جرعه‌ای از دریا

معرفی کتاب جرعه ای از دریا شبیری زنجانی
 

چکیده
شنیدن و خواندن سرگذشتِ علما و دانشمندان، همیشه برای مردم ـ چه برای الگو گرفتن و چه از سرِ کنجکاوی ـ جذاب بوده است؛ به‌ویژه این‌که حکایت بدون داستان‌پردازی، فقط گوشه‌هایی از واقعیت زندگی آنان را روایت کرده باشد. از همین روست که کتاب‌هایی که درباره‌ی شرح حال علماست، مشتاقان زیادی دارد و گاهی تیراژ چاپ برخی از آن‌ها از ده‌ها هزار نسخه فراتر می‌رود؛ برای نمونه می‌توان به کتاب‌هایی درباره‌ی آیت‌الله بهجت، علامه طباطبائی، امام خمینی و... اشاره کرد.

تعداد کلمات 1045/ تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

کتاب «جرعه‌ای از دریا» در این حوزه، اما به شکلی متفاوت عرضه شده است. راویِ این کتاب خود یکی از علمای برجسته‌ی حال حاضر دنیای شیعه است و مطالبی را حکایت کرده که خود به چشم دیده، یا از زبان نزدیکان و اطرافیان دانشمندی شنیده است. مرجع عالی‌قدر حضرت آیت‌الله سیدموسی شبیری با وجود تألیفات بسیار در حوزه‌ی علم رجال، حدیث، نقد کتب، تراجم و... رغبت چندانی به نشر آثارش نداشته است؛ اما مؤسسه‌ی کتاب‌شناسی شیعه در تلاشی چشم‌گیر نوشته‌های ایشان را برای نشر آماده و ایشان را برای نشر آن‌ها راضی کرده است.
کتاب جرعه‌ای از دریا که تاکنون دو جلد آن منتشر شده، شامل 42 نوشتار عربی (16 مقاله) و فارسی (26 مقاله) و بخش طریقیات درباره‌ی شرح زندگانی علماست. جلد دوم شامل سه فصل درباره‌ی هشت مقاله‌ی عربی، دوازده مقاله‌ی فارسی و بخش طریقیات در 724 صفحه منتشر شده است و جلدهای سوم و چهارم در مرحله‌ی آماده‌سازی برای نشرند.
جلد اول این اثر در سه فصل تنظیم شده است:
 

چینش مقالات و مصاحبه‌ها در این فصل به ترتیب تاریخ تألیف و نشر است. عناوین این مقالات عبارتند از: مؤلف تبصرة‌العوام، فهرست شیخ‌منتجب‌الدین، قاموس‌الرجال و صاحب آن، ابوالعباس نجاشى و عصر وى، چشمه‏هایى از فضایل میرزاى بزرگ شیرازى، ابعاد شخصیت شیخ‌انصارى، خاندانى بزرگ، لزوم ارزیابى سندى احادیث کافى، حاشیه بر مکارم‌الآثار، حاشیه بر دو گفتار علامه سید‌محمد‌علی روضاتی، حاشیه بر دومین دو گفتار، حاشیه بر احوال و آثار محقق حلّى، حاشیه بر زندگانى سردار کابلى و حاشیه بر نخبگان علم و عمل ایران.
 

این فصل شامل این مقالات است: سند زیارۀ عاشورا، المنهج الصحیح فی تحقیق الکافی، الحاشیة على رسالة عدیمة النظیر فى أحوال أبى‌بصیر، الحاشیة على إجازة السیدحسن الصدر للشیخ آقا‌بزرگ، الحاشیة على تکملة أمل‌الآمل، الحاشیة على الکرام البررة، الحاشیة على نقباء البشر و الحاشیة على الکافی.
 

