رحمت در قرآن
نويسنده:حجت الله رحماني
خداوند متعال خود را در قرآن کريم با صفات زيادي به بندگان خويش معرفي فرموده است؛ صفاتي که هر کدام جلوه اي از جمال و جلال الهي را به نمايش مي گذارد.صفت رحمت يکي از اين صفات است که در بيش از 500 آيه از آن سخن به ميان آمده است.
ابتدا سزاوار است تعريفي اجمالي از معناي رحمت ارائه دهيم.نوعي رقت و حالت قلبي است که احسان و نيکي به شخص مورد دلسوزي را در پي داشته باشد.البته در تعبيرات قرآني گاهي به دلسوزي بدون احسان رحمت گفته مي شود؛همان گونه که برخي اوقات احسان بدون حالت قلبي را نيز رحمت مي نامند.
در قرآن کريم هرجا که رحمت خداوند متعال به بندگانش مطرح مي شود،منظور احسان و تفضل و نيکي بدون حالت تأثر قلبي است؛چرا که ذات مقدس او منزه از تأثرات قلبي و رقت دل و...است.(1)
اينک در کنار مائده آسماني قرآن مي نشينيم و با استفاده از آيات،با اين صفت الهي بيشتر آشنا مي شويم:
در 4 مورد از خداوند طلب رحمت شده که سه مورد آن از طرف پيامبران و ديگري از سوي بندگان خالص الهي است.
که عبارتند از:بقره/286،اعراف/151و 155، مؤمنون/109.
در 4 جا هم خداوند متصف به«ارحم الراحمين»؛ اعراف/151،يوسف/64،يوسف/92 و انبياء/83 و در يک مورد«خير الراحمين »گرديده مؤمنون/118.
خداوند رحمت را بر خويش واجب فرموده است«کَتَبَ رَبُّکُم عَلَي نَفسِهِ الرَّحمَة»انعام/12 و 52.
رحمت الهي واسع است و شامل هر چيزي مي شود«وَ رَحمَتِي وَسِعَت کُلَّ شَيء»اعراف/156.
رحمت خدا به نيکوکاران نزديک است«إنَّ رَحمَتَ اللهِ قَرِيبٌ مِنَ المُحسِنِينَ»اعراف/56.
اي کساني که به خود ظلم کرده ايد!هرگز از رحمت خدا نااميد نشويد«قُل يا عِبَادِيَ الَّذيِنَ أسرِفُوا عَلَي أنفُسِهِم لا تَقنَطُوا مِن رَحمَةِ اللهِ» زمر/53.
از رحمت مأيوس نمي شويد،مگر گمراهان«وَ مَن يَقنَطُ مِن رَحمَةِ ربّه إلّا الضّالُّون»حجر/56.
حقيقتاً هيچ کسي نمي تواند مانع نزول رحمت الهي بر انسان شود و اگر خداوند رحمتي را از شخصي دريغ دارد،هيچ کس نمي تواند آن رحمت را بر وي فرود آورد«ما يفتح اللهُ للنّاس من رحمة فلا ممسک لها و ما يُمسک فلا مُرسل لهَ من بعده» فاطر/2.
بسياري از انسانها اگر بعد از سختي و شدت، رحمتي بر آنان نازل شود،ظرفيت پذيرش آن را ندارد و مشرک مي شوند و آن رحمت را از ديگري مي دانند«و إذا مسّ الناس ضُرُّ دعوا ربهسم منيبين إليه ثسم إذا أذاقهُم منهُ رحمة إذا فريقٌ منهُم بربهم يُشرکُون»روم/33.
اگر مردم مالک گنجينه ها و ذخيره هاي رحمت الهي بودند،باز هم از ترس فقر،آن را انفاق نمي کردند«قُل لو أنتُم تملکُون خزائن رحمة ربي إذاً لأمسکتُم خشية الأنفاق»اسراء/100.
آيا کسي غير از خدا رحمت را تقسيم مي کند؟« أهُم يقسمُون رحمت ربّک»زخرف/32.
