یکی از نعمت‌های خداوند، داشتن فرزندانی نیک و سالم است. در روایات و متون دینی ما، رهنمودهایی در این باره وارد شده است که یقیناً کاربست آن‌ها، مفید و نتیجه‌بخش است. در این مقاله با نگاه به روایات، این موضوع را بررسی می‌کنیم.
تعداد کلمات 2548/ تخمین زمان مطالعه 13 دقیقه
مقدمه
بعضى مادران، به‌خصوص آن‌هایى که دچار سوء‌تغذیه هستند، در ماه‌هاى آخر باردارى باید بیشتر غذا بخورند، زیرا در این دوران به ویتامین و موادّ معدنى بیشترى احتیاج دارند. بنابراین، دستورات غذایى مادران باید به گونه‌ای باشد که سلامت مادران و رشد متعادل جنین در داخل رحم و هم‌چنین در ماه‌هاى اول بعد از به دنیا آمدن نوزاد را (که تقریباً به طور انحصارى از شیر مادر تغذیه مى‌‌‌‌کند) فراهم آورد.
بعضى معتقدند، مادر باردار باید به اندازۀ دو نفر غذا میل کند! این مطلب صحیح نیست، بلکه باید به کیفیت غذاى خود توجه داشته باشند.
موادّ غذایى لازم جهت تغذیۀ مادر
2. مصرف موادّ انرژى‌‌‌‌زا (موادّ قندى و نشاسته‌‌‌‌اى) براى رشد جنین و احتیاجات فیزیولوژیکى مادر لازم است. این مواد در برنج، سیب‌زمینى، نان، غلّات، انواع شیرینى‌‌‌‌ها و قند موجود است. البته باید در حدّ تعادل خورده شود، چون سبب چاقى مى‌‌‌‌گردد و چاقى زیاد نیز در دوران باردارى مضر است. چربى نیز که در روغن و کره موجود است، باید در حدّ متعادل مصرف شود.
3. یکى از موادّى که مصرف آن ضرورى است، «کلسیم» می‌باشد که براى استخوان‌بندى جنین لازم است. کلسیم در شیر و به طور کلى، در لبنیات به مقدار زیاد وجود دارد؛ لذا بهتر است زنان باردار و شیرده، دست‌کم روزى دو لیوان شیر بنوشند. علاوه بر شیر، از ماست و پنیر هم مى‌‌‌‌توان استفاده کرد.
4. کم‌خونى در اکثر زنان باردار دیده مى‌‌‌‌شود، زیرا جنین از ذخیرۀ آهن بدن مادر استفاده مى‌‌‌‌کند؛ بنابراین، زنان حامله باید از موادّى که مقدار زیادى آهن دارند، مثل انواع گوشت (گوسفندی)، جگر (گوسفندی)، تخم‌مرغ (محلی)، سبزیجات (مانند اسفناج)، میوه‌‌‌‌جات و هم‌چنین از کپسول‌هاى محتوى آهن استفاده کنند. میزان لازم کالرى روزانه نیز به ماه‌هاى باردارى و میزان فعالیت آنان بستگى دارد که معمولًا 2500 تا 3000 کالرى است.[1]
تغذیۀ پدر برای زیبایی کودک
امام صادق (ع) هنگامى که به پسربچه‌‌‌‌اى زیبا نگاه می‌کرد، می‌‌‌‌فرمود:
یَنبَغی أن یَکونَ أبو هذَا الغُلامِ آکِلَ السَّفَرجَلِ[2]؛ باید پدرِ این پسر، بِهْ‌‌‌‌خور باشد.
2. کاسنی
عَلَیکَ بالهِندَباءِ فَإِنَّهُ یَزیدُ فِی الماءِ وَ یُحَسِّنُ الوَلَدَ و هُوَ حارٌّ لَیِّنٌ، یَزیدُ فِی الوَلَدِ الذُّکورَةَ[3]؛ بر تو باد کاسنى، چراکه مِنى را افزایش مى‌‌‌‌دهد و فرزند را نیکو مى‌‌‌‌گردانَد. گرم و ملیّن است و بر مردانگىِ فرزند مى‌‌‌‌افزاید.
