چکیده
از دیدگاه پژوهشگران بازی یکی از نیازهای انسان است تا آنجا که بازی را روش طبیعی یادگیری می دانند. زیرا خود کودک آن را اجرا می کند و از طریق آن می آموزد. از جمله مهارت هایی که بازی کردن می تواند باعث تقویت آن شود مهارت های گفتاری، اجتماعی و شناختی و خلاقیت می باشد که به آن خواهیم پرداخت.
تعدادکلمات: 1500 کلمه، تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
از دیدگاه پژوهشگران بازی یکی از نیازهای انسان است تا آنجا که بازی را روش طبیعی یادگیری می دانند. زیرا خود کودک آن را اجرا می کند و از طریق آن می آموزد. از جمله مهارت هایی که بازی کردن می تواند باعث تقویت آن شود مهارت های گفتاری، اجتماعی و شناختی و خلاقیت می باشد که به آن خواهیم پرداخت.
تعدادکلمات: 1500 کلمه، تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
نویسنده: سمیه خلیلی
تعریف بازی
بازی به منزله تلاش و فعالیت لذت بخش و خوشایندی می باشد که برای رشد کودک ضرورت دارد. کودک از طریق بازی احساسات و رؤیاهایش را بروز می دهد، استعدادهایش را شکوفا می سازد، ترس هایش را بیرون می ریزد، کنترل به موقع برروی اعمال و حرکاتش را می آموزد، کنجکاوی هایش ارضا می شود و انرژی ذخیره شده اش مصرف می شود.( 1)
نظریه پردازی به نام «کلارک گروس» درباره بازی معتقد است که بازی به کودکان فرصت می دهد تا کودکان بتوانند فعالیت های بزرگسالان را تمرین کنند و هدف خاصی هم از این کار ندارند. کودکان ابتدا به بازی هایی می پردازند که به رشد و تکامل مهارت های حسی و حرکتی آنها می انجامد و بعداً به بازی هایی علاقمند می شوند که روابط اجتماعی آنها را تسریع می کند.
نظریه پرداز دیگری به نام « اریکسون » معتقد است پسران بیشتر به ساخت هایی علاقمند هستند که ایشان را فعال می کند، در صورتی که دختران بیشتر به ساخت های ایستا تمایل دارند. بیشتر اشکال روانی درمانی بزرگسالان بر بیان کلامی استوار است در صورتی که کودکان از بیان افکار و خواسته هایشان ناتوان هستند، بنابراین بازی می تواند احساسات و افکار آن ها را منعکس کند و به عنوان یک روش درمانی محسوب شود (2)
ویژگی های اساسی بازی
برای اینکه بتوان فعالیتی را بازی نامید، آن فعالیت باید دارای پنج ویژگی اساسی باشد که عبارتند از:
1. بازی دارای انگیزه درونی است و تنها به خاطر رضایت حاصل از انجام آن صورت می پذیرد.
2. به صورت آزادنه انتخاب شود. در بررسی ( کینگ،1979) مشخص شد اگر معلم برای شاگردش بازی تعیین کند آنها به آن همچون کار و تکلیف می نگرند.
3. سومین ویژگی که یک بازی باید داشته باشد این است که باید خوشایند باشد و کودکان از انجام آن لذت ببرند.
4. واقعیت گریزی یکی دیگر ازشرایط بازی است، به این معنی که با برهم ریختن واقعیت برای انطباق با رغبت های بازیکن همراه است.