برخي وقتي رحمتي از طرف خدا بر آنان نازل مي شود،آن را حق مسلم خود و ازلي و دائمي مي پندارند و قيامت را انکار مي کنند و گمان مي برند در اخرت هم همين رحمت را خواهند داشت« و لئن أذقناهُ رحمةً منّا من بعد ضرّاء مسّتهُ ليقُولنَّ هذا لي و ما أظُنُ السّاعة قائمةً و لئن رُجعتُ إلي ربي إنَّ لي عندهُ للحسني»فصلت/50.
رحمت پروردگارت از آنچه جمع مي کنند،بهتر است«و رحمتُ ربِّک خيرٌ ممَّا يجمعُون»زخرف/32.
رحمت کردن به بندگان از فلسفه هاي خلقت«إلّا من رحم ربُّک و لذلک خلقهُم»هود/119.
جز از طريق رحمت الهي،راهي براي رهايي از شر نفس اماره نيست«إنَّاالنَّفس لأمارةٌ بالسُّوءِ إلّا ما رحم ربي»يوسف/53.
دوستي،علاقه و رحمت بين زن و شوهر از نشانه هاي خداوند است«و من آياته أن خلق لکم من أنفُسکُم أزواجاً لتسکُنُوا إليها و جعل بينکسم مودَّةً و رحمةً»روم/21.
رويش گياهان در فصل بهار از آثار رحمت الهي «فانظُر إلي آثار رحمت الله کيف يُحيي الأرض بعد موتها»روم/50.
اي کساني که ايمان آورده ايد! تقواي الهي پيشه کنيد و به رسول او هم ايمان آوريد تا خداوند دو بهره و نصيب از رحمتش را به شما کرامت فرمايد«يا أيُّها الذين آمنُوا اتَّقُوا الله و آمنُوا برسُوله يُؤتکُم کفلين من رحمته»حديد/28.
مؤمنان با دشمنان سخت و محکم،ولي بل يکديگر با رحمت برخورد مي کنند«والَّذين معهُ أشداءُ علي الکُفار رُحماءُ بينهُم»فتح/29.
از سر مهرباني،بال فروتني بر آنان (پدر و مادر)بگستر«واحفض لهُما جناح الذُّل من الرحمة»اسراء/24.
دعا براي مورد رحمت قرار گرفتن پدر و مادر از وظايف فرزندان است؛چرا که در کودکي او را تربيت کرده اند«...وقُل رب ارحمهُما کما ربياني صغيراً»اسراء/24.
/خ
ابتدا سزاوار است تعريفي اجمالي از معناي رحمت ارائه دهيم.نوعي رقت و حالت قلبي است که احسان و نيکي به شخص مورد دلسوزي را در پي داشته باشد.البته در تعبيرات قرآني گاهي به دلسوزي بدون احسان رحمت گفته مي شود؛همان گونه که برخي اوقات احسان بدون حالت قلبي را نيز رحمت مي نامند.
در قرآن کريم هرجا که رحمت خداوند متعال به بندگانش مطرح مي شود،منظور احسان و تفضل و نيکي بدون حالت تأثر قلبي است؛چرا که ذات مقدس او منزه از تأثرات قلبي و رقت دل و...است.(1)
اينک در کنار مائده آسماني قرآن مي نشينيم و با استفاده از آيات،با اين صفت الهي بيشتر آشنا مي شويم:
1.تعداد تکرار
در 4 مورد از خداوند طلب رحمت شده که سه مورد آن از طرف پيامبران و ديگري از سوي بندگان خالص الهي است.
که عبارتند از:بقره/286،اعراف/151و 155، مؤمنون/109.
در 4 جا هم خداوند متصف به«ارحم الراحمين»؛ اعراف/151،يوسف/64،يوسف/92 و انبياء/83 و در يک مورد«خير الراحمين »گرديده مؤمنون/118.
2.رحمت الهي در برخي آيات
خداوند رحمت را بر خويش واجب فرموده است«کَتَبَ رَبُّکُم عَلَي نَفسِهِ الرَّحمَة»انعام/12 و 52.
رحمت الهي واسع است و شامل هر چيزي مي شود«وَ رَحمَتِي وَسِعَت کُلَّ شَيء»اعراف/156.
رحمت خدا به نيکوکاران نزديک است«إنَّ رَحمَتَ اللهِ قَرِيبٌ مِنَ المُحسِنِينَ»اعراف/56.
