چکیده
توجه به انقلاب اسلامی ایران یکی از موضوعات مهم و جالب توجه از دیدگاه اندیشمندان و تحلیلگران بوده است. درنتیجه نظریه پردازان مختلف در حوزه های گوناگون نگاهی ویژه به آن داشته اند و درصدد تحلیل آن بوده اند و یکی از ابعاد مورد بررسی آن جنبه اجتماعی بوده است.
تعداد کلمات: 1040 کلمه، تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه
توجه به انقلاب اسلامی ایران یکی از موضوعات مهم و جالب توجه از دیدگاه اندیشمندان و تحلیلگران بوده است. درنتیجه نظریه پردازان مختلف در حوزه های گوناگون نگاهی ویژه به آن داشته اند و درصدد تحلیل آن بوده اند و یکی از ابعاد مورد بررسی آن جنبه اجتماعی بوده است.
تعداد کلمات: 1040 کلمه، تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه
نویسنده: سمیه خلیلی
مفهوم انقلاب اسلامی
بررسی مفهومی انقلاب اسلامی گواه وحدت در آرمان ها و اهداف براساس گفتمان اسلام سیاسی به عنوان دال مرکزی و تکثّر در روش هاست. انقلاب اسلامی ترکیب دو واژه انقلاب و اسلام می باشد.
شهید مطهری در تحلیلی که درباره انقلاب اسلامی ارائه می دهد معتقد است فهم ماهیت اسلامی انقلاب را شناخت کیفیت رهبری آن می داند. در واقع به نکته اشاره می کند که اسلامی بودن انقلاب را باید از «پیشوای مذهبی و اسلامی» آن دریافت کرد.
مقام معظم رهبری، در یکی از بیاناتشان در خطبه های نماز جمعه تهران، انقلاب اسلامی را مبتنی بر چهار رکن اساسی تعریف می کنند:
«استقلال، یعنی اینکه ملت و دولت ایران دیگر مجبور نیستند تحمیل قدرت های بیگانه را قبول می کنند ...آزادی، یعنی ملّت ما در چارچوب قانون خود ـ و نه قانون تحمیلی دیگران ـ مسئولان کشور خود را انتخاب می کند. این ملّت بر اثر انقلاب اسلامی و نظام اسلامی به خودباوری دست یافت ـ باور کرد که می تواند. رکن دیگر پیشرفت است. این چهار رکن اساسی انقلاب به برکت اسلام و زیر پرچم اسلام بوده است.»
از نگاه فوکو، انقلاب اسلامی ایران « نخستین انقلاب فرامدرن» است. در واقع او با سفر به ایران و ارزیابی خود به این نتیجه رسید که این انقلاب، پدیده ای نو و منحصر به فرد است. او معتقد است در انقلاب اسلامی ایران یک واقعیت آشکار وجود دارد و آن نبود یک طبقه خاص، حزب معیّن، و حتی یک ایدئولوژی مشخص وجود نداشته است. در واقع معتقد است این انقلاب با انگیزه های مادی و اقتصادی صورت نگرفته است چون همه ملّت در آن حضور داشته اند. و دلیل دیگر را ظلم و ستمی می داند که از سوی قدرت سیاسی حاکم بر مردم وارد می شده و مشکلات اقتصادی را آنقدر پررنگ و مهم برای وقوع انقلاب نمی داند. در واقع فوکو تنها هدف ملّت را چیزی جز خروج شاه نمی داند. ملّتی که با دستان خالی در برابر شاهی قرار می گیرد که ارتش قدرتمندی حامی اوست.
انقلاب اسلامی در شناخت ایران در کشورهای خاور دور و نزدیک نقش بسیار مهمی ایفا کرده تا جایی که انقلاب اسلامی جز جدا نشدنی ایران بوده است. در واقع ایران جزء پنج کشوری است که در آن یک انقلاب بزرگ رخ داده است. این پنج انقلاب عبارتند از انقلاب کبیر فرانسه ( 1789م)، انقلاب بلشویکی روسیه ( 1917 م)، انقلاب دهقانی چین (1949م)، انقلاب شهری کوبا (1959 م) و انقلاب اسلامی ایران (1979 م)، که آخرین انقلاب اجتماعی در ایران رقم می خورد. تمایز انقلاب اسلامی با سایر انقلاب ها در این است که هر چند انقلاب های دیگر مانند انقلاب فرانسه دوری از دین نقطه مرکزی آنها بوده و همچنین در انقلاب های دیگر مثل روسیه، چین و کوبا به دین به عنوان عامل سست کننده انقلاب نگاه می شد اما در انقلاب اسلامی ایران عکس این موضوع جریان گرفت.
