فضای سایبر، آسیب ها و مخاطرات (2)

ب - آسیب‌های روانی

۱/ افسردگی و انزوا

کاربران، بیشتر ترجیح می‌دهند در محیطی آرام و خلوت، از اینترنت استفاده کنند تا هم بهتر بتوانند از اطلاعات آن بهره ببرند و هم با تمرکز و سرعت بیشتر، از اتصال‌های طولانی مدت جلوگیری کرده، هزینه‌های حاصل از آن را کاهش دهند. اما این نوع خلوت و انزوا در طولانی مدت، برخی مشکلات روانی مانند گوشه گیری و در نهایت افسردگی را در پی دارد. کیسلر و همکارانش معتقدند: «بسیاری از روان شناسان این نگرانی را داشته اند که آسانی ارتباط‌های اینترنتی، چه بسا افراد را وا می‌دارد تا زمان بیشتری را به تنهایی بگذارانند؛ به صورت آن لاین با غریبه‌ها صحبت کنند و ارتباط سطحی بر قررار سازند و این کارها به قیمت از دست دادن گفتگوهای رو دررو و ارتباط‌های فامیلی و دوستانه انجام دهند. بنا بر برخی پژوهش‌های پیمایشی، ارتباط‌های اجتماعی از طریق اینترنت، ضعیف تر از ارتباط‌های واقعی است و در دراز مدت، به انزوای اجتماعی فرد می‌انجامد»(۳).

۲/ بازداری زدایی

گمنامی ‌و نامرئی بودن کاربران، از دیگر ویژگی‌های روابط اینترنتی است که موجب پیدایش آسیب‌های جدی اخلاقی و روانی در افراد می‌شود. در فضای سایبر شخص می تواند هر نقابی را بر خود بپوشاند و بدین وسیله هر چه می‌خواهد، می گوید و هر کاری که بخواهد، انجام می دهد؛ بدون این که ترس از شناخته شدن، و رسوا شدن داشته باشد. این ویژگی موجب کاهش خویشتن داری و بازدارندگی کاربران در برابر اعمال ناهنجار اخلاقی و ضد اجتماعی خواهد شد. هدف از اجرای بسیاری از مجازات ها در سطح جوامع، ایجاد حس بازدارندگی در میان افراد جامعه به ویژه مجرمان و افراد دارای حالت خطر ناک است. این صفت روانی به سبب ظرفیت بالای ارتکاب جرم در فضای سایبر، کاهش پیدا کرده و موجب ارتکاب گسترده برخی جرایم به ویژه جرایم سایبری و جرایم جنسی مجازی شده است. چنانچه این صفت در نهاد افراد جامعه کم رنگ شود، قبح برخی جرایم از بین رفته، احساس بازدارندگی در افراد کاهش می‌یابد. و چه بسا در کثرت ارتکاب جرایم غیر سایبری تأثیر بسزایی بگذارد.

