تربیت فرزند و نقش الگوسازی

تربیت به روش الگو سازی روشی کارآمد است که در آن مربی می کوشد نمونه رفتار و کردار مطلوب را عملا در معرض دید متربی قرار دهد و بدین گونه موقعیت اجتماعی او را دگرگون کند تا او به پیروی بپردازد و حالت نیکویی، مطابق با آن عمل نمونه در خویش پدید آورد. در این حال فرد سعی می کند با شخص یا اشخاصی که به نظرش شخصیتی قابل قبول دارند، همانند سازی کند و نگرش ها و ویژگی های رفتاری و اخلاقی آن فرد یا اشخاص را برای خود سرمشق قرار دهد. تربیت به معنای دقیق آن، آموزش انتخاب بهترین روش ها در موقعیت و شرایط خاص می باشد. و الگوگیری گزینه ای است که شخص به کمک آن انتخابی بهتر را به آسانی انجام می دهد. و از این رو اینکه ما الگوی مناسب شخص را در دسترس او قرار دهیم کمک خوبی به انتخاب شایسته اوست.

ساختمان وجودی انسان به گونه ای است که تأثیر رفتار بر او بسیار بیشتر از گفتار است. مردم از راه چشم، بیش از گوش امور را فرا می گیرند و تعلیم عملی سودمندتر از تعلیم زبانی است. امام صادق علیه السلام به این امر توجه می دهند، آن جا که می فرمایند: کونو ادعاه الناس بأعمالکم، و لاتکونوا دعاه بألسنتکم؛ مردم را با رفتار خویش به حق دعوت کنید نه با زبان خویش. (سفینه البحار، ج 2، ص 278- )

حضرت علی علیه السلام نیز می فرمایند: مردم را با غیر زبان (یعنی عمل خود) به نیکی دعوت کنید.

نقش پدر و مادر در تربیت از طریق الگو سازی:

همانند سازی در زمینه های گوناگون از دوران کودکی آغاز می شود. کودک از پنج ماهگی به تقلید حالات و حرکات اطرافیان می پردازد و خود را در مسیر هماهنگی و همانند سازی قرار می دهد. با افزایش سن و تجارب ذهنی، تقلید به صورت آگاهانه صورت گرفته و در حیطه اراده قرار می گیرد و با دخالت آگاهی و اراده، رفتارها تحت کنترل قرار گرفته و جهت مند می شود.

در الگو سازی برای کودک از اکسیر محبت استفاده کنید. مثلا وقتی نماز می خوانید به جای اینکه از همسرتان بخواهید کودک را از بازی اش باز داشته از شما دور کند. قبل وو بعد از نماز و بر سر سجاده دستی بر سر کودک خود بکشید و او را مورد تفقد و محبت قرار دهید.

در کودکی رفتار و عملکرد پدر و مادر نقش بسزایی در چگونگی رفتار و حرکات فرزند دارد و پدر و مادر باید خود مواظب رفتار خویش و نقش بالای آن در الگو پذیری فرزند باشند. در این خصوص به نکات زیر دقت کنید:

1- در ساماندهی این مسئولیت، خود سازی قبل از دگر سازی مورد توجه است، امیر مومنان (علیه السلام) در این باره می فرمایند: من نصب نفسه للناس اماما فلیبدا بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره؛آن که خود را پیشوای مردم سازد، پیش از تعلیم دیگری باید به ادب کردن خویش بپردازد. ( نهج البلاغه، حکمت 73- )

2- در خانواده اختلاف و دوگانگی بوجود نیاورید چرا که در خانواده هایی که اختلاف و دوگانگی بوجود می آید کودکان در انتخاب راه صحیح و درست دچار اشتباه شده و نخواهند فهمید که روش پدر درست است یا روش مادر.

3- باید رفتار و گفتار شما با هم مطابق باشد. کودکان گرچه در سنینی گفتار منطقی و درست را درک می کنند اما همچون خود شما غالبا تمایل به پذیرش گفتار درست از کسی که رفتارش مخالف آن است نشان نمی دهند. به عبارت دیگر آنان علاوه بر صداقت در گفتار خواهان صداقت در رفتار نیز هستند. قانون عمل به گفتار در تربیت برای نتیجه بخش بودن آن قانونی است که نمی توانید به هیچ وجهی از آن شانه خالی کنید. امام علی علیه السلام را ببینید که می فرمایند: ای مردم! به خدا من شما را به طاعتی بر نمی انگیزم، جز آن که خود پیش از شما به گزاردن آن برمی خیزم و شما را از معصیتی باز نمی دارم، جز آن که پیش از شما آن را فرو می گذارم. ( نهج البلاغه، خطبه 175- )

4- در الگو سازی برای کودک از اکسیر محبت استفاده کنید. مثلا وقتی نماز می خوانید به جای اینکه از همسرتان بخواهید کودک را از بازی اش باز داشته از شما دور کند. قبل وو بعد از نماز و بر سر سجاده دستی بر سر کودک خود بکشید و او را مورد تفقد و محبت قرار دهید.

5- به مرور که سن کودک بالا می رود پدر و مادر می توانند الگوهای مناسب دیگر را به کودک بشناسانند و به این وسیله به او در انتخاب رفتارهای زندگی اش کمک کنند. و طبیعی است که هر چه این الگوها مناسب تر باشند فرد در رسیدن به کمال موفق تر است. در این کار از شناختن و شناساندن بهترین الگوهای نظام هستی پیامبر و اهل البیت علیهم السلام به فرزندان خود غافل نشوید. چنانچه قرآن که برترین کتاب تربیت است در مورد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: لقد کان لکم فی رسول الله أسوه حسنه؛ همانا رسول خدا برای شما سرمشق نیکویی است. ( احزاب/ آیه 21- )