در منابع اسلامی به چند جهت برنامه ریزی ضروری و لازم است
١- عمر و زمان به سرعت در حال گذشت است و گذشت آن محسوس نیست. علی (علیه السلام) فرمود: «الفرصة تمر مر السحاب ؛ زمان و فرصت همچون ابر در حال گذر است.»بر لب جوی نشین و گذر عمر ببین کاین اشارت زجهان گذرا ما را بس
2-عمر و زمان قابل بازگشت نیست و به هیچ طریقی نمی توان آن را برگرداند علی (علیه السلام) فرمود: الفرصة سریعة الفوت، و بطیئته العوده؛ فرصت به سرعت می گذرد و به کندی برمی گردد.»
٣- زمان با هیچ چیز قابل معاوضه نیست. علی (علیه السلام) فرمود: «الفرصه غنم؛ زمان و فرصت غنیمت و منفعتی است که با چیزی قابل معاوضه نیست.» هر سرمایه ای را انسان از دست دهد قابل جبران است جز سرمایه عمر و زمان که قابل جبران نیست.
فخررازی در ذیل آیه «والعصر ان الانسان لفی خسر»( سوره والعصر، آیات ۱-۲.) به عصر سوگند که انسان‌ها هم در زیانند.» چنین می گوید: «یکی از بزرگان پیشین می گوید: معنی این سوره را من از مرد یخ فروشی آموختم که فریاد می زد و می گفت: «ارحموا من یذوب رأس ماله ارحموا من یذوب رأس ماله» رحم کنید به کسیکه سرمایه اش ذوب می شود، رحم کنید به کسی که سرمایه اش ذوب می شود.» پیش خود گفتم: این است معنی «ان الانسان لفی خسر» عصر و زمان بر او می گذرد و عمرش پایان می گیرد و ثوابی کسب نمی کند و در این حال زیانکار است.» گویند: گدائی در مغازه مردی آمد به او گفت: یک گونی از این گردوها را به من عطا کن. صاحب مغازه گفت: گدای ناشی! کجا دیده ای یک گونی گردو را به عنوان گدایی به گدا بدهند؟ گدا کنار گونی نشست گفت: اجازه میدهی دانه ای از آنها را بردارم، صاحب مغازه گفت: بردار، دوباره گفت: دومی را اجازه می دهی... صاحب مغازه گفت: گویا همان یک گونی را می خواهی یکی یکی از من بگیری. روزگار هم سرمایه ما را لحظه به لحظه از دست ما می برد بدون اینکه متوجه آن باشیم.
افسوس که ایام جوانی بگذشت حالی نشد و جهان فانی بگذشت
مطلوب همه جهان، نهان است امروز دیدی همه عمر در گمانی بگذشت
رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: «ان العمر محدود لن یتجاوز احد ما قدر له..» عمر محدود است هیچ کس از مقداری که برای او تعیین شده است رد نمی کند.» و فرمود: «کن على عمرک اشح من على درهم و دینارک» بر عمر (و زمان) حریص تر باش تا نسبت به درهم و دینار.».
بنابراین یکی از عوامل مهم دستیابی به نظم ، برنامه ریزی است . برنامه ریزی ، نردبان موفقیت ، بهره گیری از لحظه لحظه عمر و راه رسیدن به کعبه مقصود با کمترین امکانات است . انسان با برنامه ریزی می تواند مشکلات احتمالی را پیش بینی و برای آنها راه چاره پیدا کند. دوراندیشی از دیگر منافع برنامه ریزی است . برنامه ریزی ، باید همراه با دورنگری و در نظر گرفتن تمام ابعاد موضوع مورد نظر باشد و اگر اینکار، صورت نپذیرد، ممکن است به اندازه بی برنامگی زیانبار باشد. حضرت على (علیه السلام ) در سخنی نورانی می فرماید:«افة المعاش سوء التدبیر» آفت زندگانی ، بد تدبیری است . در حدیثی دیگر می فرماید: من ساء تدبیره تعجل تدمیره ؛ هر کس که تدبیرش بد باشد، هلاکت او زود فرا رسد. برنامه ریزی مانع پشیمانی می گردد. امیر مومنان (علیه السلام) می فرماید:التدبیر قبل الفعل یومن الندم: برنامه ریزی و آینده نگری پیش از کار، تو را از پشیمانی ایمن می دارد. امام علی (علیه السلام) می فرماید: من قعد عن حیلت ؛ اقامته الشدائد: کسی که چاره اندیشی را رها سازد، با سختی ها در خواهد افتاد.
برنامه ریزی ، یکی از رموز موفقیت و پیشرفت است . آثار سازنده حرکت بر اساس برنامه درست و منظم ، بر کسی پوشیده نیست . در روایات اسلامی ، می توان به دو واژه تدبیر و تقدیر دست یافت که در بر دارنده معنای برنامه ریزی هستند. به برنامه ریزی بر اساس نگریستن به پایان کار، تدبیر می گویند و تقدیر یعنی اندازه گرفتن برنامه ریزی در زمینه اقتصادی خانواده ، یعنی تنظیم هزینه ها مطابق با درآمدها، دوری از مصارف غیر ضروری ، پرهیز از ولخرجی و ریخت و پاش هایی که جز اسراف نمی توان نامی دیگر بر آن نهاد. برنامه ریزی در زمینه اخلاقی ، یعنی ایجاد روشهای ویژه تربیتی برای شکل دهی به رفتار و گفتار فرزندان ، آفرینش جاذبه های معنوی و تبیین ارزشهای اسلامی و انسانی . برنامه ریزی در زمینه اجتماعی ، یعنی ایجاد نظم در معاشرتها، دید و بازدیدها، تفریح ها و گردش ها.
از دیگر فواید برنامه ریزی امور این است: کارها با سرعت و دقت بیشتر انجام می شود؛ افکار انسان، نظم و انسجامی ویژه می یابد؛ فرصت هایی تازه برای برخی کارها پیدا می شود؛ اعصاب و روان آدمی، آرامش می یابد؛ انسان ، بهتر می تواند با خدای خویش ارتباط برقرار کند و در کارها از او یاری جوید؛ وقت انسان ، صرف کارهای بیهوده نمی شود .
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده و عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران، 1390
