نکات مهم کاربردی در تربیت کودکان و نوجوانان
۱- مربیان و والدین باید مددکار کودکان باشند و به جای پرخاشگری و ارعاب آنان، با صبر و تحمل و برخوردی محبت آمیز، علاوه بر ایجاد اعتماد به نفس و احساس امنیت در آنان زمینه شکوفایی استعدادهایشان را فراهم سازند.۲- در دوره ابتدایی تمامفعالیتهای پرورشی - آموزشی باید با تنوع و جذابیت و توأم با تشویق و سرگرمی باشد و از آن جا که بازیهای کودکان برای رشد آنان ضرورت دارد و وسیله ای بسیار مهم برای تربیت جسم و روح و اندیشه و عواطف واحساسات آنان به شمار می رود، «هنر مربی گری» در تربیت نونهالان به کارگیری و تلفیق بازیها با مسائل تربیتی و آموزشی است.
٣- والدین و مربیان باید ساعتهایی از روز را برای پاسخگویی و برخورد صحیح با کودکان و فرزندان خود اختصاص دهند. همچنین باید جهت تصمیم گیری در مقابل درخواستها و یا رفتارهای کودک، معیارها و ضوابط صحیحی را در نظر بگیرند. عدم شناخت صحیح و نداشتن دیدگاه تربیتی درست درباره کودکان و عدم رعایت آداب و سنن اسلامی، موجب غفلت از ایجاد تحولات عمیق در شخصیت انسان می گردد. متأسفانه بسیاری از والدین و مربیان هنوز هم وظایف خود را درباره فرزندانشان نمی دانند و با خشونت و بی اعتنایی با آنان برخورد می کنند و حتی والدین و معلمان به جای شکوفا نمودن استعدادهای خدادادی کودکان به تحقیر و تنبیه و سرزنش آنان می پردازند.
۴- از دستور دادن مستقیم و مکرر به کودکان خودداری کنیم؛ بگذاریم خودش آن گونه رفتاری را که از او انتظار داریم درک و احساس کند.
۵- کودکان را به زور و به طور تحمیلی به کاری مجبور نکنید، بخصوص هنگامی که مشغول بازیهای مورد علاقه خود هستند؛ مثلا، بهترین زمان برای خوابیدن، موقعی است که آنها بر اثر فعالیتهای مورد علاقه شان خسته شده اند . بنابر این، مناسبترین زمان درخواست از آنان، هنگامی است که زمینه های احساس نیاز و علاقه به انجام کاری را در آنها مشاهده کنیم.
6- خصلتهای نیک والدین، بخصوص مادر، همچون سخاوت، شجاعت و ... جهت اصلی شکل دادن به شخصیت کودک را در روابط اولیه او تعیین می کند. آزاد منشی والدین که جنبه‌های مشخصه آن، آزادی دادن به کودکان وهم صحبت شدن و اهمیت دادن به اظهار نظر آنان و همچنین مشورت و تبادل نظر در تصمیمات خانوادگی است، موجب شکوفایی زمینه های سازندگی، خلاقیت، کنجکاوی و آزاداندیشی و رهبریت نونهالان می گردد.
۷- ارتباط شدید عاطفی کودک با پدر و مادر ، او را به سوی همکاری با آنان سوق داده و زمینه اطاعت از فرمانهای آنان را فراهم می سازد، زیرا به تجربه ، ثابت شده که کودکان مطیعتر، کودکانی بوده اند که مادرانشان در خصلتهای زیر از سایرین برتر بوده اند:
الف) نسبت به خواسته های کودک ، حساسیت داشته و همواره بدان توجه می کردند.
ب) کودک را در هر شرایط و موقعیتی پذیرا بودند.
ج) با تدبیر و سیاست، با وی همکاری می کردند و هرگز اراده خود را با زور و شدت عمل به او تحمیل نمی کردند.
د) به کودکان خود احترام می گذاردند. ه) در عین ابراز محبت، قاطع و استوار بودند. و با عدالت و انصاف با آنها و سایر کودکان، رفتار می کردند.
به هنگام خواب، بهترین زمان برای قصه گویی است که می توان بهترین سرگذشتها را با زبانی ساده برای کودکان بازگو نمود که این خود در شخصیت سازی کودکان، بسیار مؤثر است.
۹- در این مسأله که کودکان به مهر و محبت نیاز دارند به ما هشدار می دهد که برخوردهای خشن و قهرآمیز، موجب انحراف مسیر رفتار عادی کود گشته و سخت گیریهای بیجا و خواستن تکلیفهای مکرر و دشوار از آنان یک نوع حالت دفاعی همراه با لجاجت در آنان ایجاد می نماید، به طوری که آزادی از آنها سلب شده و گاهی برای رسیدن به خواسته هایشان به دروغ، متوسل می گردند.
۱۰- از آن جا که کودک ، تحت تأثیر شدید والدین است، رفتار و عادتها وخصلتهای مثبت یا منفی را از طریق تقلید از والدین کسب می کند. بنابراین، چنانچه والدین به یکدیگر دروغ بگویند، کودک نیز به دروغگویی کشیده می شود .
۱۱- گرایشها و معاشرتهای خانوادگی با افراد خوش اخلاق و متدین، موجب علاقه به مسائل مذهبی و رشد خصوصیتهای اخلاقی کودکان خواهد شد.
۱۲- از کودکان نمی توان انتظار داشت که پیوسته صامت و ساکت و بدون درخواست و سؤال از ما، در گوشه ای نشسته و فقط به درس خواندن مشغول باشند، بلکه باید به نیاز روحی وجوشش درونی آنان در این دوران پر انرژی و تحرک، توجه نماییم.
۱۳- کودک رفتار والدین و مربیان را به منزله یک پیام تلقی می کند؛ پیامی که می رساند چه چیزهایی قابل پذیرش و مطلوب و چه چیزهایی نادرست و نامطلوب است. اگر اولیای امور در اجرای خواسته های خود تردید نشان دهند، یا یکبار رفتاری را بپذیرند و بار دیگر آن را رد کنند، در این صورت نونهالان را در یک موقعیت سرگردانی قرار داده اند؛ چرا که در این صورت آنان رفتار مشخصی را به عنوان عمل مطلوب و پسندیده یا نامطلوب و ناپسند نخواهند شناخت و دچار اضطراب خواهند شد.
۱۴- میزان اختیار و آزادی دادن به کودکان در خانه یا در کلاس، مشروط به حفظ کنترل و انضباط آنان است؛ بنابراین، آزادی را در قبال کنترل و حفظ انضباط می توان محک زد.
۱۵- مربیان باید در رفتار و تصمیم گیریهای خود بر پایه استدلال و منطق عمل نمایند و همواره عواقب و پیش بینیها و آینده نگریهای لازم را درباره تصمیمات و یا دستورهایی که صادر می کنند، در نظر بگیرند.
۱۶- اولیا و مربیان باید در برخورد با کودکان، رفتاری پسندیده و آگاهانه و مبتنی بر آزادی ارائه دهند، نه این که به طور ناگهانی و عکس العملی و انفعالی با آنان رفتار کنند تا اختلالات روانی و رفتاری در آنان پدید نیاید.
۱۷- والدین و مربیان همیشه درباره دستورهایی که صادر می کنند باید بیندیشند که : الف) چه چیزهایی اساس تصمیم آنان را تشکیل می دهد؟ ب) اقتضای سنی کودک چه نوع عمل و عکس العملی را می طلبد؟ ج) رغبت و علاقه کودک چه روشی را ایجاب می کند؟
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