۳/ بحران هویت و اخلال در شکل گیری شخصیت

عناصر سه گانه هویت، یعنی: شخص، فرهنگ و جامعه، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمى را ایفا مى‏کنند. هویت شخصى، ویژگى بى‏همتاى فرد را تشکیل مى‏دهد. هویت اجتماعى در پیوند با گروه‏ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل گیری آن، متأثر از ایشان است. و در نهایت، هویت فرهنگی، برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه تعامل او با محیط پیرامون و آموزه‌های آن، از بدو تولد تا کهن سالی جای گرفته است.
از آن جا که فضای سایبری، صحنه ای فرهنگى و اجتماعى است که فرد خود را درموقعیت‏هاى متنوع، نقش‏ها و سبک‏هاى زندگى قرار مى دهد، خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه، موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد. در فضای سایبر بیش از آن که هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون مایه‌های افراد بروز می‌کند. هر کس در صدد بیان اندیشه‌ها و علاقه مندی‌های خویش است. از این رو، است که ساختار و چینش پایگاه‌های شخصی(Web Loge) به گفته میلر (Miler) نشان از شخصیت آن کاربر است(۴). مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت‌های چندگانه و رشد و استحکام آن می‌گردد.
جوانان در این محیط از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند و به ویژه در دورانی که هویت آنان شکل می‌گیرد، این خطر پر رنگ تر می‌شود. دکتر محمد عطاران معتقد است که با امکانات و گزینه‏هاى فراوانى که رسانه‏هاى عمومى از جمله اینترنت در اختیار جوانان مى‏گذارند، آنان دائماً با محرک‏هاى جدید و انواع مختلف رفتار آشنا مى‏شوند. چنین فضایى هویت نامشخص و پیوسته متحولى را مىآفریند، خصوصاً براى نسلى که در مقایسه با نسل قبل با محرک‏هاى فراوانى مواجه است. همچنین از طریق رسانه‏هاى جمعى، افراد خط مفروض میان فضاى عمومى و خصوصى را تجدید سازمان مى‏کنند و این امکانى است که جوانان فعالانه از آن استفاده مى‏کنند. جوان، به خصوص در دوران بلوغ که مرحله شکل‏گیرى هویت او است و همواره به دنبال کشف ارزش‏ها و درونى کردن آن ها مى‏باشد، با اینترنت و حجم گسترده، حیرت‏انگیز و گوناگون اطلاعات مواجه مى‏شود و ناچار که در این دنیاى مجازى، هویت خویش را از طریق جستجو پیدا کند و بدین‏سان، ممکن است برخى و شاید تعداد زیادى از نوجوانان راه را در اینترنت گم کنند و دوران هویت‏یابى خویش را بیش از پیش با بحران سپرى کنند.
از سوى دیگر، گاهى برخى از ویژگى‏هاى شخصیتى مانند: سن، تحصیلات، محل سکونت و حتى جنسیت در اینترنت از بین مى‏رود؛ به عنوان نمونه، بسیارى از افرادى که در اتاق‏هاى چت مشغول گفتگو با یکدیگر مى‏باشند، با مشخصاتى غیر واقعى ظاهر شده و از زبان شخصیتى دروغین که از خود ساخته‏اند و آن را به مخاطب یا مخاطبان خود معرفى کرده‏اند، صحبت مى‏کنند و با این حال، همین شخصیت‏هاى ناشناس چه تأثیرات مختلفی بر یکدیگر دارند.

۴/ اعتیاد مجازی (Virtual Addiction)

