با تحقیقاتی که به عمل آمده، در جامعه ما تقریبا نزدیک به ۸۵٪ (درصد) ارتباطات افراد از طریق حرف زدن و گوش دادن (گفت و شنود) و نزدیک به ۱۵٪ (درصد) از طریق خواندن و نوشتن است. پس در این مورد، واژه ها و کلمات و جملات نقش ویژه ای را در نقل و انتقال مفاهیم و احساسات انسانها بازی می کند. واژه ها در نقل و انتقال اطلاعات و ارتباط دو انسان از بار احساسی مهمی برخوردارند و از نظر عاطفی با کلمات تأثیر فوق العاده ای در روحیه افراد انسانی دارد.
بیان و گفت و گو که برای ایجاد ارتباط در قالب کلمات و الفاظ رد و بدل می شود، از اهمیت خاصی برخوردار است و به همین سبب، خداوند متعال در قرآن کریم اولین ویژگی مهم انسان را پس از خلقت او «بیان» ذکر می نماید: خلق الانسان * علمه البیان ؛ انسان را بیافرید. به او سخن گفتن آموخت.
بیان و گفتار، مهمترین وسیله ارتباط انسانها با یکدیگر است و چون ارتباط فرایندی است دو طرفه، بخش اعظم ارتباط انسانها از طریق گفت و شنود و همین مکالمات عادی و روز مرہ صورت می گیرد و لذا در ارتباط صحیح و سالم، باید هم گوینده خوبی بود و هم شنونده خوبی؛ یعنی، در تبادل اطلاعات و احساسات و عواطف باید از نقش و تأثیر عاطفی و روانی واژه ها و کلمات آگاه بود. باید توجه داشت که چگونه بعضی از کلمات و واژه ها در ایجاد و برقراری ارتباط سالم نقشی سازنده داشته و همواره در ایجاد صمیمیت و دوستی مؤثرند. همچنین باید به موقعیت و فضای ارتباط که این واژه ها و کلمات در آن رد و بدل می گردد، آشنایی داشت. گاهی گفتن یک کلمه مثبت، در شرایط و فضای نامناسب و نامساعد، بار منفى القا می کند. بنابراین باید هم به نقش کلمات و واژه ها و هم شرایط القا و مبادله کلمات آشنایی و دقت کامل داشت؛ چرا که ارتباط سالم در فضایی حاکی از صمیمیت و محبت و احترام متقابل با شناخت و در نظر گرفتن معنا و نقش عاطفی کلمات امکان پذیر است و رعایت آنها موجب استحکام آن روابط خواهد شد. متأسفانه ما توجهی به سخنان و واژه هایی که در مکالمات و گفت و گوهای روزانه مان رد و بدل می کنیم، نداریم بخصوص اگر در نقش اولیا و مربیان و در مقام تعلیم و تربیت هم باشیم. برای این که با نقش بسیار حساس کلمات و اهمیت و ارزش آنها آشنا شویم و نیز آثار مهمشان را در زندگی بدانیم.برخلاف خانواده هایی که دامنه ارتباطات متقابل والدین، وسیع و صمیمانه است و در نتیجه مبادله اطلاعات و احساسات، در اثر فرصتهای حاصل شده، موجب صمیمیت بیشتر اعضای خانواده، زمینه رشد اخلاقی و موفقیت تحصیلی فرزندان می گردد .باید توجه داشت که قبل از ارتباط کلامی، فضای برخورد یعنی وضعیت ظاهری : نگاهها، وحالتهای چهره، حرکتها و آبروها، در ارتباطات سالم و مناسبات صحیح انسانی بسیار مؤثر است: قیافه عبوس، تبسم ملیح، غرور و یا خضوع و فروتنی، در ایجاد فضای مثبت و یا منفی اثرهای مهمی در ارتباطها می گذارند .
از نظر روانی و عاطفی لحن و آهنگ کلام در ارتباطات متقابل تأثیر مطلوب و نامطلوب دارد: گاه اگر سخن با لحن خشن و صدای شدید القا شود، آرامش انسان را به هم می ریزد، تأثیر منفی در روحیه طرف مقابل می گذارد و وی را عصبانی می کند؛ و گاه لحن نرم و آرام ؛ غضب و عصبیتی را فرو می نشاند .
