تاریخچه روستای ماخونیک
به گفته بسیاری این روستا جزء هفت روستای خاص جهان است. این روستا، با قدمتی ۴۰۰ ساله، مردمان لی لی پوتی و خانه‌های کوچک و کم ارتفاع خود، همواره گردشگران و دوست داران شگفتی را جذب کرده است.ماخونیک، تنها ۳۵ کیلومتر از افغانستان فاصله دارد و برای آنکه به آنجا بروید، باید به شهر سربیشه در نزدیکی بیرجند بروید و از انجا به سمت شرق حرکت کنید تا به منطقه ماخونیک برسید.
گفته می‌شود که چهار قرن پیش، احمد خان، در افغانستان به همراه خویشان و نزدیکان خود تصمیم به مهاجرت می‌گیرد و سر از ماخونیک در می‌آورد. آنان با استفاده از امکانات موجود در آن زمان شروع به بنانهادن خانه‌های این روستا کردند. همین خانه‌هایی که امروزه، بسیاری را به این جای گرم و خشک می‌کشاند.
از آنجا که اقلیم آب و هوایی اجازه کشاورزی در این منطقه را نمی‌دهد، مردم روستا تنها می‌توانستند از گیاهان و میوه‌های اطراف تغذیه کنند و امکان تهیه گوشت را نداشته‌اند. این عوامل دست به دست هم دادند تا مردم روستای ماخونیک کوتاه قد بمانند.
در سال ۲۰۰۵ میلادی یک مومیایی ۲۵ سانتی متری در این روستا یافت شد. این مومیایی مربوط به یک کودک بود و ۴۰۰ سال قدمت داشت. این موضوع نشان می‌دهد قد کنونی مردم این روستا، پیشرفت داشته است و قبلا حتی از این هم کوتاه قامت‌تر بوده‌اند.
این روستا، سکونتگاهی بسیار سنتی است که آداب و رسوم، و حتی قوانین آن نیز در این روستا از آداب و سنن کهن پیروی می‌کند. اولین چیزی که در این روستا جلب توجه می‌کند، بافت فیزیکی آن است. خانه‌های کاهگلی، چوبی و سنگی، با ارتفاع بسیار کم و کوچک، و در کنار آن مردمانی که مشابه با ساختمان‌ها، قامتی کوتاه دارند. خانه‌های ماخونیک برای صرفه جویی در مصرف انرژی و توانایی کنترل بهتر دمای خانه، کوچک و کم ارتفاع ساخته می‌شوند.
برای ورود به خانه‌های روستای ماخونیک، باید یک پله پایین بروید و سرتان را خم کنید تا بتوانید از درب ورودی عبور کنید، زیرا کف این خانه‌ها، یک متر پایین‌تر از سطح زمین قرار دارد. این خانه‌های نقلی، دارای یک محل ذخیره غلات به نام کندیک، یک اجاق مخصوص طبخ به نام کرشک، طاق و طاقچه است.
روستای ماخونیک، علاوه بر ظاهر فیزیکی منحصر به فردش، دارای مردمان و فرهنگ خاصی نیز است و همه این‌ها در کنار هم باعث شهرت آن شده است. ماخونیک در نزدیکی شهر بیرجند قرار دارد و منطقه آن از دوازده آبادی تشکیل شده که تقریبا همه از لحاظ فرهنگی، نحوه زندگی، دین و مذهب مشابه هستند.
درباره علت نامگذاری این روستا با نام ماخونیک، روایات متعددی وجود دارد. عده‌ای علت نامگذاری آن را به زمانی نسبت می‌دهند که دولت مردان به این روستا سفر کردند و مورد استقبال مردم قرار نگرفتند. پس از آن، دولت مردان نام ماخونیک را به این روستا نسبت دادند.
