در مجموع می توان گفت که با پذیرش این نکته که هم شرایط کشورهای مختلف در این باره یکسان نیست و هم سهم هر یک از عوامل را نمی توان همسان دیگر مؤلفه ها در نظر گرفت، عوامل بنیادین آن به بخش های اعتقادی - فرهنگی، سیاسی و اقتصادی قابل بخش اند و تمام علل ریز و درشت دیگر، سرانجام به یک یا چند عامل فوق بر می گردد و در چارچوب آن در خور بررسی و ارزیابی می باشد. طبیعی است با نمایاندن مؤلفه های مؤثر در بحران محیط زیست، نقش دیدگاه ها و سیره معصومان و در ارتباط با محیط زیست و کاهش دامنه بحران و کنترل پیامدهای سوء آن، بیشتر روشن می شود.
عامل اعتقادی
بی پیرایه باید پذیرفت که معضل کنونی محیط زیست، مانند بسیاری از مشکلات معاصر در عدم باورمندی آدمیان به عالم بالا ریشه دارد که بیشتر آن در غرب چهره وانموده است. غرب و تمدن آن، زمین و امکانات موجود در آن را ملک طلق خود دانسته و با دید اقتصاد محور و خود انگار، به طبیعت رو آورده و در جهت کسب منافع بیشتر و تصرف بازار تولید و مصرف، چهار نعل به پیش تاخته است و در این باره و برای نیل به هدف مزبور، همه امور دیگر برای او جز وسیله و ابزاری، تلقی نمی شود. در نتیجه، سردمداران سیاست و کمپانی ها و کارتل های غربی در یک رقابت نفس گیر منفعت محور، جهان را به جایی کشانده اند که امروزه در بخش طبیعت، از آن به بحران محیط زیست یاد می گردد و هر روز بر دامنه مشکلات اش افزوده می شود.بدین ترتیب، حل معضل محیط زیست، بیش از همه نیازمند اصلاح نگرش بشر نسبت به جهان، به ویژه طبیعت و محیط پیرامون آن است و اسلام با دادن بینش الهی به انسان و امانت دانستن زمین و طبیعت در دست وی و وا داشتن او به امانت داری و مسئولیت پذیری، مهم ترین مبنای فکری و ارزشی را برای پیشگیری از آلودگی محیط زیست و حفاظت از آن ارائه داده است و معصومان ما که تجسم اسلام راستین و آموزه شریعت و نمونه های کامل انسانیت در زمین اند، بیش از دیگران در حفاظت محیط زیست و تعامل آینده نگرانه و سازنده با طبیعت، کوشیده و بشریت را راهنمایی نموده اند تا در گرداب دست ساخته و آزمندانه خویش تحت عنوان بحران محیط زیست گرفتار نشوند.
غفلت از معنویت و تکیه بر مادیت، یکی از عوامل مسلم مشکل کنونی محیط زیست است. نویسنده ای برای حل این بحران و پیشگیری از برداشت اشتباه، می نویسد: این عاملی که بحران گریبانگیر انسان معاصر است، در محیط زیست به صورت غلبه مادیات و فضاها و عناصر پاسخگو به آن (بانکها، مراکز تجاری و.. و حتی مراکز تفریحی) بر معیارهای معنوی جلوه می کند. این سخن ابدا به معنای آن نیست که باید در بین و یا در کنار مراکز مادی یک عبادتگاه بنا کرد، بلکه مقصود این است که تسلط فیزیکی و روانی این عناصر بر شهر و شکل سلطه جویانه و مسلط و تحقیر کننده آنان در برابر انسان، بحران آفرین است نوشتار حاضر به نگرش و رویکرد عملی معصومان علیهم السلام به محیط زیست ارتباط دارد. با آنکه بسیاری از مشکلات کنونی محیط زیست، چون آلودگی هوا(Air Pollution)، باران اسیدی (Acidrain)، آلودگی صوتی (Acoustic Noise)، آلودگی خاک (Soil Pollation) و صدها عنوان مرتبط، با پیشرفت صنعتی و تکنولوژی به وجود آمده است، اما ۔ چنان که اشاره شد - مشکلات ناشی از آن بیش از همه به اندیشه مادی و سودجویانه غرب بر می گردد. معصومان طلا با پی ریزی نظام الهی و ارزشی به جنگ این بینش رفته اند. آنان در گفتار، رفتار و ویژگی ها فرهنگی داشته اند که امروز نیز با تبعیت از آن می توان بر این مشکل جهانی و بشری فایق آمد و با بهره گیری از اندیشه های سبز، حیات آفرین و هدایت بخش و راه گشای آنان، در ارتباط با طبیعت و اموری که مستقیم یا غیر مستقیم به محیط زیست مرتبط است، به حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب آن پرداخت.
طبیعی است که عدم اعتقاد به خدا و نیز عدم توجه به امانت داری انسان در زمین، مشکل عمده و منشأ اصلی بحران زیست محیطی است که گاهی به صورت ادبار از معنویت و رویکرد شدیدا مادی جوامع و انسانها، از جمله دولت ها خود را نشان داده و مورد تأکید پژوهشگران امر قرار گرفته است و زمانی تحت عنوان مادی گرایی و اقبال بی رویه و مهار گسیخته به انباشت ثروت و غارت طبیعت، از آن، یاد شده است.
عامل سیاسی
در تخریب محیط زیست و ایجاد روندی که به بحران کنونی آن در بعضی نقاط جهان منجر شده، نباید عامل سیاسی را نادیده گرفت. در واقع، حکومت ها و افراد حاکم می توانند با برنامه ریزی و اجرای سیاستهای زیست محیطی، مؤثر بوده و نقش حساس و تعیین کننده داشته باشند. در گذشته جهان، دولت های مختلف به عناوین گوناگون، اعم از دولت های خارجی یا داخلی و یا محلی و تحت عناوین استعمارگری، جنگ‌ها و یا حتی عمران، چون شهرسازی، راه سازی، کانال کشی و تبدیل جنگلها به زمین‌های کشاورزی و...، بر جریانی که از آن به عنوان تخریب و ایجاد روند فزاینده نابودی محیط زیست می‌باشد.منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
