مسکن مناسب حق عمومی است که اسلام برای تمام اقشار در نظر گرفته است
چکیده
برای خانه‌سازی و تهیه مسکن، مسئله نیاز و اعتدال باید مدّنظر قرار گیرد؛ امّا اگر کسی در خانه‌ای تنگ و کوچک زندگی می‌کند و توانایی خانۀ بزرگتری مناسب شأن خود را دارد، اسلام سفارش می‌کند که خانۀ بزرگ‌تر را انتخاب کند و همان‌گونه که گفته شد، سکونت در خانه محقر برای چنین شخصی، نشانه حماقت و نادانی او شمرده شده است. از سوی دیگر، افراط و زیاده‌روی در بنا و اسراف‌کاری نیز مذموم و ناپسند است. چنان‌که در سخن پیامبر(صلی الله علیه و اله) آمده بود که در روز قیامت، چنین خانه‌ای مایه عذاب صاحبش خواهد شد.
تعداد کلمات 1271/ تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه
برای خانه‌سازی و تهیه مسکن، مسئله نیاز و اعتدال باید مدّنظر قرار گیرد؛ امّا اگر کسی در خانه‌ای تنگ و کوچک زندگی می‌کند و توانایی خانۀ بزرگتری مناسب شأن خود را دارد، اسلام سفارش می‌کند که خانۀ بزرگ‌تر را انتخاب کند و همان‌گونه که گفته شد، سکونت در خانه محقر برای چنین شخصی، نشانه حماقت و نادانی او شمرده شده است. از سوی دیگر، افراط و زیاده‌روی در بنا و اسراف‌کاری نیز مذموم و ناپسند است. چنان‌که در سخن پیامبر(صلی الله علیه و اله) آمده بود که در روز قیامت، چنین خانه‌ای مایه عذاب صاحبش خواهد شد.
تعداد کلمات 1271/ تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه
از نخستین روزهای زندگی انسان بر روی کرۀ زمین تا روزگار کنونی، مسکن و سرپناه مناسب، از نیازهای ضروری وی بوده است. در سال‌های اولیه، بشر برای رفع این نیاز خود، به غارها پناه می‌برد، امّا بتدریج در طول زمان، شکل خانه‌های مسکونی بشر، تکامل یافته تا جایی که امروزه ساختمان‌های مسکونی بسیار بزرگ و شگفت‌انگیزی، خودنمایی می‌کند. به همین جهت، در آیاتی از قرآن کریم، بر اهمیت مسکن و سیر تحول آن، اشاره شده است. از جمله در سورۀ نحل چنین می‌خوانیم: «وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْجِبالِ أَکْناناً»؛ او خدایی است که از کوه‌ها، برای شما پناهگاه‌هایی قرار داده است. البته در زمان ما نیز، غارها در دل کوه‌ها برای چوپانان و بیابان‌گردان و جنگل‌بانان و کوهنوردان، نقش حیاتی دارد که در مواقع نیاز از آن استفاده می‌کنند. همچنین، در همین سوره، از خانه‌های سبک که از پوست حیوانات ساخته می‌شود و هنگام کوچ کردن، به آسانی جابجا می‌شود، نام می‌برد و می‌فرماید: «وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُیُوتاً تَسْتَخِفُّونَها یَوْمَ ظَعْنِکُمْ وَ یَوْمَ إِقامَتِکُمْ»؛ و خدا از پوست دام‌ها، برای شما خانه‌هایی نهاد که آن‌ها را در روز جابجا شدن‌تان و هنگام ماندن‌تان سبک می‌یابید. همچنین، از خیمه‌ها و اثاثیه‌ای که از پشم، مو و کُرک حیوانات تهیه می‌شود و حتّی امروز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، نام برده است: «وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلى حِینٍ»؛ و از پشم‌ها، کُرک‌ها و موهای آن‌ها، وسائل زندگی که تا چندی مورد استفاده است، قرار داد. از مطالعه آیات و روایاتی که آوردیم، نتیجه می‌گیریم که برای خانه‌سازی و تهیه مسکن، مسئله نیاز و اعتدال باید مدّنظر قرار گیرد، امّا اگر کسی در خانه‌ای تنگ و کوچک زندگی می‌کند و توانایی خانۀ بزرگتری مناسب شأن خود را دارد، اسلام سفارش می‌کند که خانۀ بزرگ‌تر را انتخاب کند و همان‌گونه که گفته شد، سکونت در خانه محقر برای چنین شخصی، نشانه حماقت و نادانی او شمرده شده است.خلاصه، خانه به هر شکلی وسیله سکونت و آرامش آدمیان است. خانه، مکانی امن برای خواب و استراحت است و محلی برای حفظ و نگهداری خانواده و فرزندان و امنیت آنان، به شمار می‌آید و از جایگاهی مهم در بین انسان‌ها برخوردار است تا آنجا که تهیه مسکن همواره بزرگترین دغدغه و نگرانی بشر بوده است. از این‌رو، بیشترین درآمد خود را صرف ساختن مسکن مورد نیاز خود کرده است. قرآن کریم، در جمله کوتاه و زیبا، از این نیاز انسان یاد کرده و آن را یک نعمت الهی شمرده و می‌فرماید: «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَناً»؛ و خدا برای شما خانه‌های‌تان را محل سکونت و آرامش قرار داده است. در این آیه، معنای سکونت و آرامش یافتن، هر دو در واژۀ «سکناً» نهفته است. به هر حال، اهمیت مسکن بر هیچ‌کس پوشیده نیست، بویژه آن‌که در روایات، «خانه وسیع» از نشانه‌های سعادت انسان شمرده شده و از خانه تنگ و محقّر بدگویی شده و شومی منزل را در تنگ و کوچک بودن آن دانسته است. تا آنجا که اگر انسان بتواند از خانه کوچک به خانه بزرگتری انتقال یابد، باید اقدام کند و اگر چنین نکند، آن نشانه حماقت و نادانی اوست. امّا این خواسته و نیاز انسان باید مدیریت شود وگرنه ممکن است دچار افراط و تفریط شود و از مرز اعتدال بیرون رود.
خانه وسیع علاء بن زیاد حارثی
امام علی(علیه‌السّلام) پس از جنگ جمل به بصره رفت و به خانۀ علاء بن زیاد حارثی رفت. امام (علیه‌السلام) وقتی خانه بزرگ و مجلّل او را دید، به او فرمود: «مَا کُنْتَ تَصْنَعُ بِسِعَةِ هذِهِ الدَّارِ فِی الدُّنْیَا وَ أنْتَ إلَیْهَا فِی الآخِرَةِ کُنْتَ أحْوَجُ؟ وَ بَلی إنْ شِئْتَ بَلَغْتَ بِهَا الآخِرَةَ تَقْرِی فِیهَا الضَّیْفَ وَ تَصِلُ فِیهَا الرَّحِمَ وَ تُطْلِعَ مِنْهَا الْحُقُوقَ مَطَالِعَهَا، فَإذَا أنْتَ قَدْ بَلَغْتَ بِهَا الآخِرَةَ»؛ با این خانه بزرگ در دنیا چه می‌کنی، در حالی که در آخرت، به آن نیاز بیشتری داری؟! آنگاه حضرت او را دلداری داد و گفت: البته اگر بخواهی، می‌توانی با همین خانه، به آخرتت برسی. باید در این خانۀ وسیع، از مهمانان پذیرایی کنی، به خویشاوندان با نیکوکاری پیوند و صلۀ‌رحم داشته باشی و حقوقی را که بر گردن توست، به صاحبان حق برسانی. در این صورت، با همین خانۀ وسیع، می‌توانی به آخرت نیز دست پیدا کنی؛ یعنی این خانه وسیع را به عنوان وسیلۀ کسب رضای خدا در امور یاد شده به کار گیری.