اعتیاد مجازی، استفاده بیش از حد از اینترنت است تا آن جا که بدون استفاده از آن فرد احساس کمبود می‌کند و روابط او با محیط متاثر از استفاده مکرر و دیوانه وار فرد شده، از حالت عادی خارج می‌شود.
نبود روابط پایدار و صمیمی‌با دیگران، نداشتن اعتماد به نفس و به طور کلی شکست در عرصه‌های گوناگون زندگی، زمینه را برای اعتیاد افراد به اینترنت فراهم می‌کند. نتایج پژوهش یانگ (۱۹۹۷ م.) در این زمینه نشان داد که یکی از دلایل مهم اعتیاد به اینترنت در افرادی که روابط عمومی‌کمتری دارند، به دست آوردن حمایت‌های اجتماعی است؛ زیرا حمایت‌های اجتماعی با اعمالی چون ورود به اتاق گپ زنی در میان اعضا در فضای سایبر زودتر به وجود می‌آید(۵).
این اختلال روانی در کشورهایی که استفاده از اینترنت آسان و ارزان است، بسیار چالش زا بوده است؛ تا آن جا که نهادهای مختلف را درگیر کرده است. در کشوری مثل آمریکا تعداد معتادان به اینترنت از سایر معتادان بیشتر است؛ تا جایی که برخی معتادان ۱۸ ساعت از وقت روزانه خود را در اینترنت صرف می‌کنند. این مسأله در آمریکا به قدرى فاجعه‏بار است که کلیساها و پیشوایان مذهبى با فریادهاى کمک خواهى زن و شوهر، یا یکى از آن ها، براى رهایى از این نوع اعتیاد مواجه هستند و مؤسسه‏هاى مشاوره‏اى مسیحى در حال تدوین مشاوره‏هاى اعتیاد به اینترنت مى‏باشند.
پیامدهاى اعتیاد به اینترنت و حتى کار زیاد با اینترنت که در حد اعتیاد نباشد، نتایج و پیامدهاى زیان‏بخشى براى فرد و جامعه در پى داشته و آسیب‌هاى شدید جسمانى، مالى، خانوادگى، اجتماعى و روانى را به همراه دارد.
یکى از پیامدهاى فردى و اجتماعى اعتیاد و کار زیاد با اینترنت، انزوا و کناره‏گیرى اجتماعى است. این موضوع پیامدهاى عمده‏اى براى جامعه و فرد دارد؛ زیرا وقتى مردم از نظر اجتماعى درگیر باشند، سالم‏تر و خوشبخت‏تر زندگى مى‏کنند.
از دیگر پیامدهاى اعتیاد اینترنتى، مشکلات خانوادگى و تأثیر آن بر روى روابط زناشویى، والدین و فرزندان است. امروزه اصطلاح «بیوه اینترنتى» براى همسر معتاد به اینترنت اطلاق مى شود. آمار نشان مى‏دهد که اعتیاد به اینترنت ممکن است به فروپاشى خانواده و طلاق منجر شود. شاید باور کردن این‌که شخصى همسر خود را فقط به علت ارتباط با فرد دیگر در اینترنت ترک مى‏کند، براى کسانى که به اینترنت اعتیاد پیدا نکرده‏اند، وحشتناک به نظر برسد؛ ولى این مسئله هر روز در دنیاى اینترنت اتفاق مى‏افتد. دکتر یانگ معتقد است که اگر چه زمانْ تنها عامل تعیین کننده در تعریف اعتیاد به اینترنت نیست، ولى عموماً معتادان بین ۴۰ تا ۸۰ درصد از وقت خود را با جلساتى که ممکن است هر کدام حتى تا ۲۰ ساعت طول بکشد، صرف مى‏کنند و این کار باعث مى شود اختلالاتى در میزان و زمان خواب کاربر به وجود آید.
در موارد شدید حتى قرص‏هاى کافئین براى تسهیل زمان طولانى‏ترى در اینترنت بودن مصرف مى‏شود. این اختلال، خستگى بیش از اندازه در بدن ایجاد مى‏کند که کارکرد درسى و شغلى را تحث تأثیر قرار مى دهد و ممکن است نظام ایمنى بدن را ضعیف کند و فرد نسبت به بیمارى‏ها آسیب پذیری بیشتری پیدا کند. افزون بر این، به علت عدم ورزش و حرکات مناسب، مشکلات عصب‏هاى مچ و درد پشت، چشم‏درد و مانند آن به وجود مى آید،(۶) در مواردی اعتیاد به اینترنت موجب از دست دادن شغل نیز شده است.(۷)
منشأ اغلب اعتیاد‌های مجازی را می‌توان عدم کنترل و کاربرد صحیح از اینترنت دانست؛ چرا که کاربرد اینترنت در جهت هرزه نگاری (Pornography) بازی‌های رایانه ای، گپ زنی به واسطه جذابیت‌هایی که دارد، به مرور در فرد وابستگی و اعتیاد ایجاد کرده، منجر به اعتیاد مجازی می‌شود. از این رو، برخورد با هرزه نگاری و آموزش صحیح استفاده از اینترنت در جلوگیری از این اختلال در سطح جامعه کارساز است.

