شلمچه كربلاي دوباره

گزارشي كوتاه از عمليات كربلاي 5

موقعيت برتر سياسي، نظامي ايران كه در فتح فاو حاصل شد، به رغم تلاش‌هاي دشمن در چارچوب استراتژي دفاع متحرك، حملات هوايي به مراكز صنعتي، حمله به منابع نفتي و نفتكش‌هاي ايران و ديگر اقدامات تبليغاتي و رواني، هم‌چنان به سود جمهوري اسلامي حفظ شد.
حفظ برتري سياسي -نظامي جنگ به سود جمهوري اسلامي و مقابله با ايجاد هرگونه ركود در جبهه‌هاي نبرد از مهم‌ترين عواملي بود كه ضرورت انجام عمليات با شرط كسب پيروزي را ايجاب مي‌كرد.
عمليات كربلاي 4 به اين منظور طرح‌ريزي و اجرا شد. اما عوامل تاكتيكي و استراتژيكي مختلفي چون ماجراي مك فارلين و تجربه دشمن از عمليات فاو باعث ناكامي كربلاي 4 شد، زيرا منابع اطلاعاتي و جاسوسي امريكا دقيق‌ترين و جزيي‌ترين خبرها را درباره اين عمليات در اختيار عراقي‌ها قرار دادند. دشمن پس از آن كه در اين عمليات با شكست مواجه شد، در صدد برآمد تا ابتكار عمل را به دست گيرد و از فرصت به دست آمده بهره‌برداري كند. شواهد نيز نشان مي‌داد كه چنان‌چه در شرايط موجود، تغييري ايجاد نمي‌گشت؛ دشمن، برتري را از آن خود مي‌ساخت. زيرا عراقي‌ها تبليغات گسترده‌اي را تحت عنوان شكست عمليات سرنوشت‌ساز ايران آغاز كرده بودند. آن‌ها با تشديد حملات هوايي و ادامه جنگ شهرها و تلاش براي بازپس‌گيري فاو، سعي كردند موازنه قوا را به طور كامل به نفع خود تغيير دهند. در چنين موقعيتي چيزي كه اوضاع را هنگام انتخاب منطقه عمليات پيچيده و دشوار مي‌كرد، اين مسأله بود كه در چنين شرايطي، تنها انجام يك عمليات، نمي‌توانست راه‌گشا باشد بلكه در عين حال عمليات بايد از شرط تضمين پيروزي و همچنين شرايط و ويژگي‌هاي لازم در جهت حفظ اوضاع به سود جمهوري اسلامي نيز برخوردار باشد. اين چنين بود كه عمليات كربلاي 5 در تاريخ 19 دي 65 در منطقه عملياتي شلمچه و شرق بصره با رمز مقدس «يا زهرا(س)» آغاز شد و تا 2 ماه و نيم ادامه داشت.

اهميت عمليات كربلاي 5

عبور از موانع نفوذناپذير دشمن در شرق بصره و تهديد شهر بصره با حضور در حومه آن، موفقيت جمهوري اسلامي را در جنگ حتمي كرد؛ به طوري كه متعاقب عمليات كربلاي 5، جهان استكبار بدون رعايت ملاحظات معمول، حمايت از صدام را علني ساخت و قدرت‌هاي جهاني مستقيماً واردميدان جنگ شدند كه نبرد ايران و امريكا در خليج‌فارس از آن جمله بود. همين عمليات بود كه شوراي امنيت را ناچار به تصويب قطع‌نامه‌اي كرد كه در آن براي اولين بار تا حدودي نظرات جمهوري اسلامي ملحوظ شده بود. پس از عمليات كربلاي 5 بود كه مجوز استفاده وسيع از سلاح‌هاي كشتار جمعي به عراق داده شد.