انقلاب اسلامی در نگاه فوکو
میشل فوکو یکی از اندیشمندان و فیلسوفان فرانسوی است که به مطالعه انقلاب اسلامی پرداخته است. از نگاه فوکو، انقلاب اسلامی ایران « نخستین انقلاب فرامدرن» است. در واقع او با سفر به ایران و ارزیابی خود به این نتیجه رسید که این انقلاب، پدیده ای نو و منحصر به فرد است. او معتقد است در انقلاب اسلامی ایران یک واقعیت آشکار وجود دارد و آن نبود یک طبقه خاص، حزب معیّن، و حتی یک ایدئولوژی مشخص وجود نداشته است. در واقع معتقد است این انقلاب با انگیزه های مادی و اقتصادی صورت نگرفته است چون همه ملّت در آن حضور داشته اند. و دلیل دیگر را ظلم و ستمی می داند که از سوی قدرت سیاسی حاکم بر مردم وارد می شده و مشکلات اقتصادی را آنقدر پررنگ و مهم برای وقوع انقلاب نمی داند. در واقع فوکو تنها هدف ملّت را چیزی جز خروج شاه نمی داند. ملّتی که با دستان خالی در برابر شاهی قرار می گیرد که ارتش قدرتمندی حامی اوست.
فوکو قدرت برتر ملّت ایران را در انقلاب خویش علیه جبهه شاه را در اراده ملت برای ایجاد تحول در خویشتن خویش با تکیه بر اسلام شیعی می داند. به باور او تشکیل حکومت اسلامی هدف اصلی ملّت بوده است. فوکو این حکومت را دارای دو ویژگی مهم می داند:
1. یکی نهادینه، رسمی و قانونی کردن حضور نهاد های مذهبی در عرصه اجتماع و سیاست بوده است
2. دوم تزریق معنویت اسلامی ـ شیعی در سیاست
در نتیجه فوکو اشاره می کند شکل مذهبی انقلاب اسلامی ایران، یک تصادف نیست. و نباید فراموش کرد که پیشینه انقلابی تشیّع باعث شده انقلاب را در ایران به انقلاب اسلامی تبدیل شود. (1)
ویژگی نیروهای اجتماعی انقلاب اسلامی
در واقع انقلاب اجتماعی، تحولی کیفی در همه سطوح جامعه است. یکی از نکات قابل توجه آن، تقویت روحیه جهاد و شهادت است. مردم در جریان قیام مراجع و روحانیت مبارز ، مرجعیت جدیدی را می پذیرند که رهبری انقلاب اسلامی علیه شاه، استعمار و استکبار شرق و غرب را بعهده می گیرد. می توان گفت نیروی اصیل انقلاب اسلامی ایران از دوراه توانست رشد کند:
1. شخصیت ها و مردمی که از راه تحقیق در عقاید و مکاتب و فلسفه ها و از راه مطالعه و اندیشه به اسلام می رسند. و درنتیجه وصول به این جهان بینی و مجموعه ارزشهای آن با استعمار و فرهنگ غرب و شرق و با حاکمیت طاغوت تضاد پیدا می کنند. درنتیجه با تبلیغ و پدید آوردن آثاری در جریان فرهنگی انقلاب شرکت می کنند.
2. مردمی که عمدتاَ از طریق روحانیون از تعالیم اسلامی بهره می بردند ولی از اصول و مبانی درک عمیق نداشتند و نسبت به عقاید و فلسفه های مخالف مصون نیستند. در واقع مقلد مرجع خود هستند و تبعیت از مرجع خود می کنند.
عناصر این دو نیرو تفاوت هایی با هم دارند اگر تعداد پیرو گروه اول را دهها و صدها و هزاران نفر درنظر بگیریم، عناصر گروه دوم میلیونی هستند.درنتیجه گروه اول را اصولا متخصصین و دانشگاهیان و روشنفکران تشکیل می دهند و گروه دوم را عموم مردم که از پیشه وران و کشاورزان کم سوادان تشکیل می دهند. (2)
در خصوص نگاه اجتماعی به انقلاب ، نظریه انقلاب های اجتماعی جهان سوم از جان فوران قابل طرح است. این نوع انقلاب ها انقلاب هایی هستند که روستاییان دیگر در آن نقش اصلی را ندارند و حرکت های انقلابی در شهرها جریان دارد. سرمایه اصلی این نوع از انقلاب ها تظاهرات گسترده در خیابانهاست.مطالبات اصلی انقلاب، اقتصادی نیست و به عکس محور اصلی ، مطالبات فرهنگی و سیاسی است. ایدئولوژی انقلاب، ماده گرایانه نیست و بیشتر معنویت گرا، اخلاق گرا و دین محور است.
منابع
1) انقلاب اسلامی و نظریه ها،گردآوری ابومحمد مرتضوی، مقاله نظریه پردازی درباره انقلاب اسلامی ایران،ملکی، عباس، نشر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور دانشجویان خارج از کشور، معارف،1394
2) فارسی، جلال الدین، فلسفه انقلاب اسلامی، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1368