3. انار شیرین
أکلُ الرُّمّانِ الحُلوِ یَزیدُ فی ماءِ الرَّجُلِ و یُحَسِّنُ الوَلَدَ[5]؛ خوردن انار شیرین، منىِ مرد را افزایش مى‌‌‌‌دهد و فرزند را زیبا مى‌‌‌‌گردانَد.
4. گلابی
هم‌چنین در کتاب شریف محاسن آمده است: هرگاه امام صادق (ع) به پسر زیبایى نگاه می‌کرد، می‌فرمودند:
سزاست که پدرش گلابى خورده باشد. گلابى، چهره را زیبا و دل را آرام میکند.[7]
تغذیۀ مادر برای زیبایی کودک
رسول خدا (ص) فرمود:
... گلابى را بخورید و به زنان حامله بخورانید؛ فرزندانتان نیکو مى‌‌‌‌شوند.[8]
2. خربزه با پنیر
ما مِن امرَأَةٍ حامِلَةٍ أکَلَت البِطِّیخَ بِالجُبنِ إلّا یَکونُ مَولودُها حَسَنَ الوَجهِ و الخُلُقِ[9]؛ هیچ زن باردارى نیست که خربزه با پنیر بخورد، مگر این‌که نوزادش خوش‌‌‌‌چهره و خوش‌‌‌‌خو مى‌‌‌‌گردد.
3. کُنْدُر
به زنان باردارتان کُندُر بدهید که اگر در شکم او پسر باشد، هوش‌مند، دانا و دلیر خارج مى‌‌‌‌شود و اگر دختر باشد، خوش‌‌‌‌رو و خوش‌‌‌‌خو مى‌‌‌‌گردد و سَرین او بزرگ مى‌‌‌‌شود و مورد علاقۀ شوهرش قرار مى‌‌‌‌گیرد.[10]
4. بِهْ
تَأکُلُ السَّفَرجَلَ؛ فَإِنَّ الوَلَدَ یَکونُ أطیَبَ ریحا وَ أَصفَى لَونا[11]؛ بِهْ بخورد که نوزاد، خوش‌بوتر و خوش‌رنگ‌‌‌‌تر خواهد شد.
5. خوردن غذاهایی که برای کبد مادر، مفید است
6. هلو
7. آب دریا
8. خوردن سبزیجات
رهنمودهایی که باعث افزایش هوش جنین میشود
پیامبر خدا (ص) در این باره میفرمایند:
أطعِموا نِساءَکُم الحَوامِلَ اللُّبانَ؛ فَإنَّهُ یَزیدُ فی عَقلِ الصَّبِیِ[17]؛ به زنان باردارتان کُندر بدهید، چراکه بر خِرَد کودک مى‌‌‌‌افزاید
2. خوردن شیر
اسْقُوا نِسَاءَکُمُ الْحَوَامِلَ الْأَلْبَانَ فَآن‌ها تَزِیدُ فِی عَقْلِ الصَّبِی[18]؛ به زنان حاملۀ خود شیر بنوشانید، چراکه عقل بچه را افزون مى‌‌‌‌سازد.
3. سی راه ساده برای افزایش بهره هوشی کودکان
از آن‌جا که پایه‌ریزی و شکل‌گیری رشد جسمانی و ذهنی کودکان، از هنگام بارداری تا پایان دوسالگی است، به‌کارگیری این سی شیوه به طور هماهنگ، به رشد همه‌جانبه و مناسب کودک کمک میکند.
بیشتر بخوانید: بخور نخورهای دوران بارداری
در هنگام بارداری:
2. «کولین» مصرف کنید. این مادۀ مغذی در گوشت، تخم‌مرغ و حبوبات وجود دارد.