5. کودک باید از لجاظ جسمانی ـ روانی درگیر بازی باشد نه اینکه منفعل یا بی تفاوت باشد. (3)
آثار بازی در رشد عاطفی و اجتماعی کودکان
اهداف زیادی از بازی کودکان دنبال می شود که هر کدام آثار مفیدی در رشد اجتماعی و عاطفی از خود برجای می گذارند. رشد عواطف نقش مهمی در زندگی کودکان ایفا می کنند و فعالیت های روزانه کودک را لذت بخش می کنند. عمومی ترین عواطف کودکان عبارتند از: ترس، نگرانی، خشم، حسد، لذت خوشی، محبت و کنجکاوی. عوامل مختلفی همچون: خستگی، عدم تندرستی، فقر بهداشتی، هوش، محیط اجتماعی، روابط خانوادگی و سطح آرزوها و انتظارات در بروز ناراحتی های عاطفی کودکان وجود دارد. کودکان در اثر نزدیکی با کسانی که خود از ثبات عاطفی بی بهره اند این کیفیت را یاد می گیرند و هم چنین در خانواده هایی که آمد و رفت آنها زیاد بوده و بیش از دو نفر عضو بزرگسال وجود داشته اند خشم در کودکان مکرراً دیده شده است. محیط زندگی اگر پر جنجال باشد ارامش زندگی کودک هم دچار اختلال می شود. (2)
بازی به منزله تلاش و فعالیت لذت بخش و خوشایندی می باشد که برای رشد کودک ضرورت دارد. کودک از طریق بازی احساسات و رؤیاهایش را بروز می دهد، استعدادهایش را شکوفا می سازد، ترس هایش را بیرون می ریزد، کنترل به موقع برروی اعمال و حرکاتش را می آموزد، کنجکاوی هایش ارضا می شود و انرژی ذخیره شده اش مصرف می شود.( 1)
نظریه پردازی به نام «کلارک گروس» درباره بازی معتقد است که بازی به کودکان فرصت می دهد تا کودکان بتوانند فعالیت های بزرگسالان را تمرین کنند و هدف خاصی هم از این کار ندارند. کودکان ابتدا به بازی هایی می پردازند که به رشد و تکامل مهارت های حسی و حرکتی آنها می انجامد و بعداً به بازی هایی علاقمند می شوند که روابط اجتماعی آنها را تسریع می کند.
نظریه پرداز دیگری به نام « اریکسون » معتقد است پسران بیشتر به ساخت هایی علاقمند هستند که ایشان را فعال می کند، در صورتی که دختران بیشتر به ساخت های ایستا تمایل دارند. بیشتر اشکال روانی درمانی بزرگسالان بر بیان کلامی استوار است در صورتی که کودکان از بیان افکار و خواسته هایشان ناتوان هستند، بنابراین بازی می تواند احساسات و افکار آن ها را منعکس کند و به عنوان یک روش درمانی محسوب شود (2)
ویژگی های اساسی بازی
برای اینکه بتوان فعالیتی را بازی نامید، آن فعالیت باید دارای پنج ویژگی اساسی باشد که عبارتند از:
1. بازی دارای انگیزه درونی است و تنها به خاطر رضایت حاصل از انجام آن صورت می پذیرد.
2. به صورت آزادنه انتخاب شود. در بررسی ( کینگ،1979) مشخص شد اگر معلم برای شاگردش بازی تعیین کند آنها به آن همچون کار و تکلیف می نگرند.
3. سومین ویژگی که یک بازی باید داشته باشد این است که باید خوشایند باشد و کودکان از انجام آن لذت ببرند.
4. واقعیت گریزی یکی دیگر ازشرایط بازی است، به این معنی که با برهم ریختن واقعیت برای انطباق با رغبت های بازیکن همراه است.
