آيات الاحکام (قبله )
نويسنده: سيد مرتضي مرتضوي مقدم
قرآن ، کتاب جامع و داراي بحث هايي در زمينه هاي مختلف مي باشد . مسلم است که چنين کتاب جامعي ، نبايد تمامي جزئيات و ريز مسائل در آن مطرح گردد که در اين صورت ، تبديل به کتابي بسيار حجيم خواهد شد . اين در عين حالي است که يکي از جنبه هاي وجودي ائمه ، راهنمايي و تفسير آيات و بيان نکات و فوائد هر آيه مي باشد .
با بررسي آيات در کنار احاديث و تفاسير ، مي توان به کليات و جزئيات مورد نظر هر آيه تا حدودي دسترسي داشت .
(قبله )
آيات مورد بحث :سوره ي بقره ـ آيه 142 الي 150
به جهت طولاني نشدن بحث ، به آيه ي مهم اين بحث اشاره مي کنيم :
ما [به هر سو ] گردانيدن رويت در آسمان را نيک مي بينيم .پس [باش تا ]تو را به قبله اي که بدان خشنود شوي برگردانيم پس روي خود را به سوي مسجدالحرام کن و هر جا بوديد روي خود را به سوي آن بگردانيد در حقيقت اهل کتاب نيک مي دانند که اين [تغيير قبله ] از جانب پروردگارشان [به جا و ]درست است و خدا از آنچه مي کنند غافل نيست (144 )
قد نري تقلب وجهک في السماء فلنولينک قبله ترضاها فول وجهک شطر المسجد الحرام و حيث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره و ان الذين اوتوا الکتاب ليعلمون انه الحق من ربهم و ما الله بغافل عما يعملون (144)
و شطر الشي ء :ناحيته .و شطر کل شيء :نحوه و قصده . و قصدت شطره أي نحوه .
2 ـ سفهاء :جمع سفيه و در اصل به معناي کسي است که بدنش سبک باشد . عرب به افسارهاي يک وزن حيوانات سفيه مي گويد اما با گذشت زمان ، به سبک مغز تغيير معنا داد .
3 ـ وسط :در لغت هم به معناي حد متوسط و ميان دو چيز آمده است و هم به معناي زيبا و جالب . اما هر دو بيانگر يک چيز است که آنچه در حد متوسط و اعتدال قرار گيرد ، زيبا است .
4 ـ ينقلب علي عقبيه :در لغت به معناي برگشتن روي پاشنه پا و در اينجا به معناي بازگشت به اعتقادات قبلي است .
در اين مدت 13 سال ، يهوديان و مسيحيان لب به اعتراض گشودند و عدم استقلال مسلمين را مطرح مي کردند .
پيامبر نيز شبها رو به آسمان ، انتظار وحي را مي داشت تا اينکه در موقع اقامه نماز ظهر به دستور خداوند و به واسطه ي جبرئيل ، قبله تغيير کرد .
در ادامه ، مخالفين نيز يک جا ننشستند و اين بار اين مسئله را مطرح کردند که اگر قبله اول صحيح نبود ، چرا 13 سال رو به آن نماز مي خواندند و اگر صحيح بود ، چرا تغيير دادند (سيقول الشفهاء من الناس ما ولاهم عن قبلتهم التي کانوا عليها ... ).
خداوند در جواب مي فرمايد که شرق و غرب از خداست و مهم آن است که تسليم خداوند باشيد .تغيير قبله نيز جزو امتحانات الهي و براي آشکار شدن تابعين رسول خدا از غير آنها است (قل لله المشرق و المغرب ... ) .
از سوي ديگر تغيير قبله مسئله ي جديد نبود که اين اعتراضات شديد را به دنبال داشته باشد چرا که اديان قبلي هر کدام براي خود قبله اي داشتند (و لکل وجهه هو موليها ... )
2 ـ امت اسلامي و دين اسلام هميشه در عقائد و عمل ، حد اعتدال را رعايت مي کند . (و کذلک جعلناکم امه وسطاً ... )
3 ـ تعبير به شطر (سمت ) به جهت صفوف طولاني يک نماز جماعت و ياد دوري بسياري از مسلمانان از کعبه است .
