأثیر مخرب و منفی موادمخدر بر سلامت عمومی بدن به روشنی ثابت شده است. امروزه نیز اثبات شده که مصرف این مواد، تأثیر مستقیمی بر سلامت جنسی مرد و زن و قدرت باروری آنها دارد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که اعتیاد مادران باعث احتمال کاهش رشد جنین، زایمان زودرس و احتمال سقط جنین و مشکلات تفنسی در او، فشار خون بالا، پائین بودن وزن نوزاد هنگام تولد، تولد نوزاد مرده، جدا شدن زودرس جفت و سندرم مرگ ناگهانی می‌شود.
تریاک و هروئین باعث مختل شدن عملکرد تخمدان، بی‌نظمی در چرخه‌ی تولیدمثل، کاهش رِزروِ تخمدانی و عملکرد سیستم ایمنی می‌شود. ضمن اینکه مصرف هروئین باعث انتقال سموم آن به جنین می‌شود و نیز از طریق ترشح در شیر مادر به نوزاد انتقال می‌یابد.
کوکائین، ماری‌جوانا، متادون و مورفین نیز سبب اختلالاتی در عملکرد جنسی فرد، کاهش باروری و حتی ناباروری فرد معتاد می‌شود.
مشروبات الکلی نیز می‌تواند از جنبه روانی، جسمانی، رفتاری و ارتباطی بر زندگی جنسی افراد تأثیر بگذارد و آثار نامساعدی را بر نسل باقی بگذارد. کودکانی که از مادران دائم‌الخمر متولد می‌شوند، دچار ضعف جسمانی و اختلال روحی هستند. الکل همچنین بر روابط جوانان در اجتماع اثر بسیار نامطلوبی دارد و موجب تحریکات بی‌موقع و نامنظم جنسی و شیوع بیماری‌های مقاربتی در آنان می‌شود.
مصرف الکل در زنان با ایجاد بی‌نظمی در چرخه تولید مثل، موجب تقلیل استعداد باروری و کاهش عملکرد تخمدان می‌شود و با ایجاد اختلال در سیکل قاعدگی، موجب عدم باروری یا سقط جنین و رشد نامناسب جنین می‌گردد. ازدواج دیرهنگام یا تمایل به دیر بچه‌دار شدن و استفاده از روش‌های پیشگیری از حاملگی به مدت طولانی می‌تواند اصل باروری را به خطر بیندازد. زنان در سنین 20 تا 24 سالگی بالاترین قابلیت باروری را دارند. طی تحقیقات صورت گرفته، هر چه بارداری و زایمان زودتر اتفاق بیفتد، احتمال نازایی ثانوی، سرطان‌های تخمدان و پستان، یائسگی زودرس و عوارض مربوط به آن از قبیل پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی - عروقی و فشار خون کمتر است. مصرف الکل در مردان موجب کاهش وزن بیضه‌ها و در نتیجه تجمع هورمون‌های زنانه در آنان می‌شود و با کاهش تعداد و حرکت اسپرم و کاهش سطح تستوسترون، ناتوانی جنسی را به دنبال می‌آورد. علاوه بر این، از آنجا که عنصرِ رُوی در باروری مردان نقش حیاتی دارد، مصرف الکل موجب می‌شود جذب این عنصر در بدن کاهش یابد و اسپرم‌ها به جای حرکت روبه جلو، در اثر کمبود این عنصر به همدیگر چسبیده، موجب کاهش قدرت باروری شوند.

8. تأثیر مصرف سیگار بر ناباروری

ماده اصلی و اولیه تشکیل دهنده سیگار، قلیان و چپق «نیکوتین» است. این ماده، منقبض کننده‌ای قوی برای عروق و ایجاد کننده تصلب شرائین (کاهش دهنده خون‌رسانی به عضو) است. مصرف این ماده سمی در مردان گاهی به ایجاد اختلالات هورمونی در آنها و اشکال در اسپرماتوژنز همراه است که موجب تولید اسپرم غیرنرمال و کاهش تعداد و تحرک اسپرم می‌شود.
مصرف سیگار در زنان می‌تواند علاوه بر ایجاد سرطان رحم، به تولید تخمک با مشکلات ژنتیکی، ناباروری یا سقط جنین بینجامد. نیکوتین علاوه بر مادر بر جنین نیز تأثیر می‌گذارد و احتمال افزایش لب شکری و شکاف کام، هیدروسفالی (جمجمه بزرگ) و میکروسفالی (جمجمه کوچک) را چند برابر افزایش می‌دهد.
قلیان نیز به علت داشتن توتون و تنباکو، بر باروری مردان و زنان تأثیرات سوء دارد و ترکیب دود حاصل از قلیان یا بخار آب، اثر مخربی بر فرد و به ویژه بر جنین خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: 10 عامل اصلی ناباروری در مردان

