مرکز دادرسی امام زمان (ع) (3)
مسجد کوفه از منظر پیشوایان
۳۱. پیشوای پروا پیشگان، امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) می‌فرماید:
اربعَه مِن قُصُور الجنّه فی الدُّنیا: المسجِدُ الحرامُ و مسجدُ الرّسوُلِ و مسجدُ بیتِ المقدِسِ و مسجِدُ الکوفَه.۴۷
چهار قصر از قصرهای بهشتی در دنیاست: ۱) مسجد الحرام، ۲) مسجد النّبی، ۳) مسجد اقصی، ۴) مسجد کوفه.
۳۲. در حدیث دیگری به هنگام شمارش قصرهای چهارگانه فرمود:
و مسجِدُ الکُوفَه و هُوَ قُبه الاِسلامِ.۴۸
و مسجد کوفه که آن <قبه الاسلام> است.
تعبیر <قبه الاسلام> را رسول اکرم (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) در مورد حرم مطهر سالار شهیدان،۴۹ و جناب سلمان در مورد کوفه۵۰ به کار برده بودند.
۳۳. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
مسافر در چهار جا می‌تواند نمازش را کامل بخواند:
۱) مسجد الحرام، ۲) مسجد النبی، ۳) مسجد کوفه، ۴) حرم امام حسین (صلوات‌الله‌علیه).۵۱
۳۴. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
اعتکاف روا نیست به جز درمسجدی که امام عادل در آن جا نماز جماعت اقامه کرده باشد. در مسجد کوفه، در مسجد بصره، در مسجد النبی و مسجد الحرام اعتکاف مانع ندارد.۵۲
۳۵. امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) فرمود:
لا تُشدُّ الرّحالُ الّا الی ثلاثَه مَساجِدَ:
المَسجدُ الحرامُ، و مسجِدُ رسوُلِ اللهِ (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) و مسجدُ الکوفَه.۵۳
بار و بنه‌ی سفر بسته نمی‌شود، جز به سه مسجد: ۱) مسجد الحرام، ۲) مسجد النبی، ۳) مسجد کوفه.
۳۶. فخر الساجدین، زین العابدین، امام سجاد (علیه‌السلام) از مدینه منوره، صرفا به قصد نماز گزاردن در مسجد کوفه آمد، چهار رکعت نماز گزارد، آنگاه بر مرکب خود سوار شده، راهی مدینه گردید.۵۴
۳۷. امام باقر (علیه‌السلام) فرمود:
لو یَعلَمُ النّاسُ ما فی مسجِدِ الکُوفَه، لا عَدّوُا لهُ الزّادَ و الرواحِلَ من مَکانٍ بَعیدٍ.۵۵
اگر مردم فضائل مسجد کوفه را می‌دانستند از راه‌های دور زاد و راحله فراهم کرده به سوی آن می‌شتافتند.
۳۸. امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) در این رابطه فرمود:
و ان مسجِدکُم هذا لَأحَدُ المَساجِدِ الَاربَعَه الّتی اختارِها اللّهُ لاَهِلها.۵۶
این مسجد شما (مسجد کوفه) یکی از چهار مسجدی است که خداوند آنها را برای اهلشان برگزیده است.
و در آخرین فراز از همین حدیث فرمود:
آن را هرگز فرو نگذارید، با نماز گزاران در آن به خداوند تقرب بجویید، برای بر آورده شدن نیازهای خود به آنجا روی بیاورید. اگر مردمان می‌دانستند که چه برکتی در آن هست از همه‌ی اقطار زمین به سوی آن می‌شتافتند، اگر چه با سینه خیز رفتن بر روی برف‌ها باشد.۵۷
۳۹. یکی از اصحاب به محضر امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) آمده عرضه داشت: من زاد و توشه برگرفتم، مرکبی تهیه کردم، کارهایم را ردیف نمودم، عازم بیت المقدس هستم.
امیرمؤ‌منان فرمود: توشه‌ات را برگیر، مرکبت را بفروش، از این مسجد هرگز جدا مشو، که این مسجد یکی از چهار مساجد برگزیده است.