اي کساني که به خود ظلم کرده ايد!هرگز از رحمت خدا نااميد نشويد«قُل يا عِبَادِيَ الَّذيِنَ أسرِفُوا عَلَي أنفُسِهِم لا تَقنَطُوا مِن رَحمَةِ اللهِ» زمر/53.
از رحمت مأيوس نمي شويد،مگر گمراهان«وَ مَن يَقنَطُ مِن رَحمَةِ ربّه إلّا الضّالُّون»حجر/56.
حقيقتاً هيچ کسي نمي تواند مانع نزول رحمت الهي بر انسان شود و اگر خداوند رحمتي را از شخصي دريغ دارد،هيچ کس نمي تواند آن رحمت را بر وي فرود آورد«ما يفتح اللهُ للنّاس من رحمة فلا ممسک لها و ما يُمسک فلا مُرسل لهَ من بعده» فاطر/2.
بسياري از انسانها اگر بعد از سختي و شدت، رحمتي بر آنان نازل شود،ظرفيت پذيرش آن را ندارد و مشرک مي شوند و آن رحمت را از ديگري مي دانند«و إذا مسّ الناس ضُرُّ دعوا ربهسم منيبين إليه ثسم إذا أذاقهُم منهُ رحمة إذا فريقٌ منهُم بربهم يُشرکُون»روم/33.
اگر مردم مالک گنجينه ها و ذخيره هاي رحمت الهي بودند،باز هم از ترس فقر،آن را انفاق نمي کردند«قُل لو أنتُم تملکُون خزائن رحمة ربي إذاً لأمسکتُم خشية الأنفاق»اسراء/100.
آيا کسي غير از خدا رحمت را تقسيم مي کند؟« أهُم يقسمُون رحمت ربّک»زخرف/32.
برخي وقتي رحمتي از طرف خدا بر آنان نازل مي شود،آن را حق مسلم خود و ازلي و دائمي مي پندارند و قيامت را انکار مي کنند و گمان مي برند در اخرت هم همين رحمت را خواهند داشت« و لئن أذقناهُ رحمةً منّا من بعد ضرّاء مسّتهُ ليقُولنَّ هذا لي و ما أظُنُ السّاعة قائمةً و لئن رُجعتُ إلي ربي إنَّ لي عندهُ للحسني»فصلت/50.
رحمت پروردگارت از آنچه جمع مي کنند،بهتر است«و رحمتُ ربِّک خيرٌ ممَّا يجمعُون»زخرف/32.
رحمت کردن به بندگان از فلسفه هاي خلقت«إلّا من رحم ربُّک و لذلک خلقهُم»هود/119.
جز از طريق رحمت الهي،راهي براي رهايي از شر نفس اماره نيست«إنَّاالنَّفس لأمارةٌ بالسُّوءِ إلّا ما رحم ربي»يوسف/53.
دوستي،علاقه و رحمت بين زن و شوهر از نشانه هاي خداوند است«و من آياته أن خلق لکم من أنفُسکُم أزواجاً لتسکُنُوا إليها و جعل بينکسم مودَّةً و رحمةً»روم/21.
رويش گياهان در فصل بهار از آثار رحمت الهي «فانظُر إلي آثار رحمت الله کيف يُحيي الأرض بعد موتها»روم/50.
اي کساني که ايمان آورده ايد! تقواي الهي پيشه کنيد و به رسول او هم ايمان آوريد تا خداوند دو بهره و نصيب از رحمتش را به شما کرامت فرمايد«يا أيُّها الذين آمنُوا اتَّقُوا الله و آمنُوا برسُوله يُؤتکُم کفلين من رحمته»حديد/28.
3.رحمت در ميان مؤمنان
مؤمنان با دشمنان سخت و محکم،ولي بل يکديگر با رحمت برخورد مي کنند«والَّذين معهُ أشداءُ علي الکُفار رُحماءُ بينهُم»فتح/29.
از سر مهرباني،بال فروتني بر آنان (پدر و مادر)بگستر«واحفض لهُما جناح الذُّل من الرحمة»اسراء/24.
دعا براي مورد رحمت قرار گرفتن پدر و مادر از وظايف فرزندان است؛چرا که در کودکي او را تربيت کرده اند«...وقُل رب ارحمهُما کما ربياني صغيراً»اسراء/24.
پي نوشت
1.مفردات راغب اصفهاني،ذيل واژه رحم.
/خ