3. ویتامین‌هایی را که پزشک در دوران بارداری برای شما تجویز میکند، مصرف کنید.
4. با جنین خود حرف بزنید و او را صدا کنید.
5. از نوشیدن قهوه و خوردن دارو بدون تجویز پزشک اجتناب کنید.
در شش‌ماهۀ نخست پس از تولد:
6. فرزندتان را با شیر مادر تغذیه کنید.
7. در صورت بروز افسردگی پس از زایمان، برای درمان آن اقدام کنید.
8. منابع غنی از آهن، مانند: گوشت، سبزیجات، تخم‌مرغ و میوه‌های تازه مصرف کنید.
9. در زمان شیردهی، خوردن غذاهای حاوی ویتامین 12B مانند: مخمر، نان، غذاهای دریایی و تخم‌مرغ را فراموش نکنید.
10. برای کودکتان تلاوت‌های قرآنی پخش کنید.
11. کودک را ماساژ دهید. مطالعات نشان داده‌اند، ماساژ روزانه کودکان، رشد مغزی آنان را به میزان قابل توجهی افزایش می‌‌‌‌دهد.
از شش‌ماهگی تا یک‌سالگی کودک:
12. با کودکتان به طور مستقیم و چشم در چشم صحبت کنید.
13. معنای لغات را با اشاره بیان کنید؛ برای مثال، هنگامی که نام چیزی را می‌‌‌‌برید، به آن اشاره کنید یا کودک را در مقابل آن نگه دارید.
14. با هدیه‌های مخصوص کودکان، او را تشویق کنید.
15. اجازه آزادی حرکت به کودکان بدهید؛ بگذارید آن‌ها کنجکاوی غریزی‌شان را همواره به کار برند.
16. تشخیص و فرق‌گذاری بین اشیا را به کودکتان با پرسش و گفتن جوابِ درست بیاموزید.
17. کودکان از آموزش اجباری خوششان نمی‌آید؛ از آن بپرهیزید.
18. هنگامی که فرزندتان احساس خستگی کرد، آموزش را قطع کنید.
دوران یک تا دوسالگی کودک:
20. به کودکان، میان‌وعده‌های سالم و مغذی بدهید و از دادن میان‌وعده‌های بی‌فایده، مانند پفک و چیپس به کودک خودداری کنید.
21. برای کودکتان کتاب بخوانید.
22. در حضور او مطالعه کنید.
23. برای او اسباب‌بازی‌های کمک‌آموزشی تهیه کنید.
24. با کودک خود بازی کنید. شرکت در بازی‌های دسته‌جمعی، مهارت‌های هوش اجتماعی کودک را افزایش می‌‌‌‌دهد.
25. مطمئن شوید کودکتان خوب استراحت کرده است. خوابیدنِ دست‌کم دَه ساعت در شبانه‌روز، برای او لازم است.
26. هنگامی که با کودکتان صحبت می‌‌‌‌کنید، صداهای اضافی مانند رادیو و تلویزیون را خاموش کنید و نور را در حد متوسط نگاه دارید.
27. درخواست‌های تکراری کودک را اجابت کنید. تکرار، ارتباط نورون‌ها را در مغز تقویت میکند؛ بنابراین اگر برای چندمین بار از شما می‌‌‌‌خواهد کتابی را برایش بخوانید، بدون اصرار و پافشاری روی خواندن داستانی دیگر، آن را برای او بخوانید.
28. وقتی کودکِ نوپای شما به چیزی اشاره میکند و نامش را می‌‌‌‌پرسد، در پاسخ به او اطلاعات بیشتری بدهید؛ برای مثال: آن یک توپ است؛ یک توپ آبی با خط‌های قرمز.
29. در تربیت کودک، انضباط داشته باشید و آن را با محبت فراوان همراه کنید.
30. هرگز به کودکتان نگویید: «تو چیزی نمی‌فهمی»، زیرا اگر کودک آن را باور کند، حرف شما تحقق خواهد یافت.
