بیانیه‌ی گام دوم انقلاب از چند بخش اصلی تشکیل شده است که لازم است بخش‌های مختلف آن مورد تدقیق و توجه قرار گیرد. بخشی از این بیانیه در خصوص ارزیابی چهل سال گذشته است و نشان‌دهنده‌ی این است که ملت ایران در آن روزگار چطور بدون وابستگی به شرق و غرب و در چه شرایطی انقلاب کردند. آن زمان هر تغییر سیاسی بدون حمایت یکی از قدرت‌ها میسر نبود اما ملت ایران با دست خالی و بدون حمایت هیچ قدرتی با رهبری امام (ره) انقلاب کردند و رژیم شاهنشاهی را سرنگون کردند. تا امروز هم با فراز و نشیب‌های مختلف چهل سال را پشت سر گذاشتند. آزمون و خطاهایی صورت گرفته است و تجربیات گران‌سنگی حاصل شده است.
اما بخش مهم دیگر این بیانیه، نگاه به آینده است که به عقیده‌ی من باید با تمرکز و تأکید ویژه مورد توجه قرار گیرد. در این‌باره رهبر انقلاب اسلامی تعدادی از عیوب را در اقتصاد کشور مطرح کردند. در ادامه برخی عیوب اقتصادی مهم کشور را که باید در گام دوم انقلاب آنها را برطرف کنیم اجمالا مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهیم:
اما بخش مهم دیگر این بیانیه، نگاه به آینده است که به عقیده‌ی من باید با تمرکز و تأکید ویژه مورد توجه قرار گیرد. در این‌باره رهبر انقلاب اسلامی تعدادی از عیوب را در اقتصاد کشور مطرح کردند. در ادامه برخی عیوب اقتصادی مهم کشور را که باید در گام دوم انقلاب آنها را برطرف کنیم اجمالا مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهیم:
مشکلات وابستگی به نفت
یکی از عیوب اقتصاد کشور، وابستگی به نفت است. اکنون حدود چهل درصد از بودجه‌ی عمومی ما وابسته به نفت است. از همین وابستگی چند ایراد به‌وجود آمده است:
۱. اولین ایراد این است که قیمت نفت را بازارهای جهانی تعیین می‌کنند و قدرت‌های بزرگ در این مسئله نقش دارند و فشارهایی به خریدارانِ نفت ما را می‌آورند. نسبت صادرات نفتی برای کشوری که در تحریم است از این طریق بسیار کاهش یافته است. تا زمانیکه این وابستگی وجود دارد بودجه‌ی ما نوسان خواهد داشت.
۲. یکی دیگر از آثار وابستگی اقتصاد به نفت تورم دو رقمی است. دولت بر اساس بودجه‌ی مصوب درآمد نفتی را که به حساب‌های خارجی بانک مرکزی وارد می‌شود از بانک مرکزی مطالبه می‌کند و بایستی نقدینگی ریالی آن به حساب خزانه‌ی دولت واریز شود و این مورد زمانی صورت می‌گیرد که هنوز این درآمد واقعا بدست نیامده یا ارز آن قابلیت عرضه در بازار را پیدا نکرده است. همین امر موجب شده تا تورمی سنگین را دائما تجربه کنیم. در حقیقت هر کشوری که بتواند بودجه‌‌اش را از وابستگی به نفت آزاد کند در نتیجه تورم بسیار پایینی را تجربه خواهد کرد.
۳. بخش‌هایی از اقتصاد، دولتی هستند در صورتیکه اغلب در حیطه‌ی وظایف دولت نیست چرا که جنبه‌ی حاکمیتی ندارند. به‌طور مثال بر اساس سیاست‌های اصل چهل و چهارم قانون اساسی سیاست‌گذاری شد که از سر چاه نفت و گاز به بعد به بخش‌های غیر دولتی واگذار شده و دولتی نباشند. این اتفاق شکل نگرفت و به همین علت پالایشگاه‌ها دولتی شدند.