 

9. تأثیر آفت‌کش‌ها و مواد شیمیایی بر ناباروری

با صنعتی شدن جوامع و تغییر شیوه زندگی، به مرور بر انواع گوناگون عوامل خطرساز محیطی افزوده شده که موجب بروز اختلالاتی در فرآیند باروری گشته است. استفاده از هورمون‌ها و داروهای گوناگون در صنعت پرورش دام و طیور و وجود بقایای آنها در محصولات لبنی و گوشتی، نظیر هورمون‌های استروییدی دفع شده در شیر، افزایش استفاده از مواد سنتتیک و نگه دارنده‌ها در صنایع غذایی، در کنار عادات تغذیه‌ای و رژیم‌های غذایی نامناسب و کمبود آنتی‌اکسیدان‌ها و عناصری نظیر روی، سلنیوم و مس در رژیم غذایی روزانه از جمله این عوامل است. فلزات سنگین از جمله سرب نیز می‌توانند از سه راه هوا، آب و غذا وارد بدن انسان شوند و با تأثیر بر سلول‌ها یا هورمون‌های جنسی موجب ناباروری گردند. جذب سرب از هفته دوازدهم تا پایان دوران حاملگی از طریق جفت انجام می‌گیرد. سقطِ خودبه خود، پارگی زودرس مامبران‌ها (پرده‌های جنینی)، زایمان زودرس، مرده‌زایی و کندی در رشد ذهنی طفل با وجود سرب مرتبط است.
فتالاب‌ها نیز یکی از استروژن‌های محیطی یا مختل کننده آندوکرینی می‌باشند که کاربرد وسیع این ترکیب در ساخت لوازم آرایشی (لاک ناخن، اسپری مو و ...) پوشش داخل قوطی کنسرو، ظروف پلاستیکی نگه‌دارنده مواد غذایی (مواد لبنی و گوشتی) و ظروف نوشابه می‌باشد. تماس حاد و مزمن با فتالات‌ها می‌تواند موجب ایجاد سرطان، کاهش اسپرماتوژنز، مهار تولید استروژن، (1) کاهش اندازه فولیکول اولیه، تولد زودهنگام، کاهش پروژسترون (2) و در نهایت ناباروری گردد.

10. تأثیر روش‌های پیشگیری از حاملگی بر ناباروری

هر چند روش‌های پیشگیری از حاملگی با هدف پیشگیری موقت از بارداری انجام می‌پذیرد، در مواردی ممکن است به ناباروری دائمی بینجامد. برای نمونه، وازکتومی یک عمل جراحی و یک روش دائمی برای جلوگیری از بارداری در مردان می‌باشد. اگر فردی پس از انجام وازکتومی پشیمان گردد و خواهان باز کردن مجدد مجرا شود، از طریق لاپاراسکوپی و جراحی ظریف پلاستیک آن هم با احتمال موفقیت خیلی ضعیف ممکن خواهد بود. مؤلفه مهم در این عمل جراحی زمان است که هر چه فرد سریع‌تر برای جراحی اقدام کند، شانس بیشتری خواهد داشت؛ ولی اگر چندین سال از انجام جراحی وازکتومی گذشته باشد، شانس موفقیت عمل و در نتیجه امکان باروری پائین‌تر است و حتی گاه به صفر می‌رسد.

11. تأثیر سن بر ناباروری

ازدواج دیرهنگام یا تمایل به دیر بچه‌دار شدن و استفاده از روش‌های پیشگیری از حاملگی به مدت طولانی می‌تواند اصل باروری را به خطر بیندازد. زنان در سنین 20 تا 24 سالگی بالاترین قابلیت باروری را دارند. طی تحقیقات صورت گرفته، هر چه بارداری و زایمان زودتر اتفاق بیفتد، احتمال نازایی ثانوی، سرطان‌های تخمدان و پستان، یائسگی زودرس و عوارض مربوط به آن از قبیل پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی - عروقی و فشار خون کمتر است. (3)

بیشتر بخوانید: بهترین سن بارداری

 