رهنمودهایی که باعث خوش‌اخلاقی، بردباری و قوی شدن کودک میشود
پیامبر خدا (ص) میفرمایند:
أَطعِموا حَبالاکُمُ السَّفَرجَلَ فَإِنَّه یُحَسِّنُ أخلاقَ أولادِکُم[19]؛ به زنان باردارتان بِهْ بدهید، چراکه اخلاق فرزندانتان را نیکو مى‌‌‌‌گردانَد.
2. خوردن کُندر
به زنان باردارتان کُندُر بدهید که اگر در شکم او پسر باشد، هوش‌مند، دانا و دلیر خارج مى‌‌‌‌شود و اگر دختر باشد، خوش‌‌‌‌رو و خوش‌‌‌‌خو مى‌‌‌‌گردد و سَرین او بزرگ مى‌‌‌‌شود و مورد علاقه شوهرش قرار مى‌‌‌‌گیرد.[20]
3. خوردن گلابی
به زنان حامله گلابى بخورانید، چون اخلاق فرزندانتان را نیکو مى‌‌‌‌سازد.
امیرمؤمنان (ع) نیز فرمودند:
خوردن گلابى، قلبِ ضعیف را قوّت مى‌‌‌‌بخشد، معده را پاک مى‌‌‌‌سازد، توان دل را فزونى مى‌‌‌‌دهد، ترسو را شجاع و فرزند را نیکو مى‌‌‌‌کند.[21]
رهنمودی که باعث بردباری و پاک شدن کودک میشود
از پیامبر خدا (ص) روایت شده است:
أطعِمُوا المَرأَةَ فی شَهرِهَا الَّذی تَلِدُ فیهِ، التَّمرَ؛ فَإِنَّ وَلَدَها یَکونُ حَلیما نَقِیّا؛[22] به زن، در ماهى که فرزند به دنیا مى‌‌‌‌آورد، خرماى تازه بدهید، چراکه در این صورت، کودکِ وى بردبار و پاک خواهد بود.
ایشان هم‌چنین فرمودند:
به زنان خود در دوره نزدیک زایمان خرما بدهید، زیرا هر کس که در دوره نزدیک زایمان غذایش خرما باشد، فرزندش بردبار زاده خواهد شد. خوراک مریم، هنگامى که عیسى را زاد، همین بود، در حالى که اگر خدا غذایى بهتر از خرما براى او سراغ داشت، همان را به وى مى‌‌‌‌خوراند.[23]
رطب و فرایند زایمان
1. آماده‌‌‌‌سازى روده‌‌‌‌ها براى فرایند زایمان: رطب، ماده‌‌‌‌اى ملیّن است و مصرف آن موجب تمیز شدن رودۀ بزرگ مى‌‌‌‌شود. آنچه تا به امروز مشخص شده این است که ملیّن‌هاى نباتى با تمیز کردن روده‌‌‌‌ها، به‌‌‌‌ویژه رودۀ بزرگ، زایمان را آسان‌‌‌‌تر مى‌‌‌‌کنند، زیرا براى انجام زایمان خوب و راحت، باید پیش از وضع حمل، زائو را تنقیه نمود.
2. تسهیل فرایند زایمان و شیردهى: آزمایش‌هایى که روى رطب (خرماى تازه و رسیده) انجام پذیرفته، نشان داده است که این میوه داراى ماده‌‌‌‌اى شبیه «اکسى‌توسین» است که دهانۀ رحم را منقبض و عضلات آن را در ماه‌هاى پایانى دوران باردارى تقویت مى‌‌‌‌کند و زایمان را آسان مى‌‌‌‌گرداند؛ علاوه بر این، میزان خون‌ریزىِ پس از زایمان را نیز کاهش مى‌‌‌‌دهد.