اکنون دولت شرکت‌هایی دارد که خدمات عمومی ارائه نمی‌دهند بلکه شرکت‌هایی با فعالیت‌های خصوصی هستند که کالای خصوصی تولید می‌کنند و هیچ ضرورتی ندارد که این شرکت‌ها در بخش دولتی باقی بمانند.
۱. اولین ایراد این است که قیمت نفت را بازارهای جهانی تعیین می‌کنند و قدرت‌های بزرگ در این مسئله نقش دارند و فشارهایی به خریدارانِ نفت ما را می‌آورند. نسبت صادرات نفتی برای کشوری که در تحریم است از این طریق بسیار کاهش یافته است. تا زمانیکه این وابستگی وجود دارد بودجه‌ی ما نوسان خواهد داشت.
۲. یکی دیگر از آثار وابستگی اقتصاد به نفت تورم دو رقمی است. دولت بر اساس بودجه‌ی مصوب درآمد نفتی را که به حساب‌های خارجی بانک مرکزی وارد می‌شود از بانک مرکزی مطالبه می‌کند و بایستی نقدینگی ریالی آن به حساب خزانه‌ی دولت واریز شود و این مورد زمانی صورت می‌گیرد که هنوز این درآمد واقعا بدست نیامده یا ارز آن قابلیت عرضه در بازار را پیدا نکرده است. همین امر موجب شده تا تورمی سنگین را دائما تجربه کنیم. در حقیقت هر کشوری که بتواند بودجه‌‌اش را از وابستگی به نفت آزاد کند در نتیجه تورم بسیار پایینی را تجربه خواهد کرد.
۳. بخش‌هایی از اقتصاد، دولتی هستند در صورتیکه اغلب در حیطه‌ی وظایف دولت نیست چرا که جنبه‌ی حاکمیتی ندارند. به‌طور مثال بر اساس سیاست‌های اصل چهل و چهارم قانون اساسی سیاست‌گذاری شد که از سر چاه نفت و گاز به بعد به بخش‌های غیر دولتی واگذار شده و دولتی نباشند. این اتفاق شکل نگرفت و به همین علت پالایشگاه‌ها دولتی شدند.
اکنون دولت شرکت‌هایی دارد که خدمات عمومی ارائه نمی‌دهند بلکه شرکت‌هایی با فعالیت‌های خصوصی هستند که کالای خصوصی تولید می‌کنند و هیچ ضرورتی ندارد که این شرکت‌ها در بخش دولتی باقی بمانند.
آفت نگاه به خارج
یکی دیگر از عیوب اقتصاد ما این است که نگاه برخی مدیران و مسئولان کشور به جای ظرفیت‌های درونی به خارج است. چقدر رهبر انقلاب توصیه و تأکید داشته و دارند که دولت نگاه خارجی را به نگاه داخلی تبدیل کند؟!
اقتصاد ما دارای دو بخش است، بخشی اقتصاد داخلی است که حدود هشتاد درصد تولید ناخالص ملی در این بخش قرار دارد و بیست درصد تولید ناخالص نیز در بخش صادرات و واردات است.
چرا بایستی عمده‌‌ی توجه دولت به سمت بیرون باشد؟ آن‌‌طور که موجب شعف‌زدگی در تصویب برجام شده و طبعا اگر بنا بود مشکلات خارجی اقتصاد ما برطرف شود همین شعف‌زدگی و اشتیاق سبب شد تا دولت‌های خارجی هشیار شوند و مجددا این مسئله را مورد هدف قرار داده و تحریم‌ها را معطوف به این موارد کردند. به ظرفیت‌های داخلی بایستی توجه ویژه داشته باشیم. ظرفیت‌های داخلی فراوانی مثل انرژی، منابع زیرزمینی، سنگ آهن و... بخش کشاورزی و بخش صنعتی داریم که بایستی به تولید داخلی بپردازند.
اقتصاد ما دارای دو بخش است، بخشی اقتصاد داخلی است که حدود هشتاد درصد تولید ناخالص ملی در این بخش قرار دارد و بیست درصد تولید ناخالص نیز در بخش صادرات و واردات است.
