1- پرورش استعداد حقیقت جویی
استعداد حقیقت جویی در نهاد هر انسانی بطور فطری وجود دارد و بهترین راه رشد آن، تقویت قدرت تفکر در کودک است. بدیهی است که پُر کردن ذهن کودک از معلومات، بدون به کار گرفتن قدرت تفکر، قوه خلاقیت و نوآوری و تحرّک فکری او را از بین می برد و معلومات تحمیل شده، چندان ثمره ای نخواهد داشت.از نظر اسلام، آن علمی مطلوب است که آمیخته با تفکر بوده، حسّ حقیقت جویی را در انسان زنده کند.
امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمود:
«الْعِلْمُ عِلْمانِ عِلْمٌ مَطْبُوعٌ وَ عِلْمٌ مَسْمُوعٌ وَ لا ینْفَعُ الْمَسْمُوعُ اذا لَمْ یکنِ الْمَطْبُوعُ»[1]
علم دو گونه است، دانش فطری (طبیعی) و دانش اکتسابی؛ اگر دانش فطری نباشد، اکتسابی هم سود نمی دهد.
اگر انسان تفکر نکند، نمی تواند از آموخته های خویش، اندیشه های سودمندی به دست آورد. بنابراین، بهترین ابزار کسب حقیقت، پرورش قدرت تفکر در کودک است.
امام علی علیه السلام می فرماید: «لا عِلْمَ کالتَّفَکرِ»[2]
هیچ علمی مانند تفکر نیست.
2- آموزشهای علمی و مهارتهای اجتماعی
کودک برای رشد خود، نیازمند آموختن بسیاری از مطالب علمی و مهارتهای اجتماعی است و بدون آن نمی تواند به زندگی مطلوب و سازنده ای دست یابد. بدین جهت، پدر و مادر باید از همان ابتدا، ذوق علمی او را تقویت کنند و از زمانی که آمادگی فراگیری آموزشهای علمی او را احساس کردند، بدان همت گمارند. در این مسأله باید شرایط سنّی و آمادگی ذهنی کودک در نظر گرفته شود. امام صادق علیه السلام می فرماید:«الْغُلامُ یلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ وَ یتَعَلَّمُ الْکتابَ سَبْعَ سِنینَ وَ یتَعَلَّمُ الْحَلالَ وَ الْحَرامَ سَبْعَ سِنینَ»[3]
کودک تا هفت سالگی بازی کند، هفت سال دوم قرآن بیاموزد و هفت سال دیگر حلال و حرام را فرا گیرد.
پدر و مادر همواره باید به پرورش علمی و اجتماعی کودک توجّه داشته باشند تا با راهنماییهای لازم در این زمینه، رشد کودک میسّر شود. امام حسن علیه السلام فرزندان و برادر زادگانش را فرا خواند و فرمود:
«إِنَّکمْ صِغارُ قَوْمٍ وَ یوشَک انْ تَکونُوا کبارَ قَوْمٍ آخَرینَ. فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ فَمَنْ لَمْ یسْتَطِعْ مِنْکمْ انْ یحْفَظَهُ فَلْیکتُبْهُ وَلْیضَعْهُ فی بَیتِهِ»[4]
همه شما کودکان یک گروه هستید و بزودی بزرگان گروهی دیگر خواهید شد. بنابراین، دانش بیاموزید و هر کدام نمی توانید آن را به خاطر بسپارید، بنویسید و یادداشتها را نگه دارید.
راهنمایی و تشویق پدر و مادر در مورد یادگیری دانش، بیش از توبیخ و سرزنش تأثیر می گذارد و بهتر است بیشتر از این روش استفاده شود، چرا که اقدامهای توبیخی و تنبیهی چندان مؤثّر نیست، بلکه موجب سرخوردگی او از علم و دانش می شود.
آموزش مهارتهای اجتماعی نیز از موارد لازمی است که باید در دوران کودکی انجام گیرد و برخی از آنها بگونه ای است که در دوران کودکی بهتر آموخته می شوند و فراگیری آنها در بزرگی با مشکل روبه رو می شود. آموزش مهارتهای اجتماعی در رشد شخصیت اجتماعی کودک نقش بسزایی دارد. در این میان، بعضی از مهارتها از ضرورت بیشتری برخوردارند که مصادیق آن در جوامع گوناگون متفاوت است. پدر و مادر باید متناسب با وضعیت جامعه و نیازهای موجود اجتماعی، نسبت به تعلیم اجتماعی کودک کوشا باشند. بطور مثال: سوارکاری، تیراندازی از ضروریات زندگی صدر اسلام بوده و اسلام بدان اهمیت ویژه ای می دهد و برای رونق دادن به آن، برد و باخت را در آنها جایز می داند.
امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرماید:
«عَلِّمُوا اوْلادَکمُ السِّباحَةَ وَالرِّمایةَ»[5]
به فرزندانتان شنا و تیراندازی بیاموزید.[6]
پی نوشت ها:
[1] - نهج البلاغه، ص 1245، حکمت 331
[2] - بحارالانوار، ج 69، ص 409
[3] - وسائل الشیعه، ج 15، ص 194
[4] - بحارالانوار، ج 2، ص 152
[5] - اصول کافى، ج 4، ص 47
[6] فاخرى، علیرضا، اخلاق خانواده، 2جلد، سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، نمایندگى ولى فقیه، اداره آموزش هاى عقیدتى سیاسى - ایران - تهران، چاپ: 1، 1378 ه.ش.
منبع: حوزه نت