شایان ذکر است، در حالت طبیعى، اکسى‌توسین که عامل هورمونال است، از قسمت هیپوفیز خلفى در جریان زایمان به خون ترشح مى‌‌‌‌شود و غلظت آن در خون افزایش مى‌‌‌‌یابد و با اثر روى عضلات صاف جدار رحم و انقباض آن، زایمان را تسهیل و تسریع مى‌‌‌‌کند. هم‌چنین، این ماده عامل مؤثرى در ترشح شیر از پستان است؛ از این رو، زائو ممکن است در روزهاى اول پس از زایمان، از ترشح خودبه‌‌‌‌خودىِ شیر از پستان شاکى باشد که علت آن وجود غلظت بالاى اکسى‌توسین در خون و تأثیر آن بر عضلات صاف جدار آلوئل‌هاى شیرى پستان و انقباض آن‌ها و در نهایت، ترشح و فوران شیر از نوک پستان است.
3. کاهش میزان خون‌ریزى زایمان: وجود مادۀ شبه اکسى‌توسین در خرماى تازه و رسیده، باعث کاهش فشار خون زائو براى مدت کوتاهى مى‌‌‌‌شود و این امر به کاهش میزان خون‌ریزى حین زایمان و پس از آن منجر مى‌‌‌‌گردد؛ از این رو، در کاهش عوارض ناشى از خون‌ریزی‌هاى زایمانى نیز مؤثر است.
4. تأمین انرژى مورد نیاز فرایند زایمان: رطب، مقدار فراوانی موادّ قندى سادۀ آسان‌هضم (گلوکز) دارد که به راحتى جذب بدن مى‌‌‌‌شود و در اختیار سلول‌هاى بدن قرار مى‌‌‌‌گیرد. مواد قندى، مهم‌‌‌‌ترین منبع تولید انرژى در بدن هستند و بهترین مادۀ غذایى براى عضلات رحمى ـ که از جملۀ ضخیم‌‌‌‌ترین عضلات بدن مى‌‌‌‌باشند ـ به شمار مى‌‌‌‌روند.
عضلۀ رحم، به هنگام زایمان، فعالیت سنگینى انجام مى‌‌‌‌دهد و براى انجام وظیفۀ خود به نحو مطلوب، به موادّ قندى کافى نیازمند است، که تمام این خصوصیات در رطب وجود دارد.
قرآن کریم نیز در جریان زایمان حضرت مریم، آیه‌‌‌‌اى دارد که به زیبایى، بر اهمیت و نقش خرما در زایمان و فواید مربوط به آن در این زمینه صحه مى‌‌‌‌گذارد. گواه بر این ادعا، آیه‌‌‌‌هاى 22 تا 26 سورۀ مبارکۀ «مریم» است:
فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَکاناً قَصِیًّا * فَأَجاءَهَا الْمَخاضُ إِلى جِذْعِ النَّخْلَةِ قالَتْ یا لَیْتَنِی مِتُّ قَبْلَ هذا وَ کُنْتُ نَسْیاً مَنْسِیًّا * فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلَّا تَحْزَنِی قَدْ جَعَلَ رَبُّکِ تَحْتَکِ سَرِیًّا * وَ هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا * فَکُلِی وَ اشْرَبِی وَ قَرِّی عَیْناً فَإِمَّا تَرَیِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولِی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنْسِیًّا؛ سرانجام مریم به او باردار شد و او را به نقطۀ دوردستى برد (و خلوت گزید). درد زایمان او را به کنار تنۀ درخت خرمایى کشاند. (آن‌‌‌‌قدر ناراحت شد که) گفت: اى کاش پیش از این مرده بودم و به کلى فراموش مى‌‌‌‌شدم! ناگهان از طرف پایین پایش او را صدا زد که: غمگین مباش! پروردگارت زیر پاى تو چشمۀ آبى (گوارا) قرار داده است؛ و این تنۀ نخل را به طرف خود تکان ده، رطب تازه‌‌‌‌اى بر تو فرومى‌‌‌‌ریزد. (از این غذاى لذیذ) بخور و (از آن آب گوارا) بنوش و چشمت را (به این مولود جدید) روشن دار![24]
رهنمودهایی که باعث درشت‌استخوانی و قوی شدن کودک میشود
امام کاظم (ع) فرمودند:
هر کس تخم‌مرغ، پیاز و روغن زیتون بخورد، بر توان آمیزش او افزوده مى‌‌‌‌شود و هر کس گوشت را با تخم‌مرغ بخورد، استخوان فرزندش درشت خواهد شد.[25]
2. خوردن قاووت (سویق)[26]
اسقوا صِبیانَکُم السَّویقَ فی صِغَرِهِم فَإِنَّ ذلِکَ یُنبِتُ اللَّحمَ و یَشُدُّ العَظمَ[27]؛ به کودکانتان در خردسالى‌‌‌‌شان سویق بدهید، چراکه گوشت مى‌‌‌‌رویاند و استخوان را استحکام مى‌‌‌‌بخشد.