عده‌ای دیگر معتقدند کوهی در نزدیکی روستا به نام ماده ماخونیک قرار دارد که بعد‌ها به ماخونیک تغییر یافته و نام روستا از آن اقتباس شده است. اما در شواهد تاریخی مستند، که قدمت آن‌ها به ۳۰۰ سال پیش می‌رسد، نام روستای مادخنیک به چشم می‌خورد و گویی این نام به مرور به ماخونیک تغییر پیدا کرده است.
جذابیت‌های روستای ماخونیک
گفته می‌شود از سالیان پیش مصرف چای، سیگار، گوشت و تماشای تلویزیون در این روستا ممنوع شده است. تلویزیون برای این مردم، مساوی با شیطان محسوب می‌شود و به عقیده آن‌ها تماشای آن انسان را جادو می‌کند، اما براساس شواهد می‌توان فهمید که علت این اجتناب‌ها فقر و ناتوانی آن‌ها در دستیابی به این امکانات بوده است. در رابطه با تلویزیون نیز، با یک تحقیق میدانی می‌توان پی برد که این موضوع حقیقت ندارد.اهالی این روستا، اصالتا افغان هستند، زیرا از ماخونیک تا افغانستان تنها سی دقیقه فاصله است. از آنجا که وصلت‌ها در این روستا همه فامیلی هستند، مردم این روستا اکثر کوتاه قامت هستند. البته در سال‌های اخیر، با تغییر تغذیه و مصرف برخی مواد معدنی میانگین قد ساکنان این منظقه افزایش داشته است.
یکی از سنن کهن در این روستا، سنت ناف بری است، بر اساس این سنت در صورت تولد نوزاد دختر، ناف او را با نام یکی از پسران فامیل می‌بریدند و در نتیجه آن‌ها اجازه ازدواج با هیچ کس دیگری را نداشتند. اگرچه این سنت امروزه دیگر برقرار نیست، اما همچنان بیشتر ازدواج‌ها فامیلی هستند.
خانه‌هایی در این روستا پیدا شده اند که تنها مساحتی حدود ۱۵ متر دارند. خانه‌هایی دریک گودال، یا روی یک تپه و .... برای ورود به برخی از این خانه‌های عجیب، حتی با خم شدن هم موفقیتی حاصل نخواهد شد، زیرا گاهی تنها یک پنجره چندسانتی روی دیوار ورودی خانه محسوب می‌شود.
علاوه بر این، سنگ سیاه ماخونیک، برج و قلعه، برج گل انجیر، منزل سرگردونی و نادر مرده نیز از جذابیت‌های معمارانه و تاریخی روستای ماخونیک است که باعث می‌شود سفر به این روستا، یک پکیج کامل گردشگری فرهنگی، تاریخی، معماری و ... باشد.
نکات مهم در سفر به ماخونیک
این روستا تنها چند سالی است که به امکانات رفاهی پیشرفته مجهز شده است، اما این امکانات تنها کفاف مردم خود روستا را می‌دهد. بنابراین فکر شب ماندن در روستا رااز سر بیرون کنید. سفر شما به ماخونیک می‌تواند یک سفر یک روزه باشد، به طوری‌که در پایان روز به بیرجند بازگردید. همچنین تغذیه‌ی شما نیز کاملا به عهده خودتان است، به این معنی که باید آذوقه همراه داشته باشید یا برای غذاخوردن به سربیشه بروید.امکانات ماخونیک عبارتند از:
مسیر آسفالت
آب، برق
مدرسه، خانه بهداشت
مغازه و تعمیرگاه
حمام
توجه داشته باشید که اقلیم روستای ماخونیک، گرم و خشک است، بنابراین بهترین فصل سفر به آنجا بهار و پاییز است. همچنین برای رسیدن به این روستای شگفت انگیز، باید از بیرجند راهی سربیشه شوید و از آنجا به سمت روستای درح برانید. در مسیر رسیدن به این روستا، تابلو‌های توتک و سفال بند را پیش بگیرید تا بعد از سفال بند به ماخونیک برسید.
منبع: سایت ستاره
