شان نزول آیه ولایت از دیدگاه شیعیان و اهل سنت

شیعیان بر این عقیده‌اند که آیه 55 سوره مائده درباره امام علی (ع) نازل شده است:

«إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ»
«سرپرست و ولی شما، تنها خداست و پیامبر او و آن‌ها که ایمان آورده‌اند؛ همان‌ها که نماز را برپا می‌دارند و در حال رکوع، زکات می‌دهند.»

همه مفسران شیعه این مسئله را قبول دارند و می‌گویند که منظور از «الَّذِینَ ءَامَنُواْ ... وَ هُمْ رَاکِعُونَ» امام علی (ع) است. به همین دلیل این آیه را آیه ولایت می‌نامند و معتقدند که بر اساس این آیه ولایت امام علی (ع) قطعی و مسلم است.

این در حالی است که اهل سنت این مسئله را قبول ندارند. در این مقاله به بررسی نظر هر یک از دو فرقه شیعه و سنی در این مورد می‌پردازیم؛

اهل سنت: شأن نزول این آیه علی (ع) نیست

دلیل محکمی بر نزول این آیه در شان علی (ع) نیست بلکه منظور این آیه تمامی مؤمنان است زیرا در آن از صیغه جمع استفاده شده است و اگر منظور فرد خاصی بود حتماً از صیغه مفرد به کار می‌رفت.

شیعیان: بسیاری از مفسران اهل سنت با شیعیان هم‌عقیده‌اند

بسیاری از مفسران اهل سنت قبول دارند که این آیه درباره امام علی (ع) است.

فخر رازی در کتاب التفسیر الکبیر سه روایت از ابن عباس، عبدالله بن سلام و ابوذر در تائید گفته خود نقل می‌کند.
(التفسر الکبیر، ج 12، ص 26)

بیضاوی می‌گوید: «این آیه در شأن علی (ع) نازل شده است؛ آنگاه که مستمندی از علی (ع) - که در رکوع بود - تقاضای کمک کرد و علی (ع) انگشترش را به او داد.»
(تفسیر البیضاوی، ج 1، ص 338)

جصاص در کتاب احکام القرآن (أحکام القرآن الجصاص، ج 2، ص 558)، سیوطی در کتاب الدر المنثور (الدر المنثور، ج 1، ص 141 و ج 2، ص 293- 294) و همچنین در کتاب تفسیر قرطبی (تفسیر القرطبی، ج 6، ص 221) ذکر شده است که این آیه درباره علی (ع) است.

بعضی از مفسران اهل سنت از جمله زمخشری (تفسیر الکشاف، ج 1، ص 649) و بیضاوی (تفسیرالبیضاوی، ج 1، ص 338) معتقدند: « اگرچه این آیه درباره یک مرد (علی (ع)) نازل شده است، ولی با لفظ جمع آورده شده تا مردم را به چنین عمل پسندیده‌ای ترغیب نماید و آرزوی ثواب آن را نمایند.»

اهل سنت: این آیه دلالتی بر امامت علی (ع) ندارد

کلمه «ولی» معنی‌های متفاوتی دارد و دلیل محکمی وجود ندارد که ثابت کند منظور در این آیه سرپرستی و ولایت است.

شیعیان: «ولی» در این آیه فقط معنی سرپرست می‌دهد

«ولی» به معنی سرپرست، دوست و یاور می‌باشد اما با توجه به این که در این آیه همراه با «انما» آمده است و چون کلمه «انما» دلالت بر انحصار دارد بنابراین ولی به معنایی است که به خدا، پیامبر (ص) و علی (ع) اختصاص دارد و آن ولایت است.

اهل سنت: ولایت پیامبر (ص) با ولایت علی (ع) تعارض دارد

اگر این آیه دلالت بر امامت علی (ع) دارد لازم است که علی (ع) در زمان پیامبر (ص) هم امامت و ولایت داشته باشد و این با ولایت پیامبر (ص) در تعارض است.

شیعیان: ولایت پیامبر (ص) هم در طول ولایت خدا بوده است

ولایت پیامبر (ص) هم در طول ولایت خداوند بوده است بنابراین استفاده از حق ولایت و اجرای احکام ولایی توسط امام علی (ع) در زمان حضور پیامبر (ص) مشروط به اجازه ایشان بوده است و نتیجه می‌گیریم که این منافاتی بین ولایت امام علی (ع) با ولایت پیامبر (ص) وجود ندارد.

اهل سنت: این آیه ولایت سایر امامان را نفی می‌کند

اگر کلمه «انما» دلالت بر انحصار دارد و کلمه «ولی» به معنای سرپرست است پس امامان بعد از علی (ع) حق ولایت و امامت نخواهند داشت.

شیعیان: انحصار ولایت امام علی (ع) در طول ولایت پیامبر (ص)

انحصار در این آیه مطلقاً در مورد ولایت نیست بلکه این انحصار به ولایت امام علی (ع) در طول ولایت پیامبر (ص) بازمی‌گردد و ولایت هر کسی دیگری غیر از علی (ع) را در زمان ولایت پیامبر (ص) نفی می‌کند.

منبع: سایت ستاره