بکیر‌بن‌محمد می‌‌‌‌گوید: نزد امام صادق (ع) بودم. مردى به او گفت: اى پسر پیامبر خدا! فرزند، زاده مى‌‌‌‌شود، اما در او کم‌عقلى و سستى است. امام (ع) پرسید:
چه چیزى تو را از سویق، بازداشته است؟! آن را بخور و همسرت را نیز بدان فرمان ده، چراکه گوشت مى‌‌‌‌رویانَد، استخوان را استحکام مى‌‌‌‌بخشد و سبب مى‌‌‌‌شود که جز فرزندانى قوى از شما زاده نگردد.[28]
نمایش پی نوشت ها:
[1]. دائرة‌المعارف بزرگ طب اسلامى، ج12، ص 248.
[2]. مکارم‌الأخلاق، ج 1، ص 372، ح 1230 و بحارالانوار، ج 66، ص 176، ح 37.
[3]. کافی، ج 6، ص 363، ح 6؛ محاسن، ج 2، ص 313، ح 2047 و مکارم‌الأخلاق، ج 1، ص 385، ح 1295.
[4]. ظاهراً مراد از «خراسانى» امام رضا (ع) است، اما راوى خبر «عمرو‌بن‌إبراهیم» و او از اصحاب امام صادق (ع) است و روایت کردنِ او از امام رضا (ع)، خیلى بعید است.
[5]. کافی، ج 6، ص 355، ح 17 و بحارالانوار، ج 66، ص 163، ح 46.
[6]. آسمان و جهان (ترجمه کتاب السماء و العالم بحارالانوار، ج 54)، ج10، ص 16.
[7]. همان.
[8]. جامع‌أحادیث‌الشیعه، ج26، ص 660.
[9]. طبّ النبی6، ص 28.
[10]. «أطعِموا حَبالاکُم اللُّبانِ، فَإِن یَکُ فی بَطنِها غُلامٌ خَرَجَ ذَکِیَّ القَلبِ عالِما شُجاعاً و إن تَکُ جارِیَةٌ حَسُنَ خَلقُها و خُلُقُها و عَظُمَت عَجیزَتُها و حَظِیَت عِندَ زَوجِها»؛ کافی، ج 6، ص 23، ح 7؛ تهذیب‌الأحکام، ج 7، ص 440، ح 1758؛ مکارم‌الأخلاق، ج 1، ص 424، ح 1443؛ بحارالانوار، ج 66، ص 444، ح 8 و تاریخ دمشق، ج 54، ص 229، ح 11474.
[11]. کافی، ج 6، ص 22، ح 1 و تهذیب‌الأحکام، ج 7، ص 439، ح 1755.
[12]. چگونه پسر‌دار یا دختردار شوید؟، ص 65.
[13]. مراقبت‌های دوران بارداری، ص 118.
[14]. همان.
[15]. همان.
[16]. همان، ص 120.
[17]. مکارم‌الأخلاق، ج 1، ص 423، ح 1439؛ بحارالانوار، ج 66، ص 444، ح 8 و الفردوس، ج 1، ص 101، ح 331.