سه. درمان ناباروری

مراحل بارداری زن را می‌توان چنین برشمرد:
1. تخمدان‌های زن باید تخمک سالمی آزاد کنند تا بتوانند از لوله‌های رحم (لوله‌های فالوپ) به سوی رحم جابه جا شوند.
2. اسپرم مرد باید بتواند خود را به لوله‌های رحم (لوله‌های فالوپ) برساند.
3. اسپرم و تخمک باید با هم درآمیزند تا تخمک بارور شده (تخم) به وجود آید.
4. تخم باید بتواند خود را به دیواره رحم پیوند دهد و از رگ‌های آن غذا دریافت کند تا جنین رشد کند و برای پا نهادن به دنیای بیرون آماده شود.
هرگونه نارسایی در هر کدام از این مراحل می‌تواند باعث ناباروری شود.
خوشبختانه در اثر پیشرفت‌های علم پزشکی و خدمات درمانی در ایران، اغلب موارد ناباروری قابل درمان است. ناباروری در ده تا پانزده درصد از زوج‌ها دیده می‌شود که علل آن می‌تواند مربوط به زن یا مرد یا هر دو باشد. حدود 40 درصد از مشکلات ناباروری مربوط به مردان، 40 درصد مربوط به زنان و حدود 10 درصد مربوط به هر دو است. در حدود 10 درصد از زوج‌ها نیز عامل ناباروری هنوز مشخص نیست.
امروزه اگر پس از یک سال رابطه زناشویی منظم و صحیح، بارداری اتفاق بیفتد، ابتدا علت ناباروری شناسایی می‌شود. برای این کار در آغاز شرح حال بیمار بررسی می‌شود. از این رو پرسش‌هایی درباره اختلال در عملکرد جنسی زن و شوهر، طول ناباروری و نتایج درمان قبلی، سابقه جراحی‌هایی که فرد انجام داده و نتایج آن، داروهایی که بیمار مصرف می‌کند و آلرژی‌هایی که دارد، شغل بیمار، مصرف موادی که می‌تواند بر ناباروری مؤثر باشد و سابقه فامیلی ناهنجاری‌های مادرزادی پرسیده می‌شود. سپس زن و شوهر معاینه فیزیکی می‌شوند و از آنها تست‌های غربالگری گرفته می‌شود.
پس از روشن شدن علت ناباروری، درمان آن آغاز می‌شود. این درمان‌ها عبارتند از: دارودرمانی، هورمون درمانی، عمل جراحی یا ترکیبی از آنها. در مواردی نیز بر تغییر روش زندگی تأکید می‌شود. برای نمونه، از آنجا که چاقی می‌تواند در ناباروری مؤثر باشد، کاهش وزن از طریق اصلاح تغذیه همراه با انجام فعالیت فیزیکی منظم، مانند ورزش روزانه با شدت متوسط همچون پیاده‌روی سریع توصیه می‌شود.
در مواردی از ناباروری، ترکیب اسپرم و تخمک با کمک پزشک انجام می‌گیرد؛ به این صورت که پزشک تعداد زیادی اسپرم شوهر را به داخل رحم زن تزریق می‌کند. در مواردی نیز پزشک، تخمک بالغ زن را در آزمایشگاه با اسپرم شوهر تلقیح می‌کند و سپس با کمک لاپاراسکوپی، رویان را به داخل لوله فالوپ منتقل می‌سازد. در این موارد، زن باید مدتی مراقبت‌های ویژه داشته باشد تا جنین در داخل رحم به اندازه مناسب رشد کند. از آنجا که این نحوه درمان، دوره طولانی مدت را به خود اختصاص می‌دهد و با دشواری‌هایی روبه رو است و نیز از آنجا که گاه رویان منتقل شده به داخل رحم سقط می‌شود، معمولاً چند رویان به داخل رحم زن منتقل می‌شود تا بالاخره یکی از آنها ثمر دهد و زوج متقاضی، صاحب فرزند شوند. این امر در مواردی سبب چندقلوزایی نیز می‌شود.
گاهی تخمک و اسپرم سالم است؛ ولی رحم قابلیت نگهداری جنین را ندارد یا زن مبتلا به نوعی بیماری است که بارداری برای او منع پزشکی دارد. در این‌گونه موارد پس از ترکیب تخمک و اسپرم، جنین به رحم زن دیگری منتقل می‌شود (رحم اجاره‌ای) و پس از تولد کودک، فرزند به پدر و مادر خود تحویل داده می‌شود. (4)

پی‌نوشت‌ها:

1. استروژن یکی از هورمون‌های مهم بدن زنان است که ترشح آن به رشد و تکامل غدد اندومتر (دیواره داخلی رحم) می‌انجامد و دیواره رحم را برای پذیرش جنین آماده می‌کند.
2. هورمونی که در تخمدان زنان تولید می‌شود و آنها را برای بارداری آماده می‌کند.
3. برای مطالعه تفصیلی درباره عوامل مؤثر بر ناباروری بنگرید به: نامجو، سلامت و باروری از نگاه پزشکی.
4. بنگرید به: اسپیروف، اندوکرینولوژی بالینی و ناباروری، ج 2-1.

منبع مقاله :
جمعی از نویسندگان؛ (1394)، دانش خانواده و جمعیت، قم: دفتر نشر معارف، چاپ بیست و سوم