بیشتر بخوانید: نقش امامان شیعه علیهم السلام در معماری اسلامی
آخرین خطبۀ پیامبر(صلی الله علیه و اله) در مدینه و مسئله مسکن
پیامبر گرامی (صلی الله علیه و اله) در واپسین روزهای عمر خود در مدینه، خطبه‌ای برای مسلمانان خواندند، که چشم‌ها گریان شد و دل‌ها تپید و همگان را به فکر وا‌داشت. در بخشی از این خطبه فرمودند: «وَ مَنْ بَنی بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً، حَمَلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إلی سَبْعَ أرَضِینَ ثُمَّ یُطَوِّقُهُ نَاراً تُوقَدُ فِی عُنُقِهِ ثُمَّ یُرْمی بِهِ فِی النَّار. فَقُلْنَا یَا رَسُولَ الله، کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً؟ قَالَ: یَبْنِی فَضْلاً عَلی مَا یَکْفِیهِ أوْ مُبَاحَاةً»؛ و هرکس از روی ریا و نشان دادن به دیگران و خوشامد آنان، خانه‌ای بسازد، آن خانه را تا هفتمین طبقه زمین در قیامت بر دوش خواهد کشید و سپس آن را چون حلقه‌ای گداخته به گردنش می‌اندازند، آنگاه او را با آن حال به آتش می‌افکند. راوی گوید، پرسیدیم: «یا رسول‌الله! مقصود از این که خانه‌ای از روی ریا و سُمْعه بسازد، چیست؟» رسول خدا (صلی الله علیه و اله) فرمود: «خانه‌ای بسازد که بیشتر از مقدار شأن و نیازش باشد یا برای فخرفروشی و بالیدن بر دیگران، آن را برای خود بنا کند.»
نتیجه
از مطالعه آیات و روایاتی که آوردیم، نتیجه می‌گیریم که برای خانه‌سازی و تهیه مسکن، مسئله نیاز و اعتدال باید مدّنظر قرار گیرد، امّا اگر کسی در خانه‌ای تنگ و کوچک زندگی می‌کند و توانایی خانۀ بزرگتری مناسب شأن خود را دارد، اسلام سفارش می‌کند که خانۀ بزرگ‌تر را انتخاب کند و همان‌گونه که گفته شد، سکونت در خانه محقر برای چنین شخصی، نشانه حماقت و نادانی او شمرده شده است. از سوی دیگر، افراط و زیاده‌روی در بنا و اسراف‌کاری نیز مذموم و ناپسند است. چنان‌که در سخن پیامبر(صلی الله علیه و اله) آمده بود که در روز قیامت، چنین خانه‌ای مایه عذاب صاحبش خواهد شد. همچنین از رهنمود امیرمؤمنان(علیه‌السلام) به علاء‌بن‌زیاد حارثی در می‌یابیم که اشخاصی هستند که خانه وسیع دارند و درِ منزل‌شان بر روی اقوام و بستگان باز است و چنانچه امروزه می‌بینیم، در خانه‌های آنان جلسات وعظ و سخنرانی، امر به معروف و نهی از منکر و ذکر فضایل اهل‌بیت(علیهم السّلام) برپا می‌شود و شأن و موقعیت آنان ایجاب می‌کند که خانه‌ای بزرگ داشته باشند؛ چنین خانه‌ای، اسراف و خروج از اعتدال شمرده نمی‌شود. لیکن اگر کسی درِ خانه‌اش را به روی خویشان و دوستان بسته است و فقط برای تجمل‌گرایی و مباهات و فخرفروشی، خانه‌ای مجلل همچون شاهان می‌سازد یا در ساخت آن خانه از تزئینات، گچ‌بری‌ها، وسایل لوکس و تجمّلی بهره گرفته، این چنین خانه‌ای مذموم و چه بسا مورد غضب خداوند است. امروزه گاه بهای وسایل تجمّلی و نماهای گزاف و گران‌قیمت برخی از خانه‌ها چنان است که با پول آن می‌توان مشکلات زیادی را از خانواده‌های محروم برطرف ساخت.
نمایش پی نوشت ها:
1. سورۀ نحل: آیه 81.
2. سوره نحل: آیه 80.
3. سورۀ نحل: آیه 80.
4. سورۀ نحل: 80.
5. وسائل الشیعه، ج 3، ابواب احکام المسکن، باب 1، باب استحباب سعة المنزل. تعداد 13 حدیث در این باب آمده است.
6. وسائل الشیعه، ج 3، ابواب احکام المسکن، باب 2، باب کراهة ضیق المنزل و استحباب تحول الانسان من المنزل الضیق. تعداد 3 حدیث در این باب آمده است.
7. نهج‌البلاغه، خطبه 209.
8. ثواب الاعمال مترجم/644.
