نویسنده : محمدامین پورامینى
لغت
بقیع در لغت به زمین گسترده و بزرگى گویند که داراى درخت باشد که یکى از آنها، بقیع "غرقد" است. غرقد، نام درختى است که در آن محیط بوده است، گرچه بعدها آن درختان را کندند، ولى اسم آن باقى ماند و این زمین، معروف به بقیع الغرقد شد.مساحت
این قبرستان از زمان رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله تا کنون باقى است و حدود ده هزار نفر از یاران پیامبر اکرم صلى‌اللّه‌علیه‌وآله را در خود جاى داده است. بقیع، زمین مستطیل شکلى در شرق مدینه است که 100 در 150 متر بوده، ولى بارها توسعه پیدا کرده است. برخى آن را در اصل 80 در 80 متر دانسته‌اند که بعدها با اضافه شدن حش کوکب و... به آن، به 150 در 100 متر رسید.
آغاز
ابورافع مى‌‌گوید: رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله در صدد تهیه مکانى براى دفن یاران خود بود و جاهاى مختلفى را در اطراف مدینه ملاحظه کرد تا آن که به بقیع الغرقد رسید و فرمود: به من دستور داده شده که این مکان را قرار دهم.اولین مدفن در بقیع
از برخى روایات، استفاده مى‌شود که اولین کسى که در بقیع دفن شد، عثمان بن مظعون بود؛ همانگونه که از حضرت امیرمؤمنان على علیه‌السلام روایت شده که اولین کسى که در بقیع دفن شده، عثمان بن مظعون و پس از او، جناب ابراهیم علیه‌السلام، پسر پیامبر اکرم صلى‌اللّه‌علیه‌وآله بود. از برخى روایات نیز فهمیده مى‌شود که اولین کسى که در بقیع دفن شد، اسعد بن زراره بود. او به هنگام ساخت مسجد النبى، از دنیا رفت. ممکن است گفته شود که اولین کسانى که در بقیع دفن شدند، از مهاجران، عثمان بن مظعون و از انصار، اسعد بن زراره بوده است، و یا آن که گفته مى‌شود که اسعد بن زراره، در بقیع دفن شد؛ پیش از آنکه آن مکان، به عنوان قبرستان عمومى، در نظر گرفته شود.
وقفى نبودن بقیع
بقیع، یک زمین وقفى نیست؛ چون ملک کسى نبوده است و وقفیت، فرع ملکیت است؛ وپس از تصمیم براى دفن، مردم درختان آن را کندند و عده‌اى هم آمدند و براى خود در آن خانه ساختند. بنابراین جلوگیرى وهابیون از بازسازى بقیع تحت عنوان وقف بودن بقیع، بهانه‌اى بیش نیست، علاوه بر آنکه خصوص امامان بقیع در خانه شخصى عقیل بن ابى طالب دفن گردیدند.فضیلت بقیع
بقیع به خاطر قدوم مبارک رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله و ائمه معصومین علیهم‌السلام و دفن چهار تن از امامان علیهم‌السلام و سایر مؤمنان، شهیدان و نیکان، داراى شرافت زیادى است. ابوحجر اسلمى از رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله، چنین روایت کرده است: کسى که در مکه یا مدینه بمیرد، مورد حساب واقع نگردد و مهاجر به سوى خدا محسوب شود و روز قیامت، با اصحاب بدر محشور مى‌شود هم‌چنین از رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله، چنین روایت شده است که روز قیامت، هفتاد هزار نفر از بقیع، بى‌حساب راهى بهشت مى‌شوند؛ در حالى که صورت آنها چون ماه شب چهاردهم، مى‌درخشد.نزول یک آیه در بقیع
سیوطى از انس روایت مى‌کند که دو آیه "فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً. إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً" در بقیع نازل شد.پیامبر اکرم(ص) و بقیع
رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله، به قبرستان بقیع مى‌رفت و مشغول دعا مى‌شد و براى مردگان، طلب رحمت و آمرزش مى‌کرد. علاوه بر این، آن حضرت هر پنجشنبه، به همراه عده‌اى از مردم، به بقیع مى‌رفت. از این رو، فقیهان ما، فتواى مستحب بودن زیارت قبور را داده‌اند. علاوه بر این، گاهى پیامبر اکرم صلى‌اللّه‌علیه‌وآله، آخر شب به تنهایى به بقیع مى‌رفت و براى اهل بقیع، دعا مى‌کرد. جالب اینجاست که جایگاه ایستادن رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله در بقیع، کنار قبور فعلى ائمه بقیع بوده است. جعفر خالد بن عوسجى، نقل مى‌کند که شبى در گوشه خانه عقیل بن ابیطالب، مشغول دعا بودم که امام صادق علیه‌السلام از کنارم عبور کرد و مى‌خواست به سمت عریض برود که فرمود: این جایى که ایستاده‌اى، جایگاه شبانه رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله در بقیع بوده است و مى‌دانیم که اهل بیت علیهم‌السلام، در خانه عقیل به خاک سپرده شدند.هم‌چنین در برخى روایات، از حضور رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله، در شب نیمه شعبان در بقیع و نیز از سجود رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله در بقیع، نماز رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله در بقیع، خواندن نماز باران در بقیع و دعاى آن حضرت در آنجا مطالبى نقل شده است. سلمان فارسى نیز مهر نبوت رسول خدا را در قبرستان بقیع دید. برخى روایات نیز از زبان رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله در قبرستان بقیع نقل شده است که برخى از آنها در فضیلت امیرمؤمنان على علیه‌السلام و امام مهدى عجل‌اللّه‌تعالى‌فرجه‌الشریف است.