۵/ انحرافات اخلاقی (جنسی)

از جمله آثار مخرب فضای سایبر، به وجود آمدن انحرافات جنسی و اختلالات جنسی است. اینترنت به دلیل رویکرد آزاداندیشی در روابط جنسی از سوی گرداننده گان اصلی آن (غرب و به ویژه آمریکا)(۸) و نگرش تجاری نسبت به مسائل جنسی، موجب پدید آمدن پدیده شومی به نام هرزه نگاری (Pornography) و هنر پلید شهوانی (Erotice art) و رواج سرسام آور آن گردید. این پدیده مرزهای اخلاقی را در هم می‌شکند و تهدیدی برای فرهنگ‌ها به خصوص فرهنگ‌های دینی همچون فرهنگ اسلامی ‌است.
اصولاً، پورونوگرافی (هرزه نگاری) به عنوان نمایش تصویری و یا کلامی‌رفتارهای جنسی است که با هدف ارضای خواسته‌های جنسی دیگران تعریف می‌شود. این گونه مطالب و تصاویر که در پی تحریک جنسی دیگران عرضه می‌گردد، معمولاً به ارضای غیرطبیعی جنسی مراجعه‌کنندگان آن می‌انجامد. نکته دیگر اینکه رجوع به اینترنت برای دسترسی به مطالب مستهجن (Obscenity)، صرفاً به افراد نابهنجار خلاصه نمی‌شود و حجم قابل توجهی از مراجعان را افراد طبیعی تشکیل می‌دهد. در این عرصه بیشترین خطر متوجه کودکان و نوجوانان است. لاسر پس از پژوهشی که در این باره انجام داد، با اشاره به پی آمد‌های منفی هرزه نگاری بر بهداشت روانی می‌گوید: «این امکان وجود دارد که به واسطه دیدن مطالب و تصویر‌های مستهجن رفتار‌های جنسی از خود بروز دهند. در مورد بزرگسالان نیز هرزه نگاری اینترنتی می‌تواند به بروز رفتار‌های جنسی نا معقول و یا گاهی اعتیاد جنسی بینجامد».(۹) اصولاً اینترنت به جوی دامن‌زده که در سایه ویژگی‌های خاص خود به تدریج به شکل‌گیری ناهنجاری‌های جنسی در کاربران خود می‌انجامد.
دلایل رجوع و اقبال مردم به این گونه مطالب را در عرصه اینترنت می‌توان در این موارد خلاصه نمود:
گمنامی:
ناشناخته ماندن مراجعان در عرصه اینترنت به نوعی اعتماد به نفس در افراد دامن می‌زند و این حالت نوعی رفتار غیرمسئولانه را در فرد شکل می‌دهد. مراجعان در چنین شرایطی است که به خود اجازه می‌دهند تا برخلاف رفتارهای طبیعی به راحتی از دسترس زوج اینترنتی خود دور شوند و یا بلافاصله به فرد دیگری روی آوردند. حتی در چنین شرایطی، مردان به خود اجازه می‌دهند تا در خلوت خود به فکر داشتن تجربه سکسی با مردان هم بیندیشند. در چنین فضایی است که فرد بدون هیچ گونه دردسری و به گونه ای ناشناخته می‌تواند با مفاهیمی ‌چون سکس گروهی، همجنس‌بازی و مبدل پوشی‌ جنسی آشنا شود.