4 ـ منظور از رضايت پيامبر اين است که رسول خدا انتظار اعلام قبله نهايي را مي کشيد تا سکوت مخالفين را موجب شود و استقلال مسلمين ثابت شود و بازگشتي باشد به اولين پايگاه توحيد (فلنولينک قبله ترضاها ... )
5 ـ عده اي به جهت شناخت به پيامبر (ص) از کتب پيشين ، اسلام آوردند مانند عبدالله بن سلام از علماي يهود .
6 ـ تغيير قبله به جهت تکميل ايمان مسلمين بود .همچنين نماز خواندن به سمت بيت المقدس ، جدا شدن صفوف مسلمين از بت پرستان را موجب مي شد (و لاتم نعمتي عليکم و لعلکم تهتدون ... )
7 ـ پيامبر (ص)براي رعايت ادب ، درخواست تغيير قبله از به زبان نياوردند بلکه با نگاه خود به آسمان ، اين خواسته را داشتند . (قدنري تقلب وجهک في السماء ... )
2 ـ در صورتي که اشتباهاً به سمتي که قبله نيست ، نماز ولي تفاوت آن با سمت قبله کمتر از 45 درجه باشد ، نماز او صحيح است .
3 ـ نياز نيست که حتماً سر انگشتان رو به قبله باشد بلکه همين که عرف بگويد که به سمت قبله ايستاده است ، کفايت مي کند و لذا خداوند مي فرمايد که صورت را به سمت قبله بگردانيد که قرار گرفتن صورت به سمت قبله ، موجب حکم عرف مي شود (و من حيث خرجت فول وجهک شطر المسجد الحرام ... )
4 ـ به گفته ي دو فرد عادل يا يک فرد مورد اطمينان که از روي حس يا قواعد علمي صحبت مي کند يا به محراب مسجد ، مي توان اعتماد کرد .
منابع :
1 ـ تفسير نمونه ـ حضرت آيت الله مکارم شيرازي
2 ـ تفسير نور ـ حجت الاسلام و المسلمين محسن قرائتي
3 ـ تفسير الميزان ـ علامه طباطبايي
4 ـ فرهنگ لغت لسان العرب
منبع:مجله ي راه قرآن(ش 21)
/خ
با بررسي آيات در کنار احاديث و تفاسير ، مي توان به کليات و جزئيات مورد نظر هر آيه تا حدودي دسترسي داشت .
(قبله )
آيات مورد بحث :سوره ي بقره ـ آيه 142 الي 150
به جهت طولاني نشدن بحث ، به آيه ي مهم اين بحث اشاره مي کنيم :
ما [به هر سو ] گردانيدن رويت در آسمان را نيک مي بينيم .پس [باش تا ]تو را به قبله اي که بدان خشنود شوي برگردانيم پس روي خود را به سوي مسجدالحرام کن و هر جا بوديد روي خود را به سوي آن بگردانيد در حقيقت اهل کتاب نيک مي دانند که اين [تغيير قبله ] از جانب پروردگارشان [به جا و ]درست است و خدا از آنچه مي کنند غافل نيست (144 )
قد نري تقلب وجهک في السماء فلنولينک قبله ترضاها فول وجهک شطر المسجد الحرام و حيث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره و ان الذين اوتوا الکتاب ليعلمون انه الحق من ربهم و ما الله بغافل عما يعملون (144)
لغات :
و شطر الشي ء :ناحيته .و شطر کل شيء :نحوه و قصده . و قصدت شطره أي نحوه .
2 ـ سفهاء :جمع سفيه و در اصل به معناي کسي است که بدنش سبک باشد . عرب به افسارهاي يک وزن حيوانات سفيه مي گويد اما با گذشت زمان ، به سبک مغز تغيير معنا داد .
3 ـ وسط :در لغت هم به معناي حد متوسط و ميان دو چيز آمده است و هم به معناي زيبا و جالب . اما هر دو بيانگر يک چيز است که آنچه در حد متوسط و اعتدال قرار گيرد ، زيبا است .