شرايط دشمن در شلمچه

دشمن با توجه به اهميت منطقه، زمين شرق بصره را مسلح به انواع موانع و استحكامات كرده بود و با رها كردن آب در منطقه، انجام هرگونه عملياتي را غيرممكن ساخته و فضاي امني را براي خود به وجود آورده بود تا بتواند حركت هر نيروي مهاجم را پيش از دستيابي به خط اول خود سركوب كند.
اولين خط دفاعي دشمن، دژي بود كه در يك سمت آن، سنگرهاي بتوني براي استراحت نيرو و در سمت مقابل، سنگرهاي ديده‌باني و تيربار با مهمات آماده و سنگرهاي تانك احداث شده بود. اين دژ، دشمن را از موقعيت ممتازي براي اشراف و تسلط كامل بر منطقه برخوردار مي‌كرد. پشت خط اول، چند موضع هلالي شكل احداث كرده بود كه قطر هر يك به 300 تا 400 متر و ارتفاع آن به 5 تا 6 متر مي‌رسيد. پشت مواضع هلالي، براي تردد و استمرار تانك، جاده ساخته شده بود و به اين وسيله تانك مي‌توانست با استقرار روي مواضع مشخص شده، كل منطقه درگيري را زير پوشش گلوله مستقيم و تيربار قرار دهد.
دومين خط دشمن به فاصله 100 متر از خط اول و به موازات آن احداث و سيل‌بندي به عرض 205 متر و ارتفاع 4 متر كه داراي موضع پياده، كانال مواصلاتي و مواضع تانك بود. اين سيل‌بند از جنوب جاده شروع مي‌شد و به سمت اروند ادامه داشت.
سومين خط دشمن، خاكريزي بود به موازات خط دوم و داراي مواضع پياده و تانك كه جلوي آن، كانال مترو كه به عرض 4 و عمق 2 متر احداث شده بود. چهارمين رده دشمن پشت نهر دوعيجي قرار داشت و شامل نهر، دژ و چندين موضع هلالي پي‌درپي بود كه بر توانايي دشمن براي مقابله و دفاع مي‌افزود پنجمين رده دشمن پشت نهر جاسم قرار داشت؛ ضمن آن كه در حد فاصل خط چهارم و پنجم، قرارگاه‌هاي دشمن به ويژه قرارگاه تاكتيكي سپاه سوم- مقر فرماندهي لشكر 11-، داراي مواضع مستحكمي بود و پدافند مستقل داشت. پس از خط جاسم تا كانال زوجي، مركز توپخانه، لجستيك و عقبه لشكر 11 قرار گرفته بود و رده ششم و هفتم دشمن شامل كانال زوجي و مثلثي‌هاي غرب كانال زوجي بود. در منطقه شلمچه، دشمن زمين را به شكل پنج‌ضلعي درآورده بود كه از استحكامات بسيار پيچيده‌اي برخوردار بود.

حملات شيميايي

به دليل مقاومت وصف‌ناپذير رزمندگان در برابر پاتك‌هاي سنگين، عراق به مدت 2 ماه اقدام به حملات شيميايي گسترده با گاز خردل كرد كه حتي مناطقي از آبادان را نيز در بر گرفت.

آغاز عمليات

عمليات ساعت 1:35 بامداد روز 19 دي 65 شروع شد. يگان‌ها در طول شب، زير نور مهتاب حركت خود را آغاز كرده و نيروهاي‌شان را به پشت مواضع دشمن رسانده بودند. سرلشكر عبدالحميد محمود الخطاب، رئيس دفتر صدام درباره اين عمليات مي‌گويد: «تاريخ 1987/1/16 - 65/10/19- تلفن دفتر رئيس جمهور به صدا درآمد. خبر حمله به شلمچه را دادند. رئيس جمهور دائم زير لب مي‌گفت: الله اكبر از دست افراد خميني ... الله اكبر...» مدام پلك‌هايش به هم مي‌خورد. به او عرض كردم: «اتفاقي مهم پيش آمده است؟» رئيس جمهور كه در اتاق قدم مي‌زد، گفت: «امشب بصره به دست نيروهاي ايران خواهد افتاد».
همان شب جلسه‌اي تشكيل شد كه تا صبح ادامه داشت. ارتش ما اگر چه تعداد مصدومان شيميايي متوسط و شديد عمليات كربلاي 5 كمتر از 3 هزار نفر مي‌شدند، اما با در نظر گرفتن مصدومان خفيف احتمالاً جمع آنان به 7 هزار نفر مي‌رسيد.

