نظریه‌ی ادبی ادگار آلن پو (قسمت اول)

بررسی انتقادی نظریه‌ی ادبی ادگار آلن پو

چکیده:
مقاله‌ی کنونی، مدخلِ «ادگار آلن پو» از دانشنامه‌ی چهار جلدی «بررسی انتقادی نظریه‌ی ادبی» است. این مقاله، می‌کوشد به جز شرحی از زندگانی آلن‌پو، نظریه‌های او را نیز به گونه‌ای منقح دسته‌بندی کرده و در اختیار خواننده قرار دهد.

تعداد کلمات: 1243 کلمه / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

نویسنده: پاولا کوپاچ
مترجم: مسعود جعفری

بررسی انتقادی نظریه‌ی ادبی کتابی است چهار جلدی که به شیوه‌های دانشنامه‌ای مسائل و مباحث مرتبط با نقد و نظریه‌ی ادبی را ذیل مدخل‌های الفبایی معرفی می‌کند. هر مدخل به قلم نویسنده‌ای که در آن حوزه تخصص دارد به نگارش درآمده و کل کتاب را ویراستاری صاحب نام بازبینی و تدوین کرده است. گذشته از مکتب‌ها و نظریه‌ها که در جای الفبایی خود معرفی شده‌اند، بخش عمده‌ی کتاب به بحث و بررسی آراء و اثار آن دسته از شاعران، نویسندگان، فیلسوفان و... اختصاص دارد که در حوزه‌ی نقد و نظریه‌ی ادبی سخنی نو و قابل توجه مطرح کرده‌اند. ساختار این بخش از کتاب در همه‌ی مدخل‌ها یکسان است: ابتدا به سال تولد و مرگ شخصِ مورد بحث اشاره می‌شود. سپس آن دسته از آثار او که مستقیماً به نقد و نظریه‌ی ادبی مربوط‌اند معرفی می‌‌شوند. در ادامه دیگر آثار ادبی او ذکر می‌شوند. آن‌گاه تأثیر و نفوذ او مورد بحث قرار می‌گیرد. سپس زندگی او به اختصار توضیح داده می‌شود. بعد از آن ذیل عنوان نقد و نظریه، اهمّ آراء و دیدگاه‌های او می‌آید. این قسمت بدنه‌ی اصلی هر مدخل را شکل می‌دهد و از دیگر بخش‌ها مفصل تر است. در پایان نیز آثار اصلی شخص مورد بحث و کتاب‌شناسی‌های مربوط آمده است. آشنایی ما با این کتاب مرهون عنایت استاد فرزانه دکتر شفیعی کدکنی است که نسخه‌ای از آن را در سفر مطالعاتی اخیرشان با خود آورده‌اند. نوشته‌ی حاضر که مدخلِ ادگار آلن پوی این دانشنامه است، در این جا تقدیم علاقمندان می‌شود.

ادگار آلن پو تولد: بوستون، ماساچوست؛ 19 ژانویه‌ی 1809 درگذشت: بالتیمور، مریلند؛ 17 اکتبر 1849

ادگار آلن پو بر بسیاری از اشعار، دیوان‌ها و دیگر آثار ادبیِ زمان خود نقد نوشته و آن‌ها را مرور و معرفی کرده است. از این دست نوشته‌های آلن پو که بگذریم، او در درجه‌ی نخست استادِ داستان کوتاه است. آلن پو داستان علمی- تخیلی، داستانِ جنایی و اسرارآمیز، داستان روان‌شناختی و به ویژه داستان‌های مربوط به شخصیت‌های روان‌پریش را رشد و گسترش داد. شهرت آلن پو در میان عموم خوانندگان از داستان‌های ترسناک او مایه می‌گیرد. با این که داستان کوتاه از نظر مالی سود بیشتری عاید نویسنده‌اش می‌کرد، او شعر را ترجیح می‌داد و شاعری با قریحه و توان‌مند بود. تنها یک روایتِ منثورِ بلند از او برجای مانده است: داستانِ آرتور گوردون پیم (1838). نوشته‌ای منثور نیز دارد که در ضمن آن به توجیه فلسفی عالم و کشف راز هستی پرداخته است: اورکا؛ یک شعر منثور (1848). البته خودش از خوانندگان خواسته که این اثر را پس از مرگ او صرفاً به عنوان یک شعر داوری کنند و نه اثری فلسفی.

