آیین شمنی در کره

چکیده:
پیروان شمن‌گرایی در دهمین ماه قمری مودانگ را فرا می‌خوانند تا برای مردگان قربانی دهد که معمولاً عبارت از سرخوک یا پای گاو، کیک لوبیای قرمز و شراب برنج و گاهی نیز چیزهای دیگر است. در مورد مرگ والدین باید گفت که سه سال پس از مرگ آنان مراسمی برای پایان عزاداری برگزار می‌شود.

تعداد کلمات: 1734 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه

نویسنده: مهران کندری

در میان مکانهای مقدس خانگی نخست باید از مکان مقدس نیاکان نام برد. در اینجا لوحه‌ی مردگان؛ یعنی تخته‌های چوبی کوچک و چهارگوش به طور ایستاده دیده می‌شود که نام و مواردی درباره‌ی آنان ذکر شده است. اجرای مراسم به سبک آیین چینی است. پیروان شمن‌گرایی در دهمین ماه قمری مودانگ را فرا می‌خوانند تا برای مردگان قربانی دهد که معمولاً عبارت از سرخوک یا پای گاو، کیک لوبیای قرمز و شراب برنج و گاهی نیز چیزهای دیگر است. در مورد مرگ والدین باید گفت که سه سال پس از مرگ آنان مراسمی برای پایان عزاداری برگزار می‌شود. همچنین مکان‌هایی که ارواح مختلف خانگی پرستش می‌شوند به مکانهای مقدس خانگی تعلق دارد. (1)

گورهای کره ای را نیز باید در شمار مکانهای مقدس خانگی آورد. انتخاب جای گوربسی مهم است. در روزهای معینی؛ برای مثال روز سال نو و نیز پانزدهمین روز از هشتمین ماه سال قمری بر سر گورهای خویشان جمع می‌شوند و چندین بار با سر فرو فکنده خود را بر زمین می‌افکنند و شراب و شیرینی خیر می‌کنند و معمولاً مراسم به صورت پیک نیک مطبوعی برگزار می‌شود.
تعداد زیادی دستنویس مقدس وجود دارد که حاوی اوراد احضار ارواح و تسخیر آنها با سوگند و تضرع و نیایش است. در اینجا فقط به ذکر بعضی از آنها اکتفا می‌کنیم؛ از جمله دستنویس خاکستر جواهرات، دستنویس نگاهداری جسم، دستنویس رهنمود صلح خانه، دستنویس ارواح کوهستان، دستنویس خرس اعظم و دستنویس طرد ارواح.
مودانگج هنگام برگزاری کوت، تفاوتی بین نیایش کبیره و صغیره قایل می‌شود. این تفاوت بستگی دارد به تداوم مراسم، تعداد مودانگ، پیشکشی‌ها و این واقعیت که از موسیقی استفاده می‌شود یا نمی‌شود. مراسم متفاوتی هست: مراسمی که در آنها عنایت و حمایت خدایان و ارواح را می‌طلبند یا مراسمی برای درمان بیماری و یا فرستادن روح متوفی به دیگر سو.

کوت از چندین عمل- معمولاً عمل- تشکیل شده است که کوری (kǒri) نامیده می‌شود. نخستین کوری، راندن یا کاستن ارواح؛ یعنی ارواح شر است که می‌توانند مزاحم مراسم شوند. سپس اعمالی است که به ایزد یا روح و یا گروهی از ارواح مشابه اختصاص داردو آنگاه موقعی فرا می‌رسد که ایزد یا روحی مودانگی را تسخیر می‌کند و از طریق وی حرف می‌زند، این روح می‌تواند یکی از متوفیان باشد و در نهایت کوت با عمل نهایی که تویت چون (twitchon) نام دارد، به پایان می‌رسد.

به جز قربانی‌هایی که ذکر آن رفت و در همین ماه قمری برای مردگان می‌دهند، بسته به نوع مراسم از غذاهای گوناگون، میوه، پارچه، قطعات لباس، گل مصنوعی، کندر، مرغ و غیره نیز در محراب قربان می‌شود.