و در فرازی از آن حدیث فرمود:
و یُحشَرُ مِنهُ یَومَ القِیامَه سَبعوُنَ الفاً لا عَلَیهِم حِسابٌ و لا عَذابٌ.۵۸
در روز رستاخیز هفتاد هزار نفر از این مسجد بر انگیخته می‌شوند که بر آنها حساب و و عقابی نیست.
۴۰. امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) در فراز دیگری از این حدیث می‌فرماید:
و فیهِ ثَلاثُ اَعیُنٍ یَزهَرنَ... عَینٌ مِن لَبَنٍ، و عَینٌ مِن دُهنٍ، و عَینٌ مِن ماءٍ.۵۹
در مسجد کوفه سه چشمه برق می‌زند... چشمه‌ای از شیر، چشمه‌ای از روغن، و چشمه‌ای از آب.
علامه‌ی مجلسی در توضیح این حدیث می‌فرماید: این چشمه‌ها از دیده ما پنهان است تا در زمان حضرت قائم (علیه‌السلام) پدیدار شوند.۶۰
آن گاه امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) دست بر سینه نهاده فرمود:
ما دَعا فیهِ مَکروُب بِمسألَه فی حاجتَه مِنَ الحَوائِجِ الّا اَجابَهُ اللهُ و فَرجَ عَنهُ کُربَتَهُ.۶۱
هیچ غم زده‌ای در این مسجد حاجتی از حوائج خود را از خدا مسألت نمی‌کند، جز این که خداوند او را حاجت روا می‌کند و اندوهش را می‌زداید.
۴۱. امام صادق (علیه‌السلام) در این رابطه فرمود:
هر کس حاجتی دارد آهنگ مسجد کوفه کند، وضوی پاکیزه سازد، دو رکعت نماز، در هر رکعت سوره‌های: حمد، فلق، ناس، توحید، حجر، نصر، اعلی و قدر بخواند، تا از نماز فارغ شود، حاجتش به یاری پروردگار بر آورده شود.۶۲
۴۲. امام صادق (علیه‌السلام) در فرازی از حدیثی فرمود:
نِعمَ المسجِدُ الکوُفَه، صَلّی فیهِ اَلفُ نَبِی و اَلفُ وَصِی.۶۳
مسجد کوفه چه مسجد زیبایی است هزار پیامبر و هزار وصی پیامبر در آن نماز گزارده‌اند.
۴۳. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
در شب معراج جبرئیل به پیامبر اکرم (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) عرض کرد:
این جا نماز گاه پدرت آدم و عبادتگاه پیامبران است، در اینجا فرود آی و نماز بگذار. پس آن حضرت فرود آمد و نماز گذارد، آن گاه به سوی آسمان معراج نمود.۶۴
۴۴. امام صادق (علیه‌السلام) به صراحت فرمودند: مسجد کوفه از مسجد بیت المقدس (مسجد اقصی) برتر است.۶۵
۴۵. و در همین رابطه فرمود:
لو یَعلَم النّاسُ مِن فضلِهِ ما اعلَمُ، لا زدَ حَملوُا عَلَیهِ.۶۶
اگر مردم از فضیلت مسجد کوفه می‌دانستند آن چه را که من می‌دانم در آن جا ازدحام می‌کردند.
۴۶. جبریل امین در شب معراج به رسول اکرم (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) عرضه داشت:مسجِدٌ مبارَکٌ کثیرُ الخیر، عظیمُ البَرَکه، اختارَهُ اللّهُ لاَهِلِه و هُوَ یَشفَعُ لَهُم یومَ القیامَه.۶۷
مسجد مبارک، پر فضیلت و پر برکتی است خداوند آن را برای اهلش برگزیده است، این مسجد در روز قیامت برای آنها شفاعت می‌کند.