بقیع و عترت پیامبر(ص)
امیرمؤمنان على علیه‌السلام، یک شب در بقیع، درباره اسرار حرف "با" بسم اللّه الرحمن الرحیم، تا طلوع فجر سخن گفت و به پایان هم نرسید. محل نماز حضرت فاطمه سلام‌اللّه‌علیها در قبرستان بقیع، مشخص بود. شیخ صدوق سفارش مى‌کرد که پس از زیارت امامان بقیع، در مسجدى که در آن جاست و گفته مى‌شود که مکانى است که حضرت فاطمه سلام‌اللّه‌علیها در آن نماز گزارده‌اند، دو رکعت نماز بخوانید. ظاهراً مقصود، همان بیت الاحزان است که در نزدیکى قبور امامان بقیع بوده است و وهابیان آن را تخریب کردند. بیت الاحزان حضرت فاطمه سلام‌اللّه‌علیها را باید خانه اسرار آن حضرت نامید. این جا، جایى بود که حضرت على علیه‌السلام آن را براى حضرت فاطمه سلام‌اللّه‌علیها ساخته بود و آن حضرت با حسنین علیهماالسلام، در آنجا حضور مى‌یافت و تا شب، به گریه مى‌پرداخت.
امامان بقیع نیز درباره بقیع، گفت‌وگوهایى دارند که تفصیل آن در جاى خود آمده است.
عنایت مسلمانان به زیارت بقیع
عالمان شیعه و سنى در کتاب‌هاى خود، مردم را به زیارت قبرستان بقیع ترغیب نموده‌اند. علاوه بر فقیهان و عالمان بزرگ شیعى، شخصیت‌هایى از اهل سنت چون عبدالکریم بن عطاء اللّه مالکى، محمد بن شربینى، بکرى دامیاطى، فاکهى، نووى، غزالى، صالحى شامى و... به آن تصریح کرده‌اند. آداب زیارت قبور ائمه بقیع(ع)
مستحب است که براى این زیارت، سه کار انجام شود؛ غسل، زیارت و خواندن هشت رکعت نماز (براى هر امام، دو رکعت.) بنا به تصریح برخى از مراجع بزرگوار، ادب زیارت حکم مى‌کند که براى زیارت ائمه در قبرستان بقیع، با پاى برهنه و بدون کفش وارد شوند و زیارت کنند.
پیراستن حرم امامان بقیع(ع)
مسلمانان از دیرباز، اقدام به بازسازى و ساختن گنبد براى شخصیت‌هاى بزرگ اسلامى کردند که گنبد سبز پیامبر و گنبدهایى که در عراق، ایران، سوریه و... وجود دارند، شاهد این مطلب هستند و تنها وهایبان، به خاطر تحجر و کج‌فهمى، با این کار مخالفت کرده‌اند.یکى از کسانى که اقدام به ساخت گنبد بر مزار امامان بقیع علیهم‌السلام نمود، ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسى قمى اردستانى مجدالملک است. او در آخر قرن پنجم، کشته شد. هم‌چنین الناصر لِدین اللّه، خلیفه عباسى، در سال 560 ق. اقدام به تعمیر گنبد امامان بقیع علیهم‌السلام کرد و نیز ابوطالب عبداللّه بن حسین بن میرزا رفیع‌الدین حسینى مرعشى نیز اقدام به تعمیر و بازسازى حرم امامان بقیع نمود.
در دوره قاجاریه، محمد بن على امین السلطنه، اقدام به نهادن ضریحى از فولاد بر روى قبور نمود. او قصد داشت ضریحى نقره‌اى نیز براى آنها قرار دهد که مانع کار او شدند.
سید على قطب هزار جیبى نیز آخرین ضریح فولادى را ـ که در اصفهان ساخته شده بود ـ به مدینه برد و با زحمت و سه سال معطلى در جده، بر قبور مطهر ائمه بقیع علیهم‌السلام نهاد که این ضریح نیز در سال 1343 ق. توسط وهابیان از جا کنده شد و قطعاتى از آن، تا سال 1385 ه.ش بر دیوار شهداى احد وجود داشت.
مرحوم سید محسن امین مى‌نویسد: سلطان عبدالمجید عثمانى ـ که گنبد قبر مطهر پیامبر اکرم صلى‌اللّه‌علیه‌وآله را ساخت ـدستور داده بود که براى امامان بقیع نیز گنبدى همانند گنبد پیامبر اکرم صلى‌اللّه‌علیه‌وآله بسازند؛ ولى با مخالفت برخى از اهل مدینه مواجه شد. غیر از قبور مطهر امامان بقیع، بیت‌الاحزان، قبر حلیمه سعدیه، قبور دختران و همسران پیامبر اکرم صلى‌اللّه‌علیه‌وآله، قبر مالک و قبور عمه‌هاى پیامبر اکرم صلى‌اللّه‌علیه‌وآله نیز داراى گنبد بودند که همه آنها توسط سلفیان تخریب شد.
