نگاهی به کاربرد پزشکی بیکسا

نام علمی (خانواده):

Bixa orellana L. (Bixaceae)

نام انگلیسی:

Annatto, Lipstick Tree

نام فارسی:

ندارد. بیکسا

خصوصیات:

این گیاه درختی کوچک، با برگ‌های ساده و مارپیچ، به ابعاد 10-20 سانتی‌متر در 6/3-12/5 سانتی‌متر، سبز تیره، بیضوی، نوک تیز در قاعده و بدون کرک است. برگ‌های این گیاه برای درمان مار گزیدگی و یرقان به کار می‌رود و دانه‌های آن به عنوان داروی مناسب برای سوزاک در نظر گرفته شده است. گل‌ها بزرگ با قطر 5 سانتی‌متر، صورتی یا سفید با آرایش خوشه‌ای در انتها و میوه‌ها شکوفا، کپسول‌ها تخم مرغی شکل حاوی 15-20 دانه سه وجهی با گوشت قرمز روشن هستند.

منشأ:

منشأ این گیاه مناطق گرمسیری امریکاست. در مناطق گرمسیر این گیاه کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی:

بیکسین (Bixin) والنسین، β- المین، β- سلینین، کوپائین، δ- کادنین، اسپاتولنول، γ- کادینین، δ- المین، لدول، α- مورولین، α- کادینول و مواد دیگر. (5-10)

کاربرد در طب سنتی:

برگ‌های این گیاه برای درمان مار گزیدگی و یرقان به کار می‌رود و دانه‌های آن به عنوان داروی مناسب برای سوزاک در نظر گرفته شده است. (11) پوست ریشه برای درمان تب و به عنوان مسهل به کار می‌رود. در کامبوج، برگ‌های گیاه به عنوان ضد تب معروف است و در اندونزی از آبی که برگ‌ها در آن خیسانده و سابیده شده با ریختن روی سر کودکان به عنوان ضد تب استفاده می‌شود. در مالزی از برگ‌های این گیاه به عنوان داروی بعد از وضع حمل استفاده می‌شود و در فیلیپین برگ‌ها در روغن نارگیل کوبیده شده، پس از حرارت دادن برای برطرف کردن نفخ به شکم مالیده می‌شود. خمیر برگ‌های تازه سبب قرمز و گرم شدن پوست (rubefacient) و همچنین برای درمان اسهال خونی به کار می‌رود. در ویتنام، لوسیون یا حمام برگ‌ها در زمان تب به کار می‌رود. میوه‌های نارس در جذام نرم‌کننده می‌باشد. عصاره الکلی پوشش دانه (غلاف بذر) به عنوان خارج کننده کرم تنیا و مسهل به کار می‌رود. از جوشانده‌ی پوست درخت برای زکام استفاده می‌شود. دم کرده دانه‌ها برای درمان آسم و ترشحات بیش از حد مخاط از بینی حلق توصیه می‌شود. به صورت سنتی، همچنین غرغره این گیاه برای گلودرد و بهداشت دهان به کار می‌رود. در ترینیداد و توباگو، برگ‌ها و ریشه‌های این گیاه برای درمان ازدیاد فشار خون، دیابت و یرقان به کار می‌رود. خانم‌ها از برگ‌ها و پوسته بیرونی دانه به عنوان داروی مقوی باه استفاده می‌کنند.

بیشتر بخوانید: عرقیات با طبع گرم

 

آثار دارویی:

ضد باکتری، ضد سرطان، ضد تشنج، ضد اسهال، ضد التهاب، ضد اکسیدان، ضد تجمع پلاکت، پایین آورنده قند خون، محرک سیستم ایمنی، آرامبخش، ضد سمیت ژنی و ضد جهش‌زایی، ضد قارچ، ضد لیشمانیا و محافظت در برابر اشعه.

مقدار مصرف:

تقریباً 9 غلاف بذر در 3 فنجان آب برای 10 دقیقه جوشانده و به عنوان مدر قبل از غذا میل می‌شود. از 10 گرم پودر دانه در 40 میلی‌لیتر روغن به عنوان خمیر موضعی استفاده می‌شود. به عنوان مقوی قوای جنسی در خانم‌ها، 3 برگ در 0/5 لیتر آب و خمیر قرمز غلاف‌های دانه به کار می‌رود.

عوارض جانبی:

کهیر و ادم غول آسا از عوارض احتمالی رنگ این گیاه می‌باشد. این عوارض در یک بیمار پیشرفت کرد و کاهش فشار خون در عرض 20 دقیقه با خوردن گیاه آناتو حاوی فیبر مشاهده شد.

مسمومیت‌زایی:

مقادیر 60mg/kg ترانس - بیکسین برای سگ سمی است. با وجود این، گیاه آناتو حاوی 5 درصد بیکسین فاید سمیت ژنی و غیر سرطان‌زا در کبد و موش صحرایی حتی با بالاترین غلظت‌های 1000ppm (4/23 bixin/kg وزن بدن در روز) بود. دادن این گیاه از طریق گاواژ (لوله در معده) به موش‌های صحرایی جنس ویستار در روزهای 6-15 حاملگی عارضه‌ای روی مادر و جنین نداشت.

موارد منع مصرف:

ترانس بیکسین باعث افزایش قند خون می‌شود و بیماران مبتلا به دیابت قندی نباید آن را بخورند.
 

پی‌نوشت:

برای مشاهده پی‌نوشت‌های این کتاب به منبع مقاله مراجعه شود.

منبع مقاله :
لینگ، کوهویی - تانگ کیان، چوا - چای هون، تان؛ (1392)، راهنمای گیاهان دارویی: مصور و با رویکرد علمی و دارویی، مترجمان: حسین حسین‌زاده - محسن ایمن شهیدی، رامین رضایی، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، چاپ اول.