۴۷. رسول اکرم (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) در همین رابطه فرمود:
مسجد کوفه در مورد هر کس که در آن دو رکعت نماز بگذارد در روز قیامت شفاعت می‌کند.۶۸
۴۸. امام صادق (علیه‌السلام) از هارون به خارجه پرسید: با مسجد کوفه چقدر فاصله داری؟آیا به یک میل (دو کیلومتر) می‌رسد؟ گفت: نه.
فرمود: آیا همه‌ی نمازهایت را در آن جا می‌خوانی؟ گفت: نه.
فرمود: اگر من در آنجا حضور داشتم هیچ نمازی را در هیچ وعده‌ای جز در آنجا نمی‌خواندم.
آنگاه در ضمن شمارش فضیلت‌های مسجد کوفه فرمود:
ما بَقیَ مَلَکٌ مُقربٌ و لا نَبیُّ مُرسلٌ، و لا عَبدٌ صالِحٌ الاّ و قَد صَلّی فیهِ.۶۹
هیچ فرشته‌ی مقرب هیچ پیامبر مرسل و هیچ بنده‌ی شایسته‌ای نیست جز این که در آن مسجد نماز گزارده است.
۴۹. امام صادق (علیه‌السلام) در ضمن شمارش فضیلت‌های برجسته‌ی مسجد کوفه فرمود:
ان الصّلاه المکتوُبَه فیهِ لَتعَدِلُ اَلفَ صَلاه، و ان النّافِلَه فیه لَتعدلُ خَمسَ مِائه صلاه و ان الجلُوسَ فیهِ بغیر تَلاوه و لاذکرٍ لَعِباده.۷۰
نماز واجب در مسجد کوفه معادل یک هزار نماز مستحبی معادل ۵۰۰ نماز می‌باشد و نشستن در آنجا بدون ذکر و تلاوت قرآن پاداش عبادت دارد.
۵۰. و در حدیث دیگری فرمود:
صَلاه فی مسجدِ الکوُفَه بالفِ صَلاه.۷۱
یک نماز در مسجد کوفه معادل یک هزار نماز است.
۵۱. امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) در همین رابطه فرمود:
الصلاه المَکتُوبَه فیهِ حَجه مَبروُرَه و النّافَله فیه عُمرَه مبروُره.۷۲
نماز واجب در مسجد کوفه معادل یک حج مقبول و نماز مستحبی در آن معادل یک عمره‌ی مقبوله است.
۵۲. امام باقر (علیه‌السلام) نیز فرمود:
یا اَبا حَمزه، الفَریضَه فیها تَعدِلُ حَجه و النّافله تَعدِلُ عُمرَه.۷۳
ای ابا حمزه، نماز واجب در آن معادل یک حج و نماز مستحبی معادل یک عمره می‌باشد.
۵۳. امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) در همین رابطه فرمود:
النّافله فی هذا المسجدِ تَعدِلُ عُمره معَ النّبیّ (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) وَ الفَریضَه تَعدِلُ مَحَ النّبِیِّ (صلی الله علیه وآله وسلّم) و قد صلّی فیه الفُ نبی و الفُ وصی.۷۴
نماز مستحبی در این مسجد معادل یک عمره در محضر پیامبر و نماز واجب در آن معادل یک حج در حضور پیامبر (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) می‌باشد، یک هزار پیامبر یک هزار وصی پیامبر در آن نماز گزارده‌اند.
۵۴. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
الکُوفَه حَرَم اللهِ و حرَمُ رسوُلُِهِ و حِرِمُ امیرالمؤ‌مینَ عَلی (علیه‌السلام)، الصّلاه فی مسجِدِها بالفِ صلاه ۷۵
کوفه حرم خدا حرم پیامبر و حرم امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) است، نماز در مسجد آن معادل هزار نماز است.
۵۵. و در حدیث دیگری فرمود:
صَلاه فی مسجِدِ الکوُفَه تَعدِلُ الفَ صلاه فی غَیره من المساجِد.۷۶
یک نماز در مسجد کوفه، معادل یک هزار نماز در دیگر مساجد است.
