نگاهی به زندگی بانو مجتهده زهره صفاتی
چکیده
علم آموزی و دنباله روی از معارف اهل بیت(ع) مشخصه‌ای است که بسیاری از زنان ایران زمین آن را دنبال نموده‌اند. در این میان زنانی هستند که با کسب علم و فضائل از علمای بزرگ توانسته‌اند مسیر پرفراز و نشیب اجتهاد را بپیمایند و خود را در بالاترین مدارج علمی قرار دهند. از این نمونه زنان میتوان به بانو مجتهده زهره صفاتی اشاره کرد.
تعداد کلمات 1059/ تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه
علم آموزی و دنباله روی از معارف اهل بیت(ع) مشخصه‌ای است که بسیاری از زنان ایران زمین آن را دنبال نموده‌اند. در این میان زنانی هستند که با کسب علم و فضائل از علمای بزرگ توانسته‌اند مسیر پرفراز و نشیب اجتهاد را بپیمایند و خود را در بالاترین مدارج علمی قرار دهند. از این نمونه زنان میتوان به بانو مجتهده زهره صفاتی اشاره کرد.
تعداد کلمات 1059/ تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه
رامین بابازاده
زهره صفاتی در سال 1332 شمسی در خانواده‌ای مذهبی و مبارز در آبادان، چشم به جهان گشود. پدرش حاج‌‌امیر، مردی متدین، صادق و زحمت‌‌کش و مادرش بانویی پارسا و حافظ قرآن بود. علاقه به قرآن، باعث شد تا با تشویق و اقدام مادر، در پنج‌‌سالگی، قرآن و مقدماتی از احکام دینی را پیش از رفتن به دبستان در زادگاه بیاموزد. او پس از دورهی ابتدایی، مجبور شد درس‌های دبیرستان را به دلیل ممنوعیت حجاب، به طور آزاد بخواند. وی هم‌زمان از سال 1345 شمسی، به تحصیل علوم حوزوی مشغول شد. به گفته‌ی خودش، علاوه بر محیط خانوادگی مذهبی و بهخصوص پشتیبانی فکری و فرهنگی برادر بزرگ، آشنایی با زندگی و آثار «بانو امین اصفهانی» در ابتدای نوجوانی، شور و شوق مذهبی و معنوی‌‌اش را به تصمیم جدّی برای تحصیل علوم اسلامی تبدیل کرد.
سپس او به اتفاق خانواده به زیارت امام علی‌‌بن‌‌موسی الرضا(ع) می‌رود و پس از بازگشت به زادگاه، با خبرِ افتتاح یک مرکز علوم اسلامی بانوان در آبادان مواجه می‌‌شود. وی با توجه به جوّ خاص این شهر در پیش از انقلاب اسلامی، که محل تمرکز مستشاران خارجی و تحت تبلیغات خاص نظام شاهنشاهی بود، به وجود آمدن چنین زمینه‌ای را لطف امام هشتم(ع) در پاسخ به درخواست از حضرت، جهت توفیق در تحصیل علوم اسلامی، میداند.
او پس از این‌که «سیوطی«، «مغنی»، «معانی»، «بیان» و «لمعه» را فرا‌گرفت، در سال 1349 به همراه جمعی از خواهران، برای تحصیل سطوح عالی علوم اسلامی به قم هجرت می‌کنند. با وجود مشکلاتی که برای تحصیل بانوان در حوزهی علمیه، به عنوان اولین تجربه از نوع خود، وجود داشت، او و چند نفر دیگر زیر نظر مراجع وقت، شروع به تحصیل مراتب عالی علوم اسلامی کردند و از محضر اساتیدی چون: آیة‌‌الله شهیدی، آیة‌‌الله حقی، آیة‌‌الله مشکینی و آیة‌‌الله محمدحسن احمدی فقیه بهره بردند.
گفتنی است، خانم صفاتی با وساطت شهید صدوقی(ره)، با آیۀالله احمدی فقیه‌یزدی آشنا شده و با وی ازدواج کرد. بدین ترتیب، خانواده‌ای تشکیل شد که دانش و تهذیب نفْس، پایه‌ی آن بود. او پس از ازدواج نیز به فراگیری علوم اسلامی با جدّیت بیشتر ادامه داد و با استفاده از درس‌های همسرش و تلاش فراوان، به درجات بالای علمی رسید.
دورهی تحصیل و تدریس خانم صفاتی، با مسائلی چون مبارزات انقلاب اسلامی و مواجهه با رژیم طاغوت، حضور جریان‌های التقاطی و حمله به مبانی اسلام و بالأخره، پیروزی انقلاب اسلامی ایران همراه است. او نیز علاوه بر جریان تحصیل، به فعالیت‌های مبارزاتی و تبلیغات اسلامی بانو مجتهده از اساتید دروس عالی فقه و اصول است و دیدگاه‌های فقهی ارزنده و تازه‌ای در پرتو فقه سنتی دربارۀ مسائل فقهی و حقوقی، بهخصوص مسائل بانوان ارائه کرده است. وی معتقد است، اگرچه نظر و حکم فقیه (بهخصوص در شناخت موضوع) باید با توجه به علوم دیگر، مباحث اجتماعی و مسائل روز جامعه باشد، اما در استنباط حکم، باید بر مجرای اصول فقه و اجتهاد، حکم را از منابع استخراج کردعلیه نظام شاهنشاهی و حضور در صحنه‌های علمی، اجتماعی و مردمی می‌‌پردازد. خانم صفاتی در قبل و بعد از انقلاب در فعالیت‌های سیاسی و مذهبی، از جمله: تأسیس مکتب توحید و قدسیه و سخنرانی در مجالس مختلف شرکت داشت.
