پديده هاي طبيعي در قرآن

شعور گیاهان

منظور از طبيعت، عالم مادي و جهاني است که با حواسمان با آن، در ارتباط هستيم. در قرآن کريم، بيشتر از هفتصد و پنجا آيه، وجود دارد که درآنها، به پديده هاي طبيعي اشاره شده است. در غالب اين آيات، به مطالعه ي کتاب آفرينش و تدبر در آن توصيه شده، اما قرآن کتابي در علوم طبيعي نيست، بلکه کتاب هدايت است، همچنانکه خداوند، در قرآن مي فرمايد: «شهررمضان الذي انزل فيه القرآن هدي للناس و بينات؛ ماه رمضاني که در آن قرآن فرو فرستاده شد، در حالي که براي عموم مردم رهنمون است [و براي کساني که شايسته ي دريافت حقايقي شده اند] ، دلايل روشن هدايت و وسيله ي تشخيص حق از باطل است» . (سوره ي بقره ي، آيه ي 185)
اگر از پديده هاي طبيعي، صحبتي مي کند، براي آن است که انسان، با تدبر در موجودات طبيعي، به عظمت خالق پي برد و خود را به او نزديک کند. ازديدگاه قرآن، موجودات طبيعي، نشانه هاي خداي سبحان هستند و طبيعت شناسي، بايد به منزله ي نشانه شناسي تلقي گردد و ما را از نشانه ها به صاحب آنها برساند. خداي سبحان مي فرمايد: «إن من شي ء الاّيسبح بحمده» . (سوره ي اسراء، آيه ي 44)
«تسبيح» و «تحميد» موجودات به چه معناست؟ آيا موجودات جهان، غير از انسان، داراي قدرت درک کردن مي باشند؟ «تسبيح» و «تحميد» موجودات ديگر، با انسان متفاوت مي باشد، انسان ها، موجوداتي صاحب انديشه و خرد و داراي اختيارند، اما ساير موجودات، از سر اجبار و بدون هيچ اختيار و انتخابي به وظايفي که بر عهده ي آنها گزارده شده است، عمل مي کنند. از جمله ي اين موجودات، گياهان هستند. آيا گياهان صاحب شعورند و به اندازه ي ظرفيت وجودي خود، مي فهمند، مي گريند و فکر مي کنند؟ آيا مي توانند بفهمند که چگونه، آب بخورند و از نور، بهره مند شوند، آيا آنها عاشق مي شوند و موجب جذب گونه هاي مختلف خود مي گردند.
گياهان مي توانند، با محاسبه ي رطوبت هوا، شکل برگ هاي خويش را تغيير داده و آنها را به صورت جمع يا کوچک و يا سوزني شکل درآورند. گياهان بزرگ، با تاج پوششي عظيم، موجب خنکي ساقه و تنه ي خويش و ايستادگي و تعادل بدنه ي خود مي شوند. درختاني همچون بلوط، براي رسيدن به آب، بدون کوچک ترين صدايي، تا 6 کيلومتر ريشه دواني مي کنند؛ تا بتوانند به آب برسند. گياهان مي دانند که بايد براي بقاي نسل تلاش کنند، آنها، با پرندگان رفيق مي شوند، بذرهايشان را، همراه باد، در فصل خاصي، به هوا مي افشانند، و با برقراري ارتباط، نسل خويش را سالم نگه مي دارند. آنها، در مقابل بيمارهاي مقاومت مي کنند و دوره ي نقاهت را مي گذرانند. اگر مواد آلوده کننده داشته باشند، با قطع مسير حرکت هاي آوند آب کشي، ازخشک شدنشان جلوگيري مي کنند. خم شدن گياهاني همچون آفتابگردان، به سمت آسمان و گوشتخوار بودن برخي از انواع آنان، که به شکار مي پردازند و تفکيک «هورمون هاي» موجود و جذب به موقع «اکسن» و «جيبرلين» و.... همه از جمله مواردي است که درگياهان وجود دارد و بيانگر شعور بالاي آنها و عکس العمل هاي مختلف آنهاست.
گياهان، مانند انسان ها از آ سيب رنج مي برند و درد مي کشند که مي توان، آنها را در حالت «خلسه» نگه مي داشت و با مواد مست کننده مست کرد؛ تا از خود بي خود شوند و احساس درد و رنج نکنند. اگر گلداني درمحيط آرام و گلداني، در محيط شلوغ گذاشته شود، در رشد آنها، تفاوت آشکاري مشاهده مي شود. اگر برگي از يک گياه رابسوزانيم و يا به داخل «اسيدي» فرو ببريم، درخت، عکس العمل نشان مي دهد. يکي از دانشمندان، برگ درختي را داخل ليوان آب جوش گذاشت و دو ميگو را درون آن انداخت، هر گاه يکي از ميگو ها از شدت گرما مي مرد، درخت عکس العمل نشان مي داد و اگر روزي، ميگوي مرده اي را داخل آب مي انداخت ، عکس العمل نشان نمي داد! گياهان قاتل خانواده ي خود و شاخه هاي خود را مي شناسند و عکس العملي نشان مي دهند!