۵۶. امام باقر (علیه‌السلام) از یک نفر از اهالی کوفه پرسید: آیا تو همه‌ی نمازهایت را در مسجد کوفه می‌خوانی؟ گفت: نه. فرمود: تو شخص محرومی هستی، که از چنین خیری در مانده‌ای.۷۷
۵۷. و به ابو عبیده توصیه فرمود: هرگز نماز در مسجد کوفه را فرو مگذار.۷۸
۵۸. امام رضا (علیه‌السلام) در این رابطه فرمود:
الصّلاه فی مَسجِدِ الکوُفَه فَرداً، افضَلُ من سَبعینَ صَلاه فی غیرهِ جَماعَه.۷۹
نماز فرادی در مسجد کوفه، از ۷۰ نمازی که در دیگر مساجد با جماعت خوانده شود بهتر است.
نکاتی چند پیرامون مسجد کوفه
الف - حجر الاسود بر دیوار مسجد اعظم کوفه
۵۹. مولای متقیان، امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) در فرازی از یک خطبه‌ی طولانی در مسجد اعظم کوفه می‌فرماید:
و لا تَذهَبُ الایّامُ و الّلیالی، حتیّ یُنصَبَ الحَجَرُ الاَسوَدُ فیه.۸۰
طولی نمی‌کشد که حجر الاسود در این مسجد نصب می‌شود.
۶۰. در احادیث ملاحم نیز آمده است:
تُغَیّرُ الحَبَشه البیت فیکَسِرونهُ، وَ یؤُخَذُ الحجَرُ، فَیُنصَبُ فی مسجدِ الکوُفَه.۸۱
اهالی حبشه خانه‌ی خدا را دگرگون ساخته، در هم می‌شکنند، حجر الاسود را می‌گیرند و در مسجد کوفه آن را نصب می‌کنند.
این حادثه در قرن چهارم هجری واقع شد، قرامطه کعبه را تخریب کردند، حجر الاسود را بردند و در مسجد کوفه نصب کردند.۸۲
مشروح این فاجعه را در کتاب <تاریخ وهابیان> مشروحاً آورده‌ایم.
ب - تشریف فرمایی پیشوایان معصوم به مسجد کوفه
۶۱. بر اساس احادیث فراوان رسول اکرم (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) در شب معراج در مسجد کوفه فرود آمده و نماز گزارده است.۸۳
۶۲. امام سجاد (علیه‌السلام) صرفاً برای نمازگزاردن در مسجد کوفه رنج سفر برخود هموار نموده و از مدینه منوره به مسجد آمده است.۸۴
۶۳. امام کاظم (علیه‌السلام) احمد تبّان را از طریق اعجاز به مسجد کوفه آورده تا اعمال مسجد را در محضر آن حضرت انجام دهد.۸۵
۶۴. امام جواد (علیه‌السلام) علی بن خالد زیدی را با اعجاز امامت به مسجد کوفه برده‌‌تا اعمال مسجد را در حضور آن سرور انجام داده است.۸۶
معجزات شگفت امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) در مسجد کوفه
۶۶. معجزات شگفت فراوانی از مولای متقیان امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) در مسجد کوفه پدیدار گشته، که فقط به منابع آنها در پاورقی اشاره می‌کنیم.۸۸
۶۷. داوری‌های شگفت امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) در مسجد کوفه بیش از شمار است؛ به برخی از منابع آنها در پاورقی اشاره می‌کنیم.۸۹
محراب‌های مسجد کوفه
محراب‌های موجود در صحن مسجد یادگار علامه سید بحر العلوم است، که آنها را به جای استوانه‌های مسجد که غالباً بر چیده شده بود، تأسیس کرد.۹۱
مقام‌های مسجد کوفه