[18]. طب‌النبی (ص)، ص 24 و جامع الحادیث الشیعه، ج 21، ص 309.
[19]. الدعوات، ص 151، ح 405.
[20]. کافی، ج 6، ص 23، ح 7؛ تهذیب‌الأحکام، ج 7، ص 440، ح 1758؛ مکارم‌الأخلاق، ج 1، ص 424، ح 1443؛ بحارالانوار، ج 66، ص 444، ح 8 و تاریخ دمشق، ج 54، ص 229، ح 11474.
[21]. جامع‌أحادیث‌الشیعه، ج26، ص 66؛ به نقل از: الدعوات (راوندى)، ص 151.
[22]. مکارم‌الأخلاق، ج 1، ص 365، ح 1202 و بحارالانوار، ج 66، ص 141، ح 58.
[23]. «أطعِموا نِساءَکُم فی نِفاسِهِنَّ التَّمرَ فَإِنَّهُ مَن کانَ طَعامُها فی نِفاسِهَا التَّمرَ خَرَجَ وَلَدُها ذلِکَ حَلیما فَإِنَّهُ کانَ طَعامَ مَریَمَ حینَ وَلَدَت عیسى و لَو عَلِمَ اللّهُ طَعاما هُوَ خَیرٌ لَها مِنَ التَّمرِ أطعَمَها إیّاهُ»؛ تاریخ بغداد، ج 8، ص 366؛ تاریخ دمشق، ج 70، ص 93 و کنزالعمال، ج 12، ص 340.
[24]. قرآن و طب، ص 269.
[25]. مکارم‌الأخلاق، ج 1، ص 425، ح 1451 و بحارالانوار، ج 104، ص 84، ح 41.
[26]. محمدتقی مجلسی می‌نویسد: «سویق، غذای معروف و مشهوری است که از گندم (و جو) بوداده و انواع دیگر حبوبات درست میشود و در فارسی به آن «قاووت» می‌گویند»؛ روضة‌المتقین، ج 4، ص 448.
[27]. محاسن، ج 2، ص 288، ح 1941؛ مکارم‌الأخلاق، ج 1، ص 419، ح 1421 و بحارالانوار، ج 66، ص 277، ح 10.
[28]. طبّ الأئمه، ص 88 و بحارالانوار، ج 104، ص 79، ح 4.
کتابنامه:
ـ قرآن کریم.
ـ الإختصاص، محمد‌بن‌محمد مفید، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفارى و محمود محرمى‌زرندى، قم: المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، اول، 1413 ق.
ـ الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، محمد‌بن‌محمد مفید، تحقیق و تصحیح: مؤسسة آل‌البیت (ع)، قم: کنگره شیخ مفید، اول، 1413 ق.
ـ أعلام الدین فی صفات المؤمنین، حسن‌بن‌محمد دیلمى، تحقیق و تصحیح: مؤسسة آل‌البیت (ع)، قم: اول، 1408 ق.
ـ الأمالی (للطوسی)، محمد‌بن‌الحسن طوسى، قم: دارالثقافة، اول، 1414 ق.
ـ الإمامة و التبصرة من الحیرة، على بن حسین بن بابویه، تحقیق و تصحیح: مدرسه امام مهدى (عج)، قم: مدرسة الإمام المهدى(ع) ، 1404 ق.
ـ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمه الاطهار، محمدباقربن‌محمدتقی المجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، 1403 ق.
ـ تحف‌العقول، حسن‌بن‌على‌بن‌شعبه حرانى، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین، دوم، 1404 ق.
ـ تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، ورام‌بن‌ا‌بی‌فراس، قم: مکتبۀ فقیه، اول، 1410 ق.
ـ تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، محمد‌بن‌حسن طوسى، تحقیق و تصحیح: حسن الموسوى‌خرسان، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چهارم، 1407 ق.
ـ الخصال، محمد‌بن‌على‌بن‌بابویه، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین، اول، 1362.