5. کودک باید از لجاظ جسمانی ـ روانی درگیر بازی باشد نه اینکه منفعل یا بی تفاوت باشد. (3)
آثار بازی در رشد عاطفی و اجتماعی کودکان
اهداف زیادی از بازی کودکان دنبال می شود که هر کدام آثار مفیدی در رشد اجتماعی و عاطفی از خود برجای می گذارند. رشد عواطف نقش مهمی در زندگی کودکان ایفا می کنند و فعالیت های روزانه کودک را لذت بخش می کنند. عمومی ترین عواطف کودکان عبارتند از: ترس، نگرانی، خشم، حسد، لذت خوشی، محبت و کنجکاوی. عوامل مختلفی همچون: خستگی، عدم تندرستی، فقر بهداشتی، هوش، محیط اجتماعی، روابط خانوادگی و سطح آرزوها و انتظارات در بروز ناراحتی های عاطفی کودکان وجود دارد. کودکان در اثر نزدیکی با کسانی که خود از ثبات عاطفی بی بهره اند این کیفیت را یاد می گیرند و هم چنین در خانواده هایی که آمد و رفت آنها زیاد بوده و بیش از دو نفر عضو بزرگسال وجود داشته اند خشم در کودکان مکرراً دیده شده است. محیط زندگی اگر پر جنجال باشد ارامش زندگی کودک هم دچار اختلال می شود. (2)
بیشتر بخوانید: نقش بازی در کودکان
کودکان برای بیان رفتارهای پرخاشگرانه خود به بازی هایی می پردازند که در آن بتوانند با حمله و تخریب پدیده های عادی راهی را برای بروز خشم خود پیدا کنند هم چنین برای بیان آرزوها و امیال خود به رؤیا و تخیل می پردازند و سرانجام برای ساخت و پیدا کردن نقش مورد علاقه خود به بازی های تقلیدی می پردازند. مهمترین بازی که در آن احساسات و عواطف کودکان می تواند در آن بروز کند، بازی نمایشی است. این نوع بازی ها باعث بروز شخصیت درونی کودک می شود.(4)
در نتیجه می توان با استفاده از یک بازی کنترل خشم را به کودکان یاد داد. مثلاً در بازی پرتاب توپ که در رده سنی 3 ـ 13 به صورت فردی یا گروهی یا خانوادگی اجرا می شود. در واقع با استفاده از مکعب های مقوایی یا پلاستیکی که به بچه ها داده می شود، هر فرد باید به ازای چیزی که او را خشمگین می کند یک مکعب قرار می دهد، وقتی همه مکعب ها روی هم جمع شدند، از کودک می خواهیم به چیزی که او را عصبانی می کند فکر کند و آنگاه توپ را به سمت مکعب هایی که روی هم چیده شده اند پرتاب کند. با این روش کودک می تواند احساسات خود را بروز دهد و روش بیان آن را یاد بگیرد. (5)
در بررسی های تعدادی از محققان (استون و چرچ،1987) به این نتیجه رسیده اند که دخترها بیشتر به بازی های نمایشی توجه دارند و پسرها موضوعات متعددی انتخاب می کنند. در واقع با تصورات و تخیلات خود در این بازی ها کودکان به شرایط و موقعیت هایی که رسیدن به آنها در عالم واقعی دشوار است دست پیدا می کنند و به خواسته ها و آمال خود می رسند.
رشد اجتماعی
همانطور که در بخش گذشته ذکر شد کودک به وسیله بازی می تواند مفاهیم متعددی از قبیل همکاری، پیروزی، شکست، برتری طلبی، رقابت و ... را یاد بگیرد. روح فرمانبرداری از مقررات وضع شده در بازی ها، کودک را به فرمان برداری از مقررات اجتماعی عادت می دهد، برای نمونه کودک در بازی نقش پدر یا مادر، معلم یا پرستار را یاد گرفته و تمرین می کند. (6)
در واقع کودک با انجام بازی های گروهی مهارت مشارکت اجتماعی را یاد می گیرد. طبق نظریه هارتوپ تنها معیار پیش بینی موفقیت کودکان در بزرگسالی، بهره هوشی، نمرات مدرسه و رفتار درون کلاس نیست، بلکه بررسی چگونگی تعاملات اجتماعی کودک با سایر کودکان هم می تواند ملاک موفقیت آنها در بزرگسالی باشد. از جمله محاسن بازی گروهی می توان به این موارد اشاره کرد:
1. گروه باعث می شود کودک بیشتر به تلاش و مشارکت با دیگران بپردازد.
2. در هنگام بازی کودک نقاط قوت و ضعف را می شناسد.