4 ـ ينقلب علي عقبيه :در لغت به معناي برگشتن روي پاشنه پا و در اينجا به معناي بازگشت به اعتقادات قبلي است .
تاريخچه ي مختصر و شان نزول :
در اين مدت 13 سال ، يهوديان و مسيحيان لب به اعتراض گشودند و عدم استقلال مسلمين را مطرح مي کردند .
پيامبر نيز شبها رو به آسمان ، انتظار وحي را مي داشت تا اينکه در موقع اقامه نماز ظهر به دستور خداوند و به واسطه ي جبرئيل ، قبله تغيير کرد .
در ادامه ، مخالفين نيز يک جا ننشستند و اين بار اين مسئله را مطرح کردند که اگر قبله اول صحيح نبود ، چرا 13 سال رو به آن نماز مي خواندند و اگر صحيح بود ، چرا تغيير دادند (سيقول الشفهاء من الناس ما ولاهم عن قبلتهم التي کانوا عليها ... ).
خداوند در جواب مي فرمايد که شرق و غرب از خداست و مهم آن است که تسليم خداوند باشيد .تغيير قبله نيز جزو امتحانات الهي و براي آشکار شدن تابعين رسول خدا از غير آنها است (قل لله المشرق و المغرب ... ) .
از سوي ديگر تغيير قبله مسئله ي جديد نبود که اين اعتراضات شديد را به دنبال داشته باشد چرا که اديان قبلي هر کدام براي خود قبله اي داشتند (و لکل وجهه هو موليها ... )
نکات مفيد :
2 ـ امت اسلامي و دين اسلام هميشه در عقائد و عمل ، حد اعتدال را رعايت مي کند . (و کذلک جعلناکم امه وسطاً ... )
3 ـ تعبير به شطر (سمت ) به جهت صفوف طولاني يک نماز جماعت و ياد دوري بسياري از مسلمانان از کعبه است .
4 ـ منظور از رضايت پيامبر اين است که رسول خدا انتظار اعلام قبله نهايي را مي کشيد تا سکوت مخالفين را موجب شود و استقلال مسلمين ثابت شود و بازگشتي باشد به اولين پايگاه توحيد (فلنولينک قبله ترضاها ... )
5 ـ عده اي به جهت شناخت به پيامبر (ص) از کتب پيشين ، اسلام آوردند مانند عبدالله بن سلام از علماي يهود .
6 ـ تغيير قبله به جهت تکميل ايمان مسلمين بود .همچنين نماز خواندن به سمت بيت المقدس ، جدا شدن صفوف مسلمين از بت پرستان را موجب مي شد (و لاتم نعمتي عليکم و لعلکم تهتدون ... )
7 ـ پيامبر (ص)براي رعايت ادب ، درخواست تغيير قبله از به زبان نياوردند بلکه با نگاه خود به آسمان ، اين خواسته را داشتند . (قدنري تقلب وجهک في السماء ... )
احکام فقهي :
2 ـ در صورتي که اشتباهاً به سمتي که قبله نيست ، نماز ولي تفاوت آن با سمت قبله کمتر از 45 درجه باشد ، نماز او صحيح است .
3 ـ نياز نيست که حتماً سر انگشتان رو به قبله باشد بلکه همين که عرف بگويد که به سمت قبله ايستاده است ، کفايت مي کند و لذا خداوند مي فرمايد که صورت را به سمت قبله بگردانيد که قرار گرفتن صورت به سمت قبله ، موجب حکم عرف مي شود (و من حيث خرجت فول وجهک شطر المسجد الحرام ... )
4 ـ به گفته ي دو فرد عادل يا يک فرد مورد اطمينان که از روي حس يا قواعد علمي صحبت مي کند يا به محراب مسجد ، مي توان اعتماد کرد .
منابع :
1 ـ تفسير نمونه ـ حضرت آيت الله مکارم شيرازي
2 ـ تفسير نور ـ حجت الاسلام و المسلمين محسن قرائتي
3 ـ تفسير الميزان ـ علامه طباطبايي
4 ـ فرهنگ لغت لسان العرب
منبع:مجله ي راه قرآن(ش 21)
/خ