تعداد زیادی دستنویس مقدس وجود دارد که حاوی اوراد احضار ارواح و تسخیر آنها با سوگند و تضرع و نیایش است. در اینجا فقط به ذکر بعضی از آنها اکتفا می‌کنیم؛ از جمله دستنویس خاکستر جواهرات، دستنویس نگاهداری جسم، دستنویس رهنمود صلح خانه، دستنویس ارواح کوهستان، دستنویس خرس اعظم و دستنویس طرد ارواح.

بعضی از ایزدها، ارواح، دیوها و اشباح بر زندگی بشر تأثیر می‌گذارند. به طور کلی همگی کویسین (Kwisin) نامیده می‌شوند- کویسین واژه ای است که یک یا بیشتر را نشان می‌دهد- همچنین می‌شود بین کوی (kwi، چینی: Kuei) که روی زمین است و سین (sin، چینی: شن،shë n) که در آسمان است تفاوت قایل شد ولی معمولاً به آن کویسین می‌گویند.(2)

بر ای درک بهتر این مفهوم از تسودا سوکیچی (Tsuda Sōkichi) دچنین نقل قول می‌کنیم: «واژه‌ی شن در زبان چینی مفاهیم مختلفی دارد. اگر از دید دینی و جادویی به مفهوم آن نظر افکنیم، چیزی است که با قدرتی فوق بشری یا نفوذی خاص به نحوی از انحاء بر زندگی انسانها اثر می‌گذارد. مثالهای آن آسمان و زمین، کوهها، رودها، حیوانات، درختان، سنگ‌ها و نیز خون و استخوان است. شن ارواحی نیز هستند که در این چیزها به سر می‌برند یا مستقل از آنها در همه جا وجود دارند. همچنین روح رفتگان را به طور کلی در صورتی شن می‌نامند که عنصر آیین‌های مذهبی در چارچوب آیین نیاکان گردند. همچنین اتفاق افتاده است که قدرتی جادویی یا اثری در کیهان و یا خود کیهان شن نامیده شود. در کتاب آی- چینگ می‌خوانیم: شن هیچ گونه جهتی ندارد و تقدیرات شکل مشخصی ندارند. و نیز آنچه را نمی‌توان به ثبوت رساند، شن می‌نامند؛ یعنی در اینجا محتوای مابعدالطبیعه دارد».
همچنین کویسینی هست که در اصل روح است و کویسینی که این مرتبه و مقام را به دلیل خاصی به دست آورده است. به نخستین دسته‌ی ایزدان طبیعت، همچون ایزدهای اسمان، اجرام سماوی، کوهستانها، رودخانه‌ها و غیره تعلق دارند. کویسین دومین دسته با تمام موجودات زنده یا بیجان یکی دانسته می‌شوند یا از آنها پدید می‌آیند. برای مثال: درختی کهن می‌تواند ذات درخت (sujǒ ng) شود؛ سنگی کهن بر اثر آب و هوا تغییر یابد و به شکل اوم یانگ (Umyang) درآید، به همین دلیل کویسین می‌شود؛ حس انتقام شخصی مرده دلمه شود و به صورت دیو طاعون (yǒ gwi) درآید؛ بشقاب یا کاسه ای بشکند و روحی شر شود.
عاقبت با شن به مفهوم جان (روح، روان) مواجه می‌شویم که در انسانهاست. شکل (= کالبد، جسم) مسکن حیات است و‌هاله (3)تحقیق حیات و شن راهبر آن است. قلب، استاد شکل (یعنی دکالبد جسمانی) است و شن گنجینه‌ی قلب است.‌هاله به مفهوم اعضای کالبد آدمی می‌زید در حالی که قلب به طور روحی و روانی تأثیر می‌گذارد. می‌توان چنین گفت که شن در درون قلب است و به مثابه چیزی اسرارآمیز ملاحظه می‌شود که قلب و جسم زنده را اداره می‌کند. تحت شرایطی نیز با قلب یکسان است. یی ایک (Yi Ik) عالم مشهور کره ای چنین اظهار داشته است: «آنچه به کوی مربوط می‌شود جوهر اوم (Ŭm) است و آنچه با سین ارتباط دارد، جوهر یانگ (yang) ... کوی‌ها همان قدرت دریافت انسانها را دارند، به همین دلیل می‌توانند آنچه انسانها انجام می‌دهند انها نیز انجام دهند. کوی بر طبق موجودیت خود،‌هاله ای است و چیزی نیست که ‌هاله نتواند در آن نفوذ کند. به همین دلیل در سنگ و درخت نفوذ می‌کند و موجودیت کوی چنان است که خود به خود می‌تواند انسانها را از بعضی جهات گمراه کند، به همین دلیل غالباً کارهای نامنتظره انجام می‌دهند و انسانها را گول می‌زنند. (4)