ارتباط والدین با یکدیگر
در حال حاضر در جوامع صنعتی ارتباط بیشتر اعضای خانواده با یکدیگر رو به کاهش گذاشته و اگر ارتباطی هم وجود دارد، در بسیاری از موارد، ارتباط کاری و فیزیکی است، نه عاطفی و قلبی . این امر به علت نفوذ فرهنگ غربی به تدریج به جوامع دیگر هم سرایت کرده است، به طوری که در جامعه ما در شهرهای بزرگ ارتباط اعضای خانواده ها با یکدیگر، رو به ضعف نهاده و گفت و گوها بعضا یکطرفه و روابط خانوادگی، بسته است. تفهیم و تفاهم به دشواری صورت می پذیرد، پدر، مادر و اعضای خانواده هر یک به کاری مشغول و گرفتارند و فرصت حضور در جمع دوستانه خانواده را کمتر پیدا می کنند؛ و از طرفی دیگر؛ تلویزیون با برنامه های متنوع در کاهش ارتباط بین اعضای خانواده، تأثیر زیادی داشته و در موقعیتها و فرصتهای کوتاهی هم که اعضای خانواده پیدا می کنند به علت عدم درک احساسات یکدیگر، ارتباط ناقصی صورت می گیرد و لذا؛ ارتباط یک طرفه بوده و زن و شوهر دچار بریدگی عاطفی می گردند. ظاهرا با هم هستند، ولی این ارتباط بیشتر ارتباط فیزیکی است تا ارتباط قلبی و احساسی، به طوری که هر کدام در لاک خود فرو رفته و به دنبال حل معضلات خود دست و پا می زنند: مردها، که در کار و مشاغل روزانه تحت انواع فشارهای روحی و روانی قرار می گیرند زمانی که فراغت حاصل کرده و به خانه روی می آورند، دیگر حال و حوصله سخن گفتن و فرصت گوش دادن را ندارند و برای برآوردن احتیاجات خود، حتی حال استفاده از جملات و به کار بردن کلام کامل را ندارند، به طوری که در گفتار خود، تنها از کلمات مقطع بهره می برند؛ مثلا می گویند: نهار ... ؛ (لطفا نهار بیاور)؛ چای ...، (لطفا چای بیاور).در این هنگام، زن که اوقاتی از روز را گذرانیده و منتظر بوده تا شوهر بیاید و گفتنیهای خود را برای او تعریف کند، مواجه با بی حوصلگی شوهر می شود، سخنش را در پیش خود نگه می دارد و حتی از بازگو کردن مسائل ابتدایی و احتیاجات اولیه زندگی و روزمره خود، خودداری می کند. از طرفی، شوهر برای گرفتاریها، خستگیها و فشارهای زندگی، دیگر حوصله شنیدن سخنان طرف مقابل را ندارد و از این سو، زن می خواهد با حرف زدن، احساسات خود را تخلیه کند تا شاید شوهر با شنیدن سخنان وی بر زخم وی مرهمی بگذارد و از دردها و غمهای او بکاهد و به او امید و شادی بدهد؛ ولی شوهر دیگر آمادگی پذیرش این اظهارات را ندارد و همین عدم پذیرش سخنان یکدیگر، منجر به عدم درک و تفاهم شده و در نهایت، ناسازگاری را به دنبال خواهد داشت. گاهی این تعارضها موجب درگیریهای لفظی شدیدی می شود و همین پرخاشگریها، اختلالات شدید روانی در شبکه ارتباطی خانواده به وجود می آورد. این مشکل به سایر اعضای خانواده ، یعنی فرزندان نیز منتقل می شود و تأثیر نامطلوبی در شبکه ارتباطی و رفتاری آنان به جای می گذارد.
در پی مطالعات و بررسیهایی که به عمل آمده، روشن گردیده است در این گونه خانواده ها، نارضایتیها و برخوردهای نامناسب و ناسالم، موجب بروز بیماریهای جسمانی، افسردگیها، اضطرابها و کاهش سلامت روانی گردیده به طوری که بسیاری از فرزندان این خانواده ها، از اعتماد به نفس کمتری برخوردارند و با احساس تنهایی و بی تفاوتی، تمایل دارند که در کارها شکست خود را به دیگران استناد دهند و همواره با عدم موفقیت و پیشرفت تحصیلی مواجه می شوند. برخلاف خانواده هایی که دامنه ارتباطات متقابل والدین، وسیع و صمیمانه است و در نتیجه مبادله اطلاعات و احساسات، در اثر فرصتهای حاصل شده، موجب صمیمیت بیشتر اعضای خانواده، زمینه رشد اخلاقی و موفقیت تحصیلی فرزندان می گردد .
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