اصولاً در چنین فضایی است که فرد می‌تواند در معرفی خود هر گونه که می‌خواهد عمل کند و همین ویژگی، خود محرکی است تا کاربران اینترنتی به استفاده از هویت جعلی روی آوردند و این را می‌توان از جمله ویژگی‌های فرهنگ فضای مجازی برشمرد. و این خود زمینه ای برای ارتکاب جرایم سایبری نیز هست.
سهولت:
مطالب شهوانی و تصاویر سکسی به آسانی در دسترس همگان قرار دارند. عرضه گسترده این مطالب و وجود تعداد بی‌شمار اتاق‌های گفتگوی سکسی، هر کاربری را به داشتن اولین تجربه در این حوزه تحریک می‌کند. یک زن یا شوهر کنجکاو، به راحتی و دور از دیدگان همسر، وارد این فضاها می‌شود و گفتگوهای سکسی با دیگران را تجربه می‌کند. چنین سهولتی است که بسیاری را به تجربه رفتارهای ناهنجاری جنسی نه در فضای فیزیکی، بلکه در فضای مجازی هدایت می‌کند؛ به ویژه اگر نظارت نهادهای مسئول در کشور‌ها در این زمینه کم رنگ و ناتوان باشند.
گریز از واقعیت:
مراجعه‌کنندگان به این سایت‌ها، تجربه داشتن نوعی ارضای جنسی اینترنتی را دلیل اصلی رجوعشان معرفی می‌کنند. مطالعات نیز نشان می‌دهد که ارضای جنسی دلیل اولیه درگیر شدن فرد به سکس مجازی است. از جمله پیامدهای این رفتار، واقعیت‌گریزی و گسترش چنین تجربه‌ای است؛ به عنوان مثال، یک زن تنها ناگهان در چنین فضایی، نوعی گریز عقلانی را تجربه کرده و شخصیت و هویت جدیدی را در چنین فضایی در خود شکل می‌دهد که خود منشأ به وجود آمدن رفتارهای ناهنجار و اباحه گری جنسی می‌گردد.(۱۰)
با اعتیاد به این مسائل به ویژه به صورت مجازی (Virtual Sex) افراد دچار اختلالات و انحرافات گوناگون جنسی می‌شوند که نتیجه آن به خطر افتادن سلامت روانی و حتی جسمی‌جامعه خواهد بود. از جمله انحرافات جنسی ناشی از این فضا اعتیاد جنسی(۱۱)، خود ارضایی، ارضای جنسی به وسیله اشیا، اباحه گری جنسی، همجنس بازی، از بین رفتن حیای اخلاقی و علاقه به عریان نمایی است. البته شیوع انحرافات جنسی از این قبیل، به ویژه با گسترش اینترنت و شیوع استفاده از آن در میان جوانان، آثار مخرب اجتماعی نیز خواهد داشت تا حدی که بقا جامعه و نسل بشری را نیز به خطر خواهد انداخت.