بیشتر بخوانید ملایر، سرزمین آریایی ها

همچنین می‌توان از عصر کوریو چنین نقل کرد: در این عصر سرزمین کوک سونگ (kŭk Sǒ ng) اغلب دچار ویرانی‌های نظامی بود و استخوان‌های سفید مزارع را پوشانده بود. آسمان همواره تیره بود و پیاپی باران می‌بارید، به همین دلیل ارواح غالباً ناخرسندی خود را ابزار می‌داشتند و بخارها در این سرزمین به صورت‌هاله ای شرور دلمه می‌شد که همواره موجب بیماری می‌گشت و در ایالت هوانگ‌هائه (Hwanghae) اکثر آدم‌های جوان می‌مردند، از این رو حکومت در بهار و پاییز کندر می‌فرستاد تا قربانی دهند. در عصر مونجوگ شاه (Munjong) این اثرات بد و ویرانگر به کیونگی - دو (kyonggi- do) رسید. پادشاه متأسف بود. دستخطی فرستاد تا قربانی دهند. وی چنین نگاشته بود: «اصل متعالی صرفاً یانگ ناب نیست بلکه حاوی اوم نیز هست. مخلوقات جاودان نیستند، بل می‌میرند. وقتی آمدنی هست، پس باید رفتنی نیز باشد. وقتی سین هست باید کوی نیز باشد. بدینسان اوم هوم آنها لاینقطع خود را در چیزها مجسم می‌کنند پس چگونه می‌تواند‌ هاله ای شرور، بی سرور باشد؟ آنچه احساسات بشری ندارد اوم و یانگ نام دارد. آنچه احساسات بشری دارد، کوی و سین نامیده می‌شود. با آنچه احساسات بشری ندارد نمی‌توان سخن گفت، اما با آنچه احساسات بشری دارد می‌توان به تفاهم رسید. من بر این اعتقادم که آب و آتش انسانها را تغذیه می‌کنند ولی گاهی نیز آنها را می‌کشند. کویسین به آدمها جان می‌بخشد ولی گاهی نیز به آنها صدمه می‌رساند. اما در واقع آنچه آدمها را می‌کشد آب و آتش نیست بلکه خود آدمها هستند. آنچه به ادمها صدمه می‌رساند نیز کویسین نیست و خود آدمها هستند. حال سرما، گرما، باران، درخشش خورشید و مواد غذایی در پنج مزه (5)موفقیت‌های خاصی هستند که آسمان و زمین با آنها انسانها را نگاه می‌دارند. اما وقتی ادمها هماهنگی خویشتن با آسمان و زمین را از دست بدهند، بیماری پدید می‌آید. به همین علت اگر برترین تونایی کویسین را بشناسیم می‌توانیم جهان را بنا نهیم. این‌هاله‌ی شرور کنونی یقیناً جنایت کویسین نیست بلکه فلاکتی است که خود انسانها موجب آن شده اند. اما فلاکتی که صرفاً یک نفر موجب آن شده باشد، گسترش می‌یابد. سالیان دراز طول می‌کشد و انسانهای بی گناه نیز صدمه می‌بینند و جان خود را از دست می‌دهند. کسی نمی‌داند چه تعدادی چنین می‌شوند. آیا این امر مثل آن موردی نیست که وقتی خدمتکار آسمان فضیلت و تقوا را ترک گفت، یشم و سنگ (6)هر دو سوختند؟ من با فضیلت و تقوای خود به شیوه ای نالایق سرور انسانها و ارواح این سرزمین هستم. همواره در ترس به سر می‌برم که حتی یک موجود هم طاقت این امر را نداشته باشد. نمی‌توانم تحمل کنم که ملتم از مرگی زودرس برخوردار شود. پس، از کارکنانم تقاضا دارم که در مناطق مختلف، مکانی مطهر را به عنوان زمین قربانی برگزینند و کارکنان دربارم را به هر جایی می‌فرستم تا حیوانات، شراب، برنج و آبگوشت قربان و خیر کنند و اوامر جدی مرا به شما عرضه دارند تا به بینشی دست یابید. ارواح شما به خاطر می‌سپارند که نیکی، نیکی را پی می‌گیرد. بدینسان تبخیرات مخرب جمع می‌شوند و فضیلت و تقوا گسترش می‌یابد تا حیات زندگان را دوام بخشد». (7)