این دوره اگرچه با سختی‌هایی چون شهادت برادر، ممنوع‌‌المنبر شدن، زندانی شدن به اتفاق همسر و فرزند خردسال و... همراه است، موجب استواری و غنای فکری و علمیِ او، بهخصوص در ارتباط عملی و فکری با بزرگانی چون شهید مطهری، شهید بهشتی و شهید قدوسی(ره) شده است.
خود او، گذراندن دوران سخت تحصیل و مبارزه را، مرهون لطف معصومان(ع) و پشتیبانی علما و اساتید بزرگوار، بهخصوص همراهی و مساعدت همسر عالم و فقیه خود میداند. خانم صفاتی از حضرات آیات عظام: علی یاری غروی‌‌تبریزی (از شاگردان آیة‌‌الله‌‌العظمی نائینی)، صافی گلپایگانی، فاضل لنکرانی و محمدحسن احمدی فقیه‌یزدی، اجازه‌ی روایی و اجتهادی دارد.
بانو مجتهده از اساتید دروس عالی فقه و اصول است و دیدگاه‌های فقهی ارزنده و تازه‌ای در پرتو فقه سنتی دربارۀ مسائل فقهی و حقوقی، بهخصوص مسائل بانوان ارائه کرده است. وی معتقد است، اگرچه نظر و حکم فقیه (بهخصوص در شناخت موضوع) باید با توجه به علوم دیگر، مباحث اجتماعی و مسائل روز جامعه باشد، اما در استنباط حکم، باید بر مجرای اصول فقه و اجتهاد، حکم را از منابع استخراج کرد و در واقع با توجه به عنصر زمان و مکان، واقعیت‌ها و اطلاعات دیگر در خدمت فقه درآید تا فقیه، حکم را به درستی استنباط کند، نه این‌که اصالت فقه از جوّ اوضاع و سیاست و یا دیگر متغیرها متأثر گشته، از ماهیت خود دور گردد. به قول خود او «فقه باید فقه باشد» و بانوان مسلمان نیز باید در همین راستا نقش، جایگاه و حقوق خود در جامعه‌ی اسلامی را بیابند.
از آن‌‌جا که تأسیس حوزهی علمیهی بانوان با پی‌گیری و کوشش‌های او آغاز شده است، بانو مجتهده از بنیان‌گذاران حوزهی علمیهی خواهران در قم محسوب می‌گردند.
علاوه بر نظریات علمی و فقهی و رساله‌ها و آثار تحقیقی بانو مجتهده، نسل زنان دانشور و دین‌مدار مکتب‌ِ درس خانم صفاتی را میتوان حاصل تلاش‌های علمی و فکری او به شمار آورد. هم‌چنین حضور پر‌برکت این بانوی مجتهده در مجاورت بارگاه کریمه‌ی اهل‌‌بیت(ع) و حوزهی علمیهی قم، بیش از هر چیز اثبات این نکته‌ی ویژه است که زن مسلمان می‌تواند در هر شرایطی با تلاش، توکل، صبر، پایداری و حفظ حدود الهی، قله‌های علم و معرفت را فتح کرده، به جایگاه ویژه‌ای دست یابد. گفتنی است، شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده، با هدف بهره‌مندی از مسائل فقهی جهت رفع خلأهای قانونی حقوق زنان، طی صدور حکمی، خانم صفاتی را به سمت مشاور امور فقهی خود منصوب کرد.
تاکنون آثار تحقیقی متعدد در زمینه‌ی مباحث فقهی ـ حقوقی، بهخصوص در زمینه‌ی مسائل بانوان، از بانو مجتهده منتشر شده است و نظریات ایشان بر اساس فقه و اجتهاد، در تبیین حقوق و جایگاه بانوان در محافل و عرصه‌ی اجتماعی راه‌‌گشاست. پرداختن به مسائل فقهی بانوان، بر‌خورداری از نظم ذهنی، دقت علمی، و علاقه‌مند به مشارکت علمی با اهل نظر و متخصصان، از مزایای اخلاقی اوست.
از جمله آثار خانم صفاتی میتوان به این موارد اشاره کرد: زیارت در پرتو ولایت (شرحی بر زیارت عاشورا)؛ معاد از دیدگاه قرآن؛ فاطمه گل محمدی؛ پژوهشی فقهی پیرامون سنّ تکلیف؛ نوآوری‌های فقهی در احکام بانوان، پیش‌گیری از بارداری؛ زیارت عتبات عالیات؛ شرحی بر کتاب تقلید شیخ انصاری(ره)؛ منابع مشترک اجتهادی در میان مذاهب اسلامی؛ نقش زمان و مکان از دیدگاه فقهی امام خمینی(ره)؛ نفقه دادن همسر؛ جلوه‌های اجتهاد و شهادت در حدود.