تأثیر آلن پو بر نقد ادبی تأثیری گسترده و پایدار بوده است، زیرا او در مقام نویسنده‌ی حرفه‌ای نقد و معرفی آثار ادبی و نیز در جایگاه سردبیر چندین نشریه‌ی ویژه‌ی نقد و بررسی ادبیات، توفیق آن را یافته تا رویکردی نقادانه در مواجهه با ادبیات عصر را ترویج و تقویت کند. مهم‌ترین ویژگی رویکردِ نقادانه‌ی آلن پو آن است که به خود اثر ادبی اهمیت می‌دهد نه به آفریننده‌ی آن یا درس های اخلاقی و فکری خاصی که می‌توان از آن گرفت. آلن پو، با فاصله گرفتن از گرایش پرشور دوران به نظریه که رنگ و بویی ذوقی و کلی داشت، به تجزیه و تحلیل دقیق متن و عناصری همچون پیرنگ، سبک، لحن، آهنگ، قافیه، یکپارچگی و غیره روی آورد.

بیشتر بخوانید : زبان چگونه رشد می‌کند؟

آلن پو، متناسب با علایق تحلیلی‌اش، چنین استدلال می‌کند که متنِ ادبی باید با توجه به ارزش‌ها و امتیازهای ذاتی‌اش ارزیابی شود. امروزه این دیدگاه چندان جسورانه جلوه نمی کند، اما او در روزگاری می‌زیست که ناسیونالیسم در ادبیات سخت مورد اقبال بود. به همین دلیل، تأثیر آلن پو را باید با شرایط دوران خودش در نظر آورد. این تأثیر را می‌توان در همه‌ی نظریه‌های انتقادی مهمی دید که به جانبداری از هنر برای هنر پرداخته‌اند. در قرن بیستم جریان موسوم به «نقد نو» دیدگاه‌های جمال‌شناختی آلن گو را از نو رواج داد، اصول انتقادی مورد نظر او را بر آثار ادبی تطبیق داد و واژگان تازه‌ای را ابداع کرد تا آنچه را او در قرن نوزدهم در عرصه‌ی نقد طرح کرده بود با دقت بیشتری توصیف و تبیین کند. در مجموع، تأثیر آلن پو در جایگاه منتقد ادبی احتمالاً مهم تر و پایدارتر از تأثیر دیگر منتقدان آمریکایی آن عصر بوده است، هر چند شهرت او در جایگاه نویسنده‌ی داستان کوتاه و سراینده‌ی شعر این واقعیت را تحت الشعاع قرار داده است.
پس از مرگ ویرجینیا در سال 1847، آلن پو درگیر چند ماجرای عاشقانه شد و از جمله با معشوق دوران نوجوانی‌اش، سارا رویستر شلتون، سر وسرّی پیدا کرد که در آن موقع زنی بیوه بود. سرانجام آلن پو، در سفری که از ریچموند عازم نیویورک بود تا خاله‌اش ماریا را برای شرکت در مجلس عروسی‌اش با سارا با خود بیاورد، در بالتیمور توقف کرد. در سوم اکتبر 1849 او را در همان شهر به حالت نیمه هشیار در بیرون یک اتاقک رأی‌گیری پیدا کردند. آلن پو هیچ گاه دیگر کاملاً به هوش نیامد و چهار روز بعد در بیمارستان درگذشت.
ادگار گو در نوزدهم ژانویه‌ی 1809 در بوستون به دنیا آمد. پدر و مادرش، دیوید پو و الیزابت آرلوند، هنر پیشه بودند. پدرش دیوید اندک زمانی پس از تولد او خانواده را ترک کرد و مادرش الیزابت تصمیم گرفت به ریچموند در ویرجینیا مهاجرت کند. مادر نیز در دسامبر 1811 در ریچموند درگذشت و ادگار پو برای همیشه یتیم شد. سرانجام تاجری ثروتمند به نام جان آلن و همسرش سرپرستیِ ادگار خردسال را بر عهده گرفتند. جان آلن در کار صادرات تنباکو بود. آنان نام جدید و کامل‌تر ادگار آلن پو را بر او نهادند، اما هیچ‌گاه او را رسماً به فرزندی نپذیرفتند. ادگار از 1815 تا 1820 به همراه جان آلن و همسرش در بریتانیا به سر برد. آنان در سال 1820 به ریچموند بازگشتند. در سال 1826 آلن پو به دانشگاه ویرجینیا راه یافت، اما بدهکاری‌هایش در قمار او را ناچار به ترک تحصیل و بازگشت به ریچموند کرد.