دلايل انتخاب منطقه شلمچه

در دوران دفاع مقدس، منطقه عمومي شرق بصره همواره از اهميت سياسي و نظامي ويژه‌اي برخوردار بود و در ذهن فرماندهان جنگ نيز مهم‌ترين منطقه عملياتي جبهه‌هاي جنگ به شمار مي‌رفت. در اين منطقه، شلمچه نزديك‌ترين راه براي تصرف يا نزديكي به شهر بصره بود.

ارزش سياسي- نظامي زمين شلمچه:

در شرايط حاكم بر جنگ، انتخاب منطقه عملياتي و اهميت سياسي نظامي آن از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بود. با توجه به اين كه شهر بصره و تأسيسات نفتي آن به عنوان مهم‌ترين هدف استراتژي نظامي جمهوري اسلامي در دستور كار قرار داشت، منطقه شلمچه مي‌توانست به عنوان سرپل مناسب جهت دستيابي به شهر بصره و تأسيسات عمده نفتي عراق، مورد بهره‌برداري قرار گيرد.

استقرار يگان‌ها در منطقه و نقش آن در غافل‌گيري دشمن:

از آن‌جا كه منطقه شلمچه، يكي از محورهاي پشتيباني كننده عمليات كربلاي 4 به شمار مي‌رفت و قرارگاه نجف با يگان‌هاي تابعه در اين محور عمل مي‌كرد، بخش قابل توجهي از منطقه و عقبه‌هاي آن به طور نسبي آماده بهره‌برداري بود.
انطباق ويژگي‌هاي منطقه شلمچه با شعار عمليات سرنوشت‌ساز: تصرف شلمچه به دليل نزديكي به بصره و اهميت آن به منظور محاصره اقتصادي عراق مي‌توانست تا حدودي پاسخ‌گوي انتظارات عمومي ناشي از تبليغات عمليات سرنوشت‌ساز باشد.
تناسب منطقه با توان موجود: محدوديت توان خودي در پشتيباني از جنگ، همواره انتخاب منطقه عملياتي را تحت‌الشعاع قرار مي‌داد و فرماندهان نظامي نيز در انتخاب منطقه عملياتي به دليل محدوديت توان دچار تنگنا بودند. در اين منطقه، توان باقيمانده از عمليات كربلاي 4، براي عمليات كربلاي 5 كافي بود.

قابل پدافند بودن منطقه به دليل وجود عوارض مناسب:

از ويژگي ديگر منطقه شلمچه، وجود عوارض طبيعي و مصنوعي در آن بود كه امكان پدافند در هر مرحله از عمليات را فراهم مي‌كرد.

امكان آتش مناسب:

محدوديت دشمن در استفاده از جاده‌هاي مواصلاتي به دليل فشردگي زمين، تأثير آتش توپخانه و ادوات نيروهاي خودي را بسيار افزايش مي‌داد.

شلمچه و موفقيت نيروهاي عمل كننده در عمليات كربلاي 4:

در طراحي عمليات كربلاي 4 ابتدا محور شلمچه، به عنوان يكي از فلش‌هاي اصلي حمله و سپس به دلايلي چون محدوديت توان، به عنوان حركت تأمين كننده جناح راست عمليات و با هدف درگير كردن سپاه سوم و تجزيه فرماندهي، امكانات و توان دشمن، در نظر گرفته شد، اگرچه مأموريت اين منطقه در 2 محور پنج ضلعي و جزيره بوارين به عهده قرارگاه نجف قرار گرفت كه به جز رخنه يگان‌هاي 19 و 57 در پشت خطوط دفاعي شلمچه در بوارين موفقيتي به دست نيامد، اما دست‌آوردهاي شلمچه قابل بهره‌برداري و توجه بود.
منبع:نشریه فکه /س