چرا بایستی عمده‌‌ی توجه دولت به سمت بیرون باشد؟ آن‌‌طور که موجب شعف‌زدگی در تصویب برجام شده و طبعا اگر بنا بود مشکلات خارجی اقتصاد ما برطرف شود همین شعف‌زدگی و اشتیاق سبب شد تا دولت‌های خارجی هشیار شوند و مجددا این مسئله را مورد هدف قرار داده و تحریم‌ها را معطوف به این موارد کردند. به ظرفیت‌های داخلی بایستی توجه ویژه داشته باشیم. ظرفیت‌های داخلی فراوانی مثل انرژی، منابع زیرزمینی، سنگ آهن و... بخش کشاورزی و بخش صنعتی داریم که بایستی به تولید داخلی بپردازند.
توجه به کالای ایرانی
یکی از تأکیدات رهبر انقلاب توجه به کالای ایرانی است. چرا خرید کالای ایرانی را به‌جای کالای خارجی در دستور کار قرار نمی‌دهند؟ بایستی نشان‌های تجاری داخلی را با استانداردسازی ارتقا دهیم. چقدر ما از این بابت متضرر شده‌ایم و نیروی انسانی ما بیکار شده‌اند؟ تعداد زیادی جوان تحصیلکرده در داخل کشور داریم که ظرفیت بالفعل بزرگی محسوب می‌شوند اما این نیرو بیکار است.
توجه به نیروی انسانی نسل جدید
نیروی جوان و تحصیل‌کرده‌ی نخبه را چقدر در مدیریت کشور به کار گرفته‌ایم؟ بایستی اظهار تأسف کرد که مدیریت‌های ما دست نسل اول انقلاب است که مناصب خود را رها نیز نمی‌کنند. باید این افراد میدان را برای نسل جوان باز کنند. آن‌چیزی که اوایل انقلاب ما را یاری کرد و به موفقیت رساند در حقیقت به میدان آمدن نسل جوان بود که مدیریت جنگ را نیز به عهده گرفتند.
اصلاح ساختار بودجه
بودجه‌بندی‌های معیوب و نامتوازنی داریم که بالای نود درصد تجاری است و تنها ده درصد و کمتر از آن بودجه‌ی عمرانی است. این مطلب یعنی اینکه دولت در بودجه‌بندی خود متوجه‌ی کسب و کار جامعه و عمران کشور نیست و ظرفیت‌های عمرانی کشور به صورت رهاشده، باقی مانده است. هر ساله بی‌توجه به بهره‌وری و کارایی بالاتر به بخش‌های مختلف بودجه اضافه می‌شود.
برقراری عدالت و رفع شکاف طبقاتی
از اول انقلاب تاکنون حضرت امام رحمه‌الله و رهبر انقلاب تأکید بسیاری به برقراری عدالت در جامعه داشته‌اند. جزء آرمان‌‌های بسیار مهم کشور ما مسئله‌ی برقراری عدالت است. همین فقر نسبی موجود نیز برای یک کشور انقلابی که منابع درآمدی سرشاری دارد بسیار تأسف‌بار است. بگذریم از فسادی که در بعضی جاها مطرح است و بسیار آسیب‌زننده است. ارز و درآمد نفت موجب رانت می‌شود.
این‌ها مواردی است که باید هرچه زودتر در راستای تحقق اهداف اقتصادی گام دوم انقلاب اصلاح شود.
نویسنده: حجت‌الاسلام‌والمسلمین مصباحی‌مقدم، استاد اقتصاد و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
این‌ها مواردی است که باید هرچه زودتر در راستای تحقق اهداف اقتصادی گام دوم انقلاب اصلاح شود.
نویسنده: حجت‌الاسلام‌والمسلمین مصباحی‌مقدم، استاد اقتصاد و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
مطالب مرتبط
نگاه فرابخشی و فرآیندی در بیانیه گام دوم انقلاب
ده کارکرد گفتمانی بیانیه «گام دوم انقلاب»
«آرمان‌گرایی واقع‌بینانه» در بیانیه گام دوم انقلاب