طریقیات، خاطرات و نکاتی اخلاقی است که حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی از بزرگانی چون حضرات آیات: بروجردی، امام خمینی، علامه شیخ‌آقا‌بزرگ تهرانی، شیخ‌مرتضی حائری، سیدصدرالدین صدر، سید‌احمد زنجانی، میرزا‌احمد کفائی، حاج‌شیخ عبدالحسین فقیهی، میرزا‌عبدالله مجتهدی، ملا‌علی معصومی‌همدانی و... نقل کرده است. از آن‌جا که این نکات در مسیر رفت و برگشت به نماز جماعت فیضیه و حرم و منزل بیان شده، نام «طریقیات» بر آن نهاده شده است.
در این بخش، افزون بر نکاتی درباره‌ی علمای معاصر، موضوعاتی همچون: مخالفت با استخاره و نحوه‌ی استخاره‌ی حضرت ولیّ‌عصر(عج) به نقل از سیدعلی شوشتری، شیوه‌ی استخاره‌ی خود آیت‌الله شبیری، تشرف آخوند ملاحسینقلی همدانی به محضر حضرت ولیّ‌عصر(عج)، نقل دعایی از سیدمرتضی کشمیری برای رفع گرفتاری‌ها، دستورالعملی از سیدمحمد فشارکی به سیدحسین حائری‌کرمانشاهی و ماجرای تشرف ایشان به خدمت حضرت ولی‌ّعصر(عج)، مفهوم اجتهاد از نظر آیت‌الله سید‌ابو‌الحسن اصفهانی، کتاب جرعه‌ای از دریا، برگزیده‌ی حوزه‌ی «دین» سیزدهمین دوره‌ی جایزه‌ی کتاب فصل و یکی از آثار برگزیده‌ی سی‌امین دوره‌ی کتاب سال جمهوری اسلامی شد.چگونگی نماز باران آیت‌‏اللّه‏ سید‌محمد‌تقی خوانساری، پیغام حضرت ولیّ‌عصر(عج) به سید‌ابوالحسن اصفهانی، وجه مخالفت آیت‌الله بروجردی با نوّاب صفوی، قوّت ادبی الغدیر، مطالبی دربارۀ سید‌نصرالله بنی‌صدر‌همدانی و نکات بسیاری از آیت‌الله سید‌احمد زنجانی (پدر آیت‌الله شبیری) نقل شده است.
نیز مطالبی راجع به علمای قدیم مانند: تأثیر علامه حلی بر تشیع شاه‌خدابنده، ردّ نسبت علامه حلی به شهر تبریز، اشتباه تنقیح‌المقال درباره‌ی مدفن فخر‌المحققین، بقایای کتاب مدینة‌العلم شیخ صدوق در آثار شهید اول، معرفی یکی از بهترین مناظرات محقق کرکی، وجه تسمیۀ علامه مجلسی به «مجلسی»، نقش شاگردان علامه مجلسی در تألیف بحار‌الانوار، سفارش شیخ‌عباس قمی به مطالعه‌ی بحار‌الانوار، تسنّن نادرشاه و هم‌چنین نکاتی درباره‌ی علامه بحرالعلوم، ملامهدی نراقی و شیخ‌جعفر کاشف‌الغطا بیان شده است.
گفتنی است کتاب جرعه‌ای از دریا، برگزیده‌ی حوزه‌ی «دین» سیزدهمین دوره‌ی جایزه‌ی کتاب فصل و یکی از آثار برگزیده‌ی سی‌امین دوره‌ی کتاب سال جمهوری اسلامی شد.
 

آقاموسی صدر (امام‌موسی صدر) اولین هم‏مباحثه‌ی من بود و یکی از عواملی که من را به دروس حوزه علاقه‌مند کرد، همین بحث با آقا‌موسی بود. به خاطر ویژگی‌هایی که در او بود، مطالب علمی زود برای هر دوی ما حل می‏شد و مطلبی که ممکن بود یک هفته با دیگران درباره‏اش بحث کنیم و شاید آخر هم به جایی نرسیم، با آقا‌موسی در مدت چند دقیقه حل می‏شد. فکر ما نزدیک به هم بود. گاهی در مورد بعضی از رفقا، این اصطلاح را به کار می‏بردیم که فلانی مقدّماتش خراب است؛ یعنی محتاج به مقدماتی است که در آن‌ها با ما هم‌فکر نشده است. من و آقا‌موسی صدر در مقدمات مسائل بحث نمی‏کردیم و فقط مباحثه‌ی ما در نتایج بود؛ لذا زود در مباحثه به نتیجه می‏رسیدیم و مطلب حل می‏شد.
در مجموع، آقا‌موسی بی‌نظیر بود. اخلاق عجیبی داشت. حاج‌آقا رضا (برادر آقا‌موسی) هم در نوع خودش فوق‌العاده بود، ولی تند‌مزاج بود؛ البته زود هم پشیمان می‏شد، چه پشیمان‌شدنی! به گونه‏ای که حاضر بود پای طرف را ببوسد تا گذشت کند. آقا‌موسی و حاج‌آقا‌ رضا هر‌دو با‌استعداد بودند، ولی آقا‌موسی با‌استعدادتر از حاج‌آقا رضا بود. حاج‌آقا رضا حافظه‏اش بهتر از آقا‌موسی بود و آقاموسی در سرعت انتقال و استقامت فکر ترجیح داشت. حاج‌آقا رضا بزرگ‏تر بود و بیش‌تر از آقا‌موسی تحصیل کرده بود. تفاوت دیگرشان این بود که حاج‌آقا رضا برای اداره‌ی امور عموم مناسب نبود، اگرچه در صفا و صمیمیت در سطح بالایی بود؛ ولی آقاموسی در این جهت خیلی خوب بود. آقا‌موسی می‏توانست یک کشور را اداره کند.
اگر آقا‌موسی بود، وضع علمی من خیلی بهتر از حالا بود؛ به جهت امتیازاتی که بحث با او برای من داشت که در هیچ بحثی چنین نبود. البته هم‌مباحثه‏هایی خیلی قوی و خوب داشتم؛ مثل آقای بهشتی که از آقا‌موسی قوی‌تر بود و نبوغ داشت و خیلی فوق‌العاده بود؛ ولی آقاموسی برای من ارجح بود. خلاصه‌ی کلام، اگر ایشان با من بود، برای من خیلی نافع بود. اگر زنده است، خداوند زودتر او را نجات بدهد، و اگر نیست، با ائمه‌ی طاهرین(ع) محشور فرماید!

منبع:
شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه ای از دریا مقالات و مباحث شخصیت شناسی و کتاب شناسی(دوره سه جلدی)، ایران، قم، موسسه کتاب شناسی شیعه (موسسه تراث الشیعه)، 1394ش.