این موضوع در روابط خانوادگی به ویژه روابط همسران با یکدیگر بیشتر حائز اهمیت است. در این مقاله سعی داریم به اهمیت و جایگاه گفتگوی مؤثر در خانواده به خصوص در میان همسران اشاره نماییم.
اهمیت گفتگو زوجین
درست صحبت کردن یک هنر است و چه بسا یکی از مهمترین هنرهای زندگی مشترک در این امر مهم نهفته باشد. ارتباط کلامی در عین اینکه ساده‌ترین نوع رابطه است، اما از شایع‌ترین و مؤثرترین آنها می‌باشد. از آنجایی که همسران مدت بیشتری را در کنار هم به سر می‌برند، این عامل ارتباطی نقش مؤثرتری در سلامت زندگی آنها دارد. زیرا صحبت کردن و گفتگو راهی برای انتقال احساسات، نیازها و عقاید خود است که در روابط میان فردی بسیار مهم است.اهمیت این موضوع تا جایی است که طبق تحقیقات بدست آمده افرادی که توانایی ارتباط و گفتگوی مؤثر با طرف مقابلشان را دارند احساس رضایتمندی بیشتری در زندگی می‌کنند.
پس باید همسران به جای مشاجره و بزرگ جلوه دادن بُعد منفی زندگی، با یکدیگر گفتگو کرده و مشکلات خود را حل نمایند.
گفتگوی موثر در روابط زناشویی
خوش‌گویی و خوش‌زبانی، از سفارشات مهم خداوند تبارک و تعالی است. آنجا که می‌فرماید: « با مردم به زبان خوش و نیکو سخن بگویید.»[1]خوش‌گویی به زندگی صفا می‌بخشد و پیوند ازدواج را محکمتر و استوارتر ساخته و نقش مؤثری را در صمیمیت میان زوجین ایفا می‌کند.
در آموزه‌های دینی به گفتگوی محترمانه، صدا زدن یکدیگر با بهترین نام، سپاسگزاری همسران از یکدیگر و پرهیز از کلمات رکیک توصیه شده است.
امام صادق(ع) در پاسخ به سوالی درباره حد و اندازه خوش‌خلقی و خوش‌گویی فرمود: «نرمش و فروتنی کنی و شیرین سخن و خوش کلام و پاکیزه گوی باشی و با خوشرویی، برادرت را دیدار نمایی.»[2]
غالب انسانها تصور می‌کنند اگر با کسی پیوند همسری بستند آن فرد از عنوان ناس و یا مؤمن خارج می‌شود. غافل از اینکه نه تنها تمام حقوق ناس و حقوق ایمانی بر گردن اوست، بلکه پیوند همسری حقوق مضاعفی را بر عهده او می‌گذارد.
رسول خدا(ص) در روایتی به اهمیت خوش‌گویی با همسران اشاره کرده و می‌فرمایند: »برادرم جبرئیل به من خبر داد و همواره به رعایت حال زنان توصیه کرد تا آنجا که به نظرم رسید برای شوهر روا نباشد که حتی به زن خود اُفّ بگوید.»[3]
یکی از شیوه‌های کارآمد در ایجاد یک گفتگوی موثر، توجه به این توصیه‌ی امام باقر(ع) است که: « بهترین کلامی را که دوست دارید مردم به شما بگویند به آنها بگویید».[4]
بر اساس این روایت، اگر زن و شوهر هر کدام خود را به جای دیگری بگذارند و به شیوه‌ای سخن بگویند که دوست داشتند از زبان دیگری بشنوند، می‌توانند یک گفتگوی مؤثر را در پیش بگیرند. اما متاسفانه بیشتر آسیب‌های زندگی مشترک ناشی از فتنه زبان است و گاهی این عدم مراقبت در لحن و محتوای کلام سبب می‌شود که طرف مقابل به گونه‌ای دل شکسته شود که ترمیم آن به آسانی امکان پذیر نباشد و آثار سوء معنوی و اخروی آن به سادگی برداشته نشود.
امام سجاد(ع) درباره فتنه زبان می‌فرمایند: «همانا زبان فرزند آدم هر صبحگاه بر جوارح و اعضای او سرکشی کند و گوید: چگونه صبح کردید؟ گویند: به خیر و خوبی، اگر تو بگذاری و ما را رها کنی! و زبان را قسم داده و می‌گویند: تو را به خدا! تو را به خدا! رعایت حال ما را بکن. اگر پاداش و ثوابی بدست آوریم به سبب تو بوده و نیز اگر عقاب و مجازاتی شویم.»[5]
همچنین اگر آدمی توجه داشته باشد که هیچ سخنی را به لفظ در نمی‌آورد مگر آنکه مراقبی آماده نزد اوست و آن را ضبط می‌کند[6] در هنگام گفتگو دیگر به عواطف همسر خود نمی‌تواند بی‌اعتنا باشد و یا منطق و سلیقه و نظر او را به تمسخر بگیرد و از او خرده‌گیری نماید.
در روایتی از رسول خدا(ص) آمده است: «زنی که با زبان خود شوهر خود را بیازارد خداوند هیچ عمل خوب و هیچ حسنه و نماز و روزه‌ای را از او قبول نمی‌کند. هر چند همواره روزها در روزه باشد و شب‌ها در حال نماز. مگر آنکه همسرش از او راضی گردد».