پي نوشت :

۱/ سایبر اسپیس، هلن صدیق بنای، پایگاه اینترنتی آفتاب
۲/ مستهجن نگاری در اینترنت و تأثیر آن بر نوجوانان، دین چابنر، ماهنامه سیاحت غرب، ۱۳۸۳، سال اول، ش ۱۲، خردادماه.
۳/ ر.ک؛ روان شناسی و آسیب شناسی اینترنت، صادقی، نشریه روان شناسی و دین، سال اول، ش ۱، بهار ۸۷/
۴/ پایگاه شخصى، نمونه‏اى مدرن است که چگونه کاربر اینترنت خود را براى مخاطبان جهانى معرفى مى‏کند. براى بیان افکار، احساسات، علایق و آرا از متن مناسب، گرافیک، صدا و فیلم استفاده مى‏شود. «میلر» اهمیت و پیوندهاى پایگاه شخصى را ذکر مى‏کند و مى‏گوید که: «به من بگو لینک‏هایت چیستند، تا بگویم که چه شخصى هستى.» (ر.ک: آسیب‌های روان شناختی اینترنت، عیسی جهانگیر، ره آورد نور، ش۷ ، ص۶۲ ).
۵/ ر.ک: روان شناسی و آسیب شناسی اینترنت، صادقی، نشریه روان شناسی و دین، سال اول، ش ۱، بهار ۸۷/
۶/ ر.ک: آسیب‌های روان شناختی اینترنت، عیسی جهانگیر، همان.
۷/ سه کارمند یکی از شوراهای آمریکایی به دنبال اعتیاد به حراجی آنلاین eBay شغل خود را از دست دادند. این سه کارمند در شورای Neath Port Talbot آمریکا مشغول به کار بودند و هر سه آن‌ها اخراج شد‌اند.این طور که اخبار جدید رسیده نشان می‌دهد، هر یک از این سه نفر روزانه دست‌کم دو ساعت را صرف گشت‌وگذار در سایت eBay می‌کردند و وظایف روزانه خود را به درستی انجام نمی‌دادند. مدیران این شورا پس از مشاهده کم‌کاری در کارمندان خود بررسی‌های لازم را انجام دادند و در پایان مشخص شد، اتصال این افراد به اینترنت مهم‌ترین عامل در پایین‌ آمدن کارایی آن‌ها محسوب می‌شود. به گفته یکی از مسئولان این شورا، طی ۱۸ ماه گذشته شش کارمند این مرکز به دنبال اعتیاد به سایت‌های اینترنتی کار خود را از دست داده‌اند. شورای Neath Port Talbot بیش از ۷۵۰۰ کارمند دارد و با نصب یک نرم‌افزار امنیتی، از دسترسی آن‌ها به سایت‌های غیراخلاقی جلوگیری کرده که البته eBay جزء فهرست سایت‌های ممنوعه نبوده است. (منبع خبر: سایتITIran)
8. ر.ک: امپرالیسم فرهنگی در فضای سایبر، سئونگ چئول کیم، مترجم نادر جعفری، Cultural Imperialism on the internet، پایگاه اینترنتی باشگاه اندیشه.
۹/ ر.ک: Lasser.m.r.pornography in the internet. http://galent.grale group.com ؛ روان شناسی و آسیب شناسی اینترنت، صادقی، همان.
۱۰/ ر.ک: پورنوگرافی در فضای مجازی، ‌آلبرت بن شاب، ماه نامه سیاحت غرب، ۱۳۸۴، ش ۲۶ .
۱۱/ تمامی‌افرادی که در زمینه‌ اعتیاد به سکس فعالیت می‌کنند، به افزایش قابل توجه شمار معتادان به سکس اینترنتی در سال گذشته اذعان دارند؛ به طور نمونه، مواردی را شاهد هستیم که افرادی به دلیل اعتیاد به سکس اینترنتی،کار، فرصت شغلی و یا زندگی زناشویی خود را به مخاطره انداخته‌اند. دکتر«جنیفر اشنایدر» از طریق مطالعه‌ای که برروی ۹۱ زن که شوهرانشان به این اعتیاد دچارشده‌اند انجام داد، پی برد که آن ها همگی احساس می‌کنند که به آن ها خیانت شده و ایشان آسیب دیده و طرد شده‌اند. این گروه، در مقایسه وضعیت خود با سایر زنان، وضعیت خود را بسیار نامطلوب‌تر می‌دانستند. ۶۸درصد آنان اعلام کردند که شوهرانشان جهت انجام سکس با ایشان بی‌علاقه شده‌اند.۲/۳۲ درصد از آن ها، علت جدا شدن از همسرانشان را اینترنت می‌دانستند. هرزه‌نگاری اینترنتی، تحت عنوان اعتیاد، می‌تواند تشدید یابد. این احتمال وجود دارد که اعتیاد به سکس منجر به بروز سایر بیماری‌های جنسی شود. در برخی موارد،به همراه سایرآسیب ها، اعتیاد به سکس می‌تواند منجر به آزار جنسی شود. در این جا به راحتی می‌توان پیامدهای وخیم فیزیکی و حقوقی علیه افراد معتاد و سایرین را پیش‌بینی نمود.(ر.ک: هرزه نگاری فضای سایبری، مارک لاسر(MarkR.Lasser)؛ منبع: http://galenet.Galegroup.com)
* دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی و دانش آموخته حوزه.

منبع:سایت گرداب
/س