ـ دعائم الإسلام، نعمان‌بن‌محمد مغربى‌بن‌حیون، تحقیق و تصحیح: آصف فیضى، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع)، دوم، 1385.
ـ الدعوات، قطب‌الدین سعید‌بن‌هبة‌الله راوندى، قم: مدرسه امام مهدى (عج)، 1407 ق.
ـ طبّ الرضا (ع)، نصیرالدین امیرصادقى، تهران: معراجى، ششم، 1381 ش.
ـ طب سنتى خسروى: درمان بیماری‌هاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، سیدمهدى خسروى، همدان: برکت کوثر، اول، 1388.
ـ عدة الداعی و نجاح الساعی، احمد‌بن‌محمد‌بن‌فهد حلى، تحقیق و تصحیح: احمد موحدى‌قمى، قم: دارالکتب الإسلامی، اول، 1407 ق.
ـ علل الشرائع، محمد‌بن‌على‌بن‌بابویه، قم: کتاب‌فروشى داورى، اول، 1385.
ـ عوالئ اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، محمدبن‌ز‌ین‌الدین‌بن‌أبی‌جمهور، تحقیق و تصحیح: مجتبى عراقى، قم: دارسیدالشهداء، اول، 1405 ق.
ـ عیون أخبار الرضا (ع)، محمد‌بن‌على‌بن‌بابویه، تحقیق و تصحیح: مهدى لاجوردى، تهران: جهان، اول، 1378.
ـ الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا (ع)، منسوب به على‌بن موسى‌الرضا (ع)، مشهد: مؤسسة آل‌البیت (ع)، 1406 ق.
ـ الکافی، محمد‌بن‌یعقوب‌بن‌اسحاق کلینى، تحقیق و تصحیح: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چهارم، 1407 ق.
ـ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین‌بن‌محمدتقى نورى، تحقیق و تصحیح: مؤسسة آل‌البیت (ع)، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع)، اول، 1408 ق.
ـ مکارم الأخلاق، حسن‌بن‌فضل طبرسى، قم: شریف رضی، چهارم، 1412 ق.
ـ من لایحضره الفقیه، محمد‌بن‌على‌بن‌بابویه، تحقیق و تصحیح: على‌اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم، 1413 ق.
ـ منابع فقه شیعه (ترجمه جامع‌أحادیث‌الشیعة)، آقاحسین بروجردى، ترجمة: عده‌اى از فضلا، تهران: فرهنگ سبز، اول، 1386.
ـ مواعظ امامان (ع) (ترجمه جلد 75 بحارالأنوار)، محمدباقر بن محمدتقى مجلسی، ترجمة: موسى خسروى، تهران، اسلامیه، اول، 1364.
ـ المیزان فى تفسیر القرآن، سیدمحمدحسین طباطبائى، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم، پنجم، 1417 ق.
ـ نزهة الناظر و تنبیه‌الخاطر، حسین‌بن‌محمدبن‌حسن‌بن‌نصر حلوانى، تحقیق و تصحیح: مدرسة الإمام المهدی (عج)، قم: مدرسة الإمام المهدی (عج)، اول، 1408 ق.
ـ النوادر، فضلالله‌بن‌على راوندى‌کاشانى، تحقیق و تصحیح: احمد صادقى‌اردستانى، قم: دارالکتاب، ]بی‌تا[.
ـ نهج‌البلاغة (للصبحی صالح)، محمد‌بن‌حسین شریف الرضى، تحقیق و تصحیح: فیض‌الإسلام، قم: هجرت، اول، 1414 ق.
ـ نهج‌الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول (ص))، ابوالقاسم پاینده، تهران: دنیاى دانش، چهارم، 1382.
ـ وسائل‌الشیعة، شیخ محمد‌بن‌حسن حر عاملى، تحقیق و تصحیح: مؤسسة آل‌البیت (ع)، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع)، اول، 1409 ق.