سرآغاز فعالیت ادبی آلن پو به دهه‌ی 1820 بازمی گردد. در سال 1827 تیمور لنگ و دیگر اشعار را منتشر کرد و در همان سال با نام مستعار به خدمت ارتش درآمد. در سال 1829 توانست در کارِ نظامی گری ترفیع اداری بگیرد و مجموعه‌ی دیگری از اشعارش را نیز منتشر کند. سال بعد وارد دانشگاه نظامی وست پوینت شد. آلن گو بسیار زود دریافت که نظامی‌گری شغل مناسبی برای او نیست و از همین رو از دستورهای نظامی سرپیچی کرد تا او را اخراج کنند. در سال 1831 از خدمت ارتش اخراج شد. سپس به نزد خاله‌اش، ماریا کلیم، در بالتیمور رفت و چند داستان کوتاه منتشر کرد. در سال 1835 معاون سردبیر نشریه‌ی پیک ادبی جنوب شد. این موقعیت به او امکان داد تا ذوق هنری و نقد ادبی آمریکایی را عملاً شکل بدهد. در سال 1837 به همراه دختر خاله‌اش ویرجینیا که اکنون همسر او بود و خاله‌اش ماریا عازم نیویورک شد. او در نیویورک بخت خود را در سردبیری چند نشریه (مجله‌ی جنتلمن، مجله‌ی گراهام و آینه‌ی شب) آزمود و در سال 1845 به سردبیری نشریه‌ی برادوی ژورنال رسید. در همین سال مشهورترین شعرش، کلاغ، را منتشر کرد و علاوه بر آن، داستان‌ها و مجموعه دی کلاغ و دیگر اشعار را نیز به دست نشر سپرد.

پس از مرگ ویرجینیا در سال 1847، آلن پو درگیر چند ماجرای عاشقانه شد و از جمله با معشوق دوران نوجوانی‌اش، سارا رویستر شلتون، سر وسرّی پیدا کرد که در آن موقع زنی بیوه بود. سرانجام آلن پو، در سفری که از ریچموند عازم نیویورک بود تا خاله‌اش ماریا را برای شرکت در مجلس عروسی‌اش با سارا با خود بیاورد، در بالتیمور توقف کرد. در سوم اکتبر 1849 او را در همان شهر به حالت نیمه هشیار در بیرون یک اتاقک رأی‌گیری پیدا کردند. آلن پو هیچ گاه دیگر کاملاً به هوش نیامد و چهار روز بعد در بیمارستان درگذشت.

ادامه دارد ..

منبع:
به یاد دکتر علی محمد حق شناس ، عنایت سمیعی وعباس مخبر ، نشر آگه ، چاپ اول 1390

بیشتر بخوانید :
آیینه‌ی اندیشه‌ی ایرانی
بررسی شبه‌ادبیات و انواع ادبی آن
رئالیزم در شعر ایتالیایی