وابستگان به استعمار (قسمت دوم)

وابسته به استعمار سرمایه داری عامل افزایش دامنه فقر اجتماعی است.

چکیده:
بررسی چگونگی تشکیل طبقه وابسته به استعمار در مصر نیز نشان می دهد که قوانین عام تشکیل این طبقه بر همه کشورهای استعمارزده حاکم است، با این تفاوت که در هر مستعمره، تشکیل این طبقه بر حسب ساختار طبقاتی و اجتماعی آن کشور نقطه آغاز معین و روند مشخص دارد اما در جریان عمل ترکیب درونی آنها شبیه و یکسان می گردد.

تعداد کلمات: 1162 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه

نویسنده: شاپور رواسانی

جریان تشکیل طبقه وابسته به استعمار سرمایه داری را در آسیای جنوب شرقی نیز می توان نشان داد، «مانند هند، آمریکای لاتین و جزایر کارائیب. در آسیای جنوب شرقی طبقه ای به وجود آمد که منافعشان به رشد و توسعه کشورهای مرکزی (Metropolen) و عقب ماندگی اقتصاد در کشور خودشان وابسته بود.»

تشکیل طبقه وابسته به استعمار را بوخانون چنین ارزیابی می کند: «این امر به خصوص نکبت آور بود که برخورد با سرمایه داری، طبقه جدیدی را به وجود آورد: طبقه متوسط استعماری. این طبقه به طور عمده در امور اداری و اقتصادی دخالت داشت و در ادارات و در بهره جویی اقتصادی از مناطق وابسته، به طور جدی با قدرت کلنیالیستی همکاری می کرد. این طبقه متوسط در نقش و خصایلش دارای تفاوتهای اساسی با سرمایه داری صنعتی اروپای غربی بود؛ بر خلاف سرمایه داری صنعتی اروپای غربی به رشد و توسعه اقتصادی کشور (مستعمره) کم علاقه بود و گروه بزرگ انگل را تشکیل می داد که به جستجوی خورده ریزیهای (منافع) اداری که از میز مرد سفید می افتاد یا به دست آوردن منافع زیاد از تجارت و قرض دادن پول مشغول، به پیشرفت اقتصادی کمتر علاقمند و بیش از همه یک گروه انگل بود.»؟

بررسی چگونگی تشکیل طبقه وابسته به استعمار در مصر نیز نشان می دهد که قوانین عام تشکیل این طبقه بر همه کشورهای استعمارزده حاکم است، با این تفاوت که در هر مستعمره، تشکیل این طبقه بر حسب ساختار طبقاتی و اجتماعی آن کشور نقطه آغاز معین و روند مشخص دارد اما در جریان عمل ترکیب درونی آنها شبیه و یکسان می گردد.

در مقابل افزایش فقر در ده و شهر، افزایش رفاه زمینداران بزرگ قرار دارد که در قوای اشغالی (انگلیس) یک مشتری مرتب یافته بودند که در موقعیتی بود که برای آنها (زمینداران بزرگ) افزایش دایمی ثروت را به طور مداوم تضمین کند. سرتاسر مصر کشتگاه پنبه برای کارخانه های الانکشیر (انگلستان شده بود. به این ترتیب، اتحاد سیاسی میان بریتانیای کبیر و زمینداران بزرگ (مصری) به وجود آمد که در رأس آنها خانواده سلطنتی قرار داشت که می بایست سه چهارم قرن مصر را زیر سلطه سیاسی داشته باشد... قابل توجه است که صنایع مدرن و جناح تکنوکراتهای سرمایه داری مصر نه از روح سرمایه گذاری خصوصی به وجود آمد و نه از طریق کلاسیک طبقه متوسط اروپای غربی (تجارت به کارهای دستی - صنایع) پیروی کرد، بلکه می توان گفت که تحت فشار سرمایه خارجی به عنوان یک متحد زیردست چنین سرمایه ای در مصر به وجود آمد. این طبقه بعدأ گروههایی از کارمندان عالی رتبه دولت، نظامیان، روحانیون و دانشگاهیان را در برگرفت.