همچنین کویسینی هست که در اصل روح است و کویسینی که این مرتبه و مقام را به دلیل خاصی به دست آورده است. به نخستین دسته‌ی ایزدان طبیعت، همچون ایزدهای اسمان، اجرام سماوی، کوهستانها، رودخانه‌ها و غیره تعلق دارند. کویسین دومین دسته با تمام موجودات زنده یا بیجان یکی دانسته می‌شوند یا از آنها پدید می‌آیند. برای مثال: درختی کهن می‌تواند ذات درخت (sujǒ ng) شود؛ سنگی کهن بر اثر آب و هوا تغییر یابد و به شکل اوم یانگ (Umyang) درآید، به همین دلیل کویسین می‌شود؛ حس انتقام شخصی مرده دلمه شود و به صورت دیو طاعون (yǒ gwi) درآید؛ بشقاب یا کاسه ای بشکند و روحی شر شود.
این کویسین‌های بی‌شمار تواناییها، احساسات و تمایلات گوناگونی دارند، به همین دلیل فقط متخصصان (مودانگ، پاکسو) قادرند رفتار صحیحی انجام دهند و واسطه‌ی بین ارواح و انسانها شوند.

پی نوشت‌ها:
1- تلخیص در مورد مکانها، گورها و کوت؛ همان، ص 70-71.
2- به زبان ژاپنی KIJIN (sinojap به معنای کویسین) فقط به معنای شیطان، دیو یا هیولاست، اما در کره و چین این مفهوم ارواح خیر را نیز شامل می‌شود.
3- این واژه به چینی ch'i (sinokor. ki) در واقع به معنای بخار، نفس و دم است، نخستین ماده است.
4- همان، ص 736- 74.
5- پنج مزه عبارت است از شیرین، ترش، تلخ، تند و شور. آنها با پنج عنصر زمین، چوب، آتش، فلز و آب تطابق دارند.
6-یعنی نابودی بدون تمایز خیر و شر با نیک و بد. این اصطلاح در Shu- ching آمده است.
7- تلخیص از همان، ص 75-76.

منبع ‌مقاله:
یاد یار مهربان ، با یاد دکتر بهرام فره‌وشی ، به کوشش هما گرامی (فره‌وشی)، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی فره‌وهر، تهران، چاپ اول (1378)

بیشتر بخوانید:
نیست عشق لایزالی را در آن دل هیچ کار
ارتباط با ارواح
تجربه هایی از برخورد با ارواح
احضار روح