[7]
.jpg "خوش گویی، راهی برای گفتگوی موثر با همسر")
مدیریت گفتگو در ارتباط با همسر
برای دستیابی به یک گفتگوی خوب و مؤثر باید آن را به بهترین شکل ممکن مدیریت کرد. خوش‌خلقی همراه با شایسته‌گویی، مهارتی است که کسب آن به همسران کمک می‌کند تا به همدلی و صمیمیت بیشتری دست یابند و زندگی مشترک خود را به بهترین شکل ممکن بسازند.در زیر به برخی از مهمترین نکات کاربردی در کسب این مهارت مهم اشاره می‌نماییم:
1. برای پیشبرد یک گفتگوی سالم باید درک درست و گوشی شنوا داشته باشیم تا بتوانیم حرف طرف مقابل را بفهمیم. متاسفانه اکثر ما آدمها خوب گوش دادن را یاد نگرفته‌ایم و بیشتر دوست داریم از خودمان حرف بزنیم تا اینکه طرف مقابل را درک نماییم.
2. زبان بدن در یک گفتگوی مؤثر بسیار مهم است. گاهی اوقات وقتی یکی از زوجین در حال حرف زدن است طرف مقابل حالاتی به خود می‌گیرد که حاکی از آن است که علی‌رغم شنیدن مطالب، در واقع رغبتی نسبت به آن ندارد.
عناصر غیر کلامی یک گفتگو شامل تن صدا، بلندی صدا، تماس چشمی، حالات چهره، ژست‌ها و حالات بدنی می‌باشد.[8]
طبق پژوهش‌های انجام شده زنان برخلاف مردان که بیشتر تمایل دارند به اشیای بی‌جان و بی‌حرکت نگاه کنند در زمان برقراری ارتباط، بیشتر به صورت و به خصوص چشمان طرف مقابل نگاه می‌کنند.[9]
3. یکی از نکات مهم در گفتگوی با همسر این است که نباید پای گذشته و اشتباهات قبلی طرف مقابل را به میان کشید. چرا که با این کار مدام به او این‌طور القا می‌کنیم که تو در گذشته بد بودی و حالا هم بد هستی.
4. در یک گفتگوی خوب باید از قیاس منفی پرهیز کرد. این کار نه تنها موجب خدشه دار شدن و شکنندگی اعتماد به نفس طرف مقابل می‌شود بلکه موجبات رنجش و ناراحتی و حتی حسادت او را هم فراهم می‌کند.
5. در گفتگو با همسر باید از ذهن خوانی پرهیز کرد و نباید از طرف او حرف زد. چرا که این امر سبب می‌شود که او در برابرشما جبهه بگیرد و در پذیرش حرفهای شما مقاومت کند.
6. یکی از مواردی که در گفتگوی با همسران بسیار مبتلابه است این است که توقع دارند طرف مقابلشان تمام نیازهای آنها را بدانند. در حالی که باید بیاموزند که به جای این انتظار اشتباه، نیازها و خواسته‌هایشان را به دور از هر گونه خودخواهی بیان نمایند.
7. شوخی نمک هر گفتگویی است. چرا که جدی بودن بیش از حد سبب تیرگی فضای گفتگو می‌شود. از یونس بن شیبانی روایت شده است که: «امام صادق(ع) به من فرمودند: چقدر با یکدیگر شوخی می‌کنید؟ گفتم: بسیار کم! امام فرمودند: چرا با یکدیگر شوخی نمی‌کنید؟ همانا شوخی از خوش اخلاقی است. همانا با مزاح و شوخی می‌توانی برادر دینی‌ات را شاد گردانی. رسول خدا(ص) با مردم شوخی می‌کرد تا مردم را خوشحال سازد.»[10]
8. در یک گفتگوی سازنده و مؤثر باید از هرگونه مراء پرهیز کرد. مراء به معنای جدال کردن و ستیزه نمودن و منازعه و بگو مگو و لجاجت و طعنه زدن به سخن کسی به قصد کوچک جلوه دادن سخن او یا تحقیر گوینده آن می‌باشد. این رذیلت اخلاقی، لغزشی معنویت‌سوز است که متاسفانه در معاشرت‌ها و رابطه‌ها به خصوص در معاشرت با همسر بسیار دیده می‌شود. در ناپسند بودن این رفتار همین بس که نبی خدا(ص) در روایتی می‌فرمایند: «ایمان بنده به کمال نرسد تا آنکه مجادله و مناقشه را ترک کند اگرچه حق با او باشد.»[11]
پی‌نوشت:
[1]. بقره،83
[2]. اصول کافی، ج2، ص103
[3]. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، میرزا حسین نوری، ج14، ص253
[4]. امالی صدوق، ص256
[5]. اصول کافی، ج2، ص115
[6]. ق، 18
[7]. بحارالانوار، ج100، ص244
[8]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به کتاب: مهارت گفتگو برای همسران، زهره شیری، انتشارات سازمان بهزیستی کشور
[9]. جنسیت از نظر دین و روانشناسی، مجموعه مقالات، گروهی از نویسندگان، ص82
[10]. اصول کافی، ج2، ص663
[11]. بحارالانوار، ج2، ص138