3. باعث می شود به این موضوع پی ببرد که او تنها در انجام کاری مشکل ندارد و این موضوع از استرس کودک می کاهد.
4. رعایت قانون یکی از مهمترین تمرین های کودک است که هنگام بازی می آموزد.
نشانه های خلاقیت در انواع بازی کودکان
یکی از نشانه های خلاقیت در بازی های کودکان این است که کودک به اشیاء بی جان، شعور می دهد. در واقع هنوز کودک به شناخت تمایز بین اشیاء بی جان و جاندار نرسیده و چنین تصور می کند که هر آنچه که خودش می تواند از محیط اطراف درک کند اشیا هم می توانند همانند او عمل کنند. جاندار پنداری در واقع احساس خوشایندی به کودک می دهد و کودک با استفده از این موضوع تمرین می کند که با دیگران در موقعیت های مختلف چگونه رفتار کند.
باز های نمایشی که اغلب به بازی های ساختگی و قصه گونه معروف است کودک از اسباب بازی ها به جای آدم ها و حیوانات استفاده می کند. در بررسی های تعدادی از محققان (استون و چرچ،1987) به این نتیجه رسیده اند که دخترها بیشتر به بازی های نمایشی توجه دارند و پسرها موضوعات متعددی انتخاب می کنند. در واقع با تصورات و تخیلات خود در این بازی ها کودکان به شرایط و موقعیت هایی که رسیدن به آنها در عالم واقعی دشوار است دست پیدا می کنند و به خواسته ها و آمال خود می رسند.
بازی های سازنده در سنین پیش از دبستان، اشکال بسیار جالب و دوست داشتنی از خلاقیت را می توان مشاهده کرد. کودک در این نوع از بازی می تواند ساعت ها بدون هم بازی سرگرم باشد. نقاشی کشیدن، ساختن چیزهای مختلف از گل،خمیر و آجر را می توان از بازی های سازنده دانست. این بازی ها بسیار به افزایش خلاقیت و قدرت تخیل کودک کمک می کند.
از بازی های دیگر داشتن همبازی تخیلی است که این هم بازی می تواند دوست، حیوان یا هر چیز دیگری باشد که کودک آن را خلق کرده است.در صورتی که کودک هم بازی نداشته باشد یا تجربه خوبی از داشتن هم بازی نداشته، به خلق یک هم بازی در تخیل خود دست می زند. باید به این کودکان که به داشتن هم بازی تخیلی رغبت بیشتری دارند کمک کرد تا در زمینه کسب مهارت اجتماعی و برقراری ارتباط با دوستان خود علاقه بیشتری داشته باشند و ضعف آنها را در ارتباط و بازی با دیگران رفع کرد.
خیال بافی هم یک نوع بازی ذهنی می باشد که عمدتاً موضوعات آن از رسانه های جمعی، رادیو، تلویزیون و سینما سرچشمه می گیرد. در این نوع بازی، کودک خود را به گونه ای که دوست دارد می بیند. اما باید این نوع خیال پردازی ها کنترل شود زیرا بیش از اندازه آن خطرناک است. (7)
منابع:
1. شفیع آبادی، عبدالله، فنون و روش های مشاوره، انتشارات ترمه، تهران،1389
2. شعاری نژاد، علی اکبر، روانشناسی رشد1، انتشارات پیام نور، تهران، 1381
3. روبین ـ فاین و اندنبرگ، 1981
4. قاسم زاده، محمدجواد، روانشناسی کودک، انتشارات شمیم قلم، 1390
5. کداسن، هایدی. جی، چارلز.شفر، برگزیده هایی از روش های درمانی، ترجمه سوسن صابری و پریوش وکیلی،انتشارات ارجمند 1382
6.زیتونلی، عبدالحمید، میدان بازی، ماهنامه پیوند، ش 389
7. حسینیان، معصومه، نقش و تأثیر بازی در پرورش خلاقیت کودکان، مجله پیوند، شماره 401