بیشتر بخوانید : در راه تشکیل ایالات متحده‌ی شرق

اعطای استقلال به پاره ای از مستعمرات از جانب کشورهای سرمایه داری استعماری را نمی توان بر خلاف غلط رایج و فاحش، به معنی آزادی این کشورها از سلطه استعمار سرمایه داری دانست. گذشته از سلطۂ نظامی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که به شیوه های مختلف اعمال شده و می شود، وجود و ادامه حضور طبقہ وابسته به استعمار که در این مستعمرات در طول سالیان سلطه مستقیم تشکیل یافته ادامه سلطه و غارتگری دول سرمایه داری استعماری را ممکن و تضمین میکند. در کشورهای آفریقایی تشکیل طبقه وابسته به استعمار به وسیله دول کلنیالیستی از همان مراحل آغاز سلطه نظامی و اقتصادی شروع شد. تربیت کادر «نوکر و پادو» که بعدا بتوانند مقامات دولتی را اشغال کنند و واسطه میان کشورهای سرمایه داری استعماری و مردم محروم مستعمرات باشند از اولین اقدامات دول استعماری در این قاره بود. این سیاست به خصوص در میان ارتش، پلیس و رؤسای قبایل با شدت و با اقدامات آگاهانه و طرح ریزی شده اجرا گردید.
هنوز هم در بسیاری از کشورهای آفریقایی، کارمندان و نظامیان تربیت شده در مؤسسات اداری و ارتشهای دول استعماری، مقامات مهم دولتی را اشغال کرده اند؛ سمیر امین در باب طبقه وابسته به استعمار می نویسد: «در آسیا و امریکای لاتین سرمایه داری جدید به طور عام از زمینداران بزرگ، اقشار پردرآمد، سازمانهای اجتماعی و در پاره ای اوقات از تجار بزرگ به وجود آمد... در شرق و در امریکای لاتین سلطه (کشورهای مرکزی صورت بندیهای اجتماعی طبقه حاکم محلی (زمینداران بزرگ و بورژوازی کمپرادور) را به وجود آورد که در محل، حاکمیت سیاسی را اعمال می کنند اما در حقیقت در چارچوب نظام سرمایه داری جهانی یعنی به سود کشورهای) مرکز و به نفع شخصی خودشان.
بدین جهت پس از اعطای استقلال به این مستعمرات و تغییرات ظاهری، سلطه استعمار سرمایه داری با واسطه تربیت شدگان و دلالان قبلی ادامه یافت. «... در دوره هایی که استعمار کوشید با طبقه سرمایه داری رشد یافته در افریقا تفاهمی ایجاد کند، متحدان فئودال قدیمی خود را یکسره از دست نداد... (سرمایه داری استعماری) اعتماد فراوانی به کارمندان استعماری که پس از به دست آوردن استقلال سیاسی، به عنوان «مشاور» در مقامات دولتی باقیمانده بودند ابراز نمود. این کارمندان که به زودی به آنان تعداد زیادی به نام «مشاوران فنی» اضافه شدند در تمام شئون دولتی اعمال نفوذ میکنند. این گونه افراد را می توان در ارتش، پلیس، دستگاه قضایی، مطبوعات، رادیو و در نظام تعلیم و تربیت و همچنین در وزارت اقتصاد دول جدید نشان داد. این افراد، بخشی از نفوذ خود را در این راه به کار می برند که دول جوان به اردوگاه سرمایه داری کشانده شوند.»

هنوز هم در بسیاری از کشورهای آفریقایی، کارمندان و نظامیان تربیت شده در مؤسسات اداری و ارتشهای دول استعماری، مقامات مهم دولتی را اشغال کرده اند؛ سمیر امین در باب طبقه وابسته به استعمار می نویسد: «در آسیا و امریکای لاتین سرمایه داری جدید به طور عام از زمینداران بزرگ، اقشار پردرآمد، سازمانهای اجتماعی و در پاره ای اوقات از تجار بزرگ به وجود آمد... در شرق و در امریکای لاتین سلطه (کشورهای مرکزی صورت بندیهای اجتماعی طبقه حاکم محلی (زمینداران بزرگ و بورژوازی کمپرادور) را به وجود آورد که در محل، حاکمیت سیاسی را اعمال می کنند اما در حقیقت در چارچوب نظام سرمایه داری جهانی یعنی به سود کشورهای) مرکز و به نفع شخصی خودشان.

پل بران اتحاد طبقه متوسط با اشراف و سرمایه های انحصاری یعنی سرمایه خارجی و منافع مشترک آنها در مستعمرات را یادآور می شود. نگارنده در کتاب دولت و حکومت در ایران که در سال ۱۳۶۷ منتشر گردید، چگونگی تشکیل طبقه وابسته به استعمار در ایران را بررسی نموده است. نقل قولهایی که شد نشان می دهد که تشکیل طبقه وابسته به استعمار در مستعمرات یک مسئله جهانی است و همه مستعمرات را دربر می گیرد و روندی است که با سلطه کلنیالیسم و استعمار سرمایه داری بر این سرزمینها در رابطه مستقیم قرار دارد. صاحب نظران در تألیفات خود، هریک در مطابقت با ساختار جامعه مستعمراتی، به همکاری و امتزاج یک یا چند گروه و طبقه با سرمایه داری استعماری و چگونگی آغاز این روند اقتصادی - اجتماعی اشاره کرده اند. به نظر نگارنده مفهوم طبقه وابسته به استعمار که اجتماع و اتحاد و امتزاج اقشار و گروههای مختلف وابسته به استعمار سرمایه داری را به عنوان یک طبقه تعریف میکند، نشان می دهد که با وجود چندگانگی درونی، ترکیب این اقشار و گروهها با یکدیگر یک طبقه معین را می سازد. چنین طبقه ای در شیوه تولید سرمایه داری و صورت بندیهای اجتماعی جوامع سرمایه داری کلاسیک وجود نداشته و ندارد. وجود این طبقه در مستعمرات امروزی رابطه سیاست و فرهنگ را با اقتصاد، خصلت عمده شیوه تولید مستعمراتی مستعمراتی و صورت بندی اجتماعی در مستعمرات را به خوبی نشان و توضیح می دهد که چرا در مستعمرات سرمایه صنعتی متمرکز نشده، وسایل تولید رشد نکرده و چرا در این جوامع فقرا فقیرتر و ثروتمندان ثروتمندتر می شوند. طبقه وابسته به استعمار سرمایه داری در مستعمرات در چارچوب شیوه تولید مستعمراتی عامل اجتماعی و اقتصادی افزایش دامنه فقر اجتماعی است.

منبع:
مفاهیم اجتماعی در جوامع مستعمراتی(مجموعه مقالات سیاسی- اقتصادی) ، شاپور رواسانی ، طهران: امیر کبیر، چاپ اول (1386)

بیشتر بخوانید :
سرمایه گذاری بر روی خودتان
سرمایه گذاری مستقیم خارجی ( FDI)
کجا و چگونه سرمایه گذاری کنیم؟