شکل هاي ديگر حيات گياهي:

ميوه ها، سبزي ها، مخمرخا، ميکروب ها، گلبول هاي سرخ و سلول ها نيز همين گونه اند. در نهايت، تمامي طبيعت پر از احساس است و «نبض» زندگي در همه ي موجودات مي تپد و خود را از درون هر چيز، به طريقي اسرا آميز نشان مي دهد. سرخ پوستان آمريکا، براي بريدن درخت، به صورت مکعبي، رو به روي درخت نشسته و بعد از خواندن دعا و اجازه از درخت - از او خواهش بريدنش را مي کنند و پس از درک جواب مثبت، آن را قطع مي نمايند. (2)
در قرآن کريم درخصوص درک و تشخيص موجودات، محبت آنان و فهميدن کلمات رد و بدل شده در بين آنها، به موادي برمي خوريم. از جمله، قرآن بيان مي کند که به هنگام مناجات «داود نبي (ع) »، کوه ها و پرندگان با او هم آواز مي شدند. (3) و در دوران حکومت الهي سليمان نبي (ع) نيز، حيوانات در دربار آن حضرت حضور داشته و نقش مهمي را در اداره ي حکومت ايشان، ايفا مي کردند. (4)
با تأمل درقرآن کريم، دو نوع «شعور» و «تسبيح» را، براي موجودات مي توان ترسيم کرد. «شعور و تسبيح عام و کلي» که شامل همه ي موجودات مي شود و «شعور و تسبيح خاص» که مخصوص انسان بوده و از عقل و ارشاد و راهنمايي پيامبران براي اهل ايمان ناشي مي شود. (5)
خداوند متعال، در کتاب «مبين» خود، ما را به تأمل و تفکر، در اجزاي آفرينش دعوت مي کند و از زبان صاحبان انديشه، مي فرمايد: «ان في خلق السموات و الارض و اختلاف اليل و النهار لآيات لاولي الالباب. الذين يذکرون الله قياما و قعودا و علي جنوبهم و يتفکرون في خلق السموا ت و الارض و ربنا ما خلقت هذا باطلا و سبحانک فقنا عذاب النار؛ به درستي که در آفرينش آسمان ها و زمين و در کاستي و فزوني شب و روز، نشانه هايي براي خردمندان است؛ همانان که خداوند را در هر حال، نشسته و ايستاده و بر پهلو آرميده، ياد مي کنند و در آفرينش آسمان و زمين مي انديشند و که پروردگارا، اين جهان را بيهوده نيافريده اي، تو، از هر کار بيهوده اي منزهي، ما را از آتش روز قيامت نگه دار !» . (آل عمران، آيه ي 191 - 190)

پي نوشت :

1. مهدي گلشني، قرآن و علوم طبيعت، تهران، نشر مطهر، 1357.
2. فصلنامه نظام مهندسي کشاورزي و منابع طبيعي، سال دوم، شماره ششم، زمستان 1383.
3. سوره ي انبياء، آيه ي 79 و سوره ي سبأ، آيه ي 10.
4. سوره ي نمل، آيه ي 26 - 25.
5. سيد علي اکبر قرشي (قريشي ) ، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلاميه، ج 1/2.

منبع: کتاب بشارت 62 /س