فاجعه تخریب بقیع
همانگونه که گفته شد مسلمانان از آغاز، به قبور بزرگانشان توجه داشتند و بر فراز آنها، گنبدهایى مى‌ساختند که از جمله آنها، گنبد قبر مطهر رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله است که از اول تا کنون، بوده است. مزار بزرگان و امامان بقیع علیهم‌السلام نیز از این قاعده مستثنى نیست. ابن جبیر (قرن 6) در سفرنامه خود، بقیع را به زیبایى توصیف کرده، از گنبد زیبا و بسیار بلند ائمه بقیع، یاد کرده است. پس از او، ابن بطوطه نیز همان توصیف را دارد. سمهودى نیز از گنبد ائمه اهل‌بیت علیهم‌السلام، به عنوان گنبد باعظمت و بلند یاد کرده است؛ اما جریان واپس‌گرا و متحجر وهابى، در 8 شوال سال 1344ق. اقدام به تخریب آن نمود و به احساسات میلیون‌ها نفر از مسلمانان، توجهى نکرد. جالب این جاست که آنها اقدام به نگهدارى از لباس‌ها و اسباب منزل، خانه، شمشیر و تخت‌خواب آل‌سعود نموده‌اند و از آثار یهودیان مدینه نیز تا کنون محافظت کرده‌اند؛ ولى آثار رسول خدا و اهل‌بیت او علیهم‌السلام را خراب کردند!!
عکس‌العمل مسلمانان در تخریب بقیع
تخریب بقیع، با عکس‌العمل شدید مسلمانان و به ویژه شیعیان جهان مواجه گردید. مسلمانان ایران، عراق، قفقاز، آذربایجان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان، تاتارستان، ترکیه، افغانستان، چین، مغولستان و هندوستان، در برابر این مسئله موضع‌گیرى؛ کردند دولت و مجلس آن روز ایران نیز در این زمینه، موضع‌گیرى رسمى کرد. هم‌چنین فقیهان و بزرگانى چون آیةاللّه‌العظمى سید ابوالحسن اصفهانى، آیةاللّه شیخ محمد خالصى و آیةاللّه شهید سید حسن مدرس، این اقدام را محکوم کردند.در کنفرانس کشورهاى اسلامى، مرحوم شیخ محمدحسین کاشف الغطاء، سید امین حسینى مفتى فلسطین، و سید محمدتقى طالقانى (آل احمد) نماینده آیةاللّه‌العظمى بروجردى در مدینه، شرکت کردند. هم‌چنین مراجع و بزرگانى دیگرى مانند آیات عظام حاج شیخ عبدالکرى حائرى، حاج آقا حسین قمى، سید محسن حکیم، سید هبةالدین شهرستانى و امام خمینى قدس‌سرهم، در این مورد موضع‌گیرى کردند و امام خمینى در این زمینه، نامه‌اى خطاب به شاه عربستان نگاشت.
اجساد جاویدان
بدن سالم 2 تن از فرزندان امام جعفر صادق علیه‌السلام ـ پس از گذشت بیش از 1000 سال از وفاتشان در بقیع دفن شده است. یکى از آنان، اسماعیل بن جعفر علیه‌السلام است که قبر ایشان پیش از درب اصلى فعلىِ قبرستان بقیع بوده است. به هنگام ایجاد خیابان ابوذر ـ که امتداد آن به بقیع رسید ـ مجبور به نقل جسد على و جعفر شدند که به هنگام خاک‌بردارى، قبر ویران گردید و جسد سالم ایشان یافت شد که به درون قبرستان بقیع منتقل و در ضلع شرقى شهداى حره، دفن شد. علامت قبر ایشان، پس از مدتى توسط وهابیان برداشته شد!
على بن جعفر عریضى، فرزند دیگر امام صادق علیه‌السلام است که تا دوره امام جواد علیه‌السلام زنده بود. قبر ایشان در عریض ـ یکى از روستاهاى اطراف مدینه منوره و نزدیک به منطقه احد ـ قرار داشت که اینجانب به زیارت آن رفته بودم، و چند سال پیش، عوامل مزدور وهابیت، اقدام به تخریب قبر ایشان نمودند؛ ولى ـ بنا به شهادت برخى از موثقین مثل حجةالاسلام‌والمسلمین شیخ حسن راضى از علماى احساء و حجةالاسلام والمسلمین شیخ حسین رضوانى مسئول وقت دفتر نماینگى بعثه مقام معظم رهبرى در مدینه ـ با جسد سالم ایشان مواجه شدند که با انتقال جسد مطهرشان به قبرستان بقیع، نزدیک قبور اهل بیت علیهم‌السلام دفن گردید.
منبع: شیعه نیوز /س