در منابع فراوانی درمورد تعیین هر یک از مقام‌های یاد شده، دکّه القضا، بیت الطشت و دیگر اماکن متبرکه‌ی مسجد کوفه بحث شده، علاقه‌مندان به منابع یاد شده در پاورقی مراجعه فرمایند.۹۳ ۶۸. با اسناد گوناگون روایت شده که هر شب شصت هزار فرشته بر مسجد کوفه فرود آمده، در نزد ستون هفتم نماز می‌گزارند. دیگر تا روز رستاخیز به آنها نوبت نمی‌رسد که بر گردند و در آن جا نماز بگذارند.۹۴
ستون هفتم مقام امیرالمؤ‌منین (علیه‌السلام) است.۹۵
۶۹. ابوحمزه‌ی ثمالی گوید: اصبغ بن نباته دست مرا گرفت و ستون هفتم را به من نشان داد و گفت: اینجا مقام امیرالمؤ‌منین (علیه‌السلام) است.۹۶
۷۰. در شب معراج جبرئیل به پیامبر اکرم (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) عرضه داشت: اینجا مسجد کوفه است، من بیست بار ویرانی و بیست بار آبادانی آن را دیده‌ام که میان دو ویرانی و دو آبادانی پانصد سال فاصله بود.۹۷
۷۱. یکی از درهای مسجد کوفه <باب السّده> نام داشت که گذرگاه امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) بود.۹۸
۷۲. یکی دیگر از درهای مسجد کوفه <باب الفیل> است که در اصل <باب الثعبان> نام داشت و آن معجره‌ی باهره‌ی امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) در آن جا رخ داد.۹۹ نظر به این که باب ثعبان یاد آور معجزه‌ی امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) بود، بنی امیه نام آن را به باب الفیل تغییر دادند .۱۰۰
۷۳. امیرمؤ‌منان (علیه‌السلام) فرمود:
به مسجد کوفه از در بزرگ (باب الفیل) وارد شوید که آن باغی از باغ‌های بهشت است.۱۰۱
۷۴. سنگی در مسجد کوفه پدیدار شد که به قلم تکوین بر آن نام مقدس <محمّد> (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) نقش بسته بود.۱۰۲
۷۵. امام رضا (علیه‌السلام) فرمود :
مسجد کوفه خانه‌ی حضرت نوح بود اگر کسی یک صدبار وارد شود، یک صد بار خداوند برای او آمرزش می‌نویسد زیرا دعای طلب آمرزش حضرت نوح در آنجاست.۱۰۳
منظور از این دعا دعای <رَبّ اغفِرلی وَ لِوالِدَی و لِمَن دَخَلَ بَیتیَ مُؤ‌مِناً> می‌باشد.۱۰۴
پی نوشت :
۴۷. امالی شیخ طوسی. ج ۱، ص ۳۶۹؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۸۳؛ بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۲۴۰.
۴۸. روضه الواعظین، ج ۲، ص ۴۰۹.
۴۹. کامل الزیارات. ص ۲۶۹؛ بحار الانوار، ج ۱۰۱، ص ۱۰۹.
۵۰. رجال کشی، ص ۲۰، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۸۶.
۵۱. کافی، ج ۴، ص ۵۸۶؛ الفقیه، ج ۱، س ۲۸۳؛ تهذیب، ج ۵، ص ۴۳۱؛ استبصار، ج ۲، ص ۳۳۵؛ کامل الزیارات، ص ۲۴۹؛ مصباح المتهجد، ص ۶۷۴؛ فقه الرضا، ص ۱۶۱؛ وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۵۲۸؛ مستدرک وسائل، ج ۶،ص ۵۴۵؛ بحار الانوار، ج ۸۹، ص ۷۷؛ ج ۱۰۱، ص ۸۳.
۵۲. کافی، ج ۴، ص ۱۷۶؛ تهذیب، ج ۴، ص ۲۹۰؛ استبصار، ج ۲، ص ۱۲۶؛ المقنع، ص ۲۰۹؛ المقنعه، ص ۳۶۳؛ فقه الرضا، ص ۱۹۰؛ مصباح المتهجد، ص ۶۳۵؛ المختلف، ص ۲۵۱؛ اقبال الاعمال، ص ۱۹۵؛ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۵۴۰؛ مستدرک وسائل، ج ۷، ص ۵۶۲؛ بحار، ج ۹۶، ص ۳۲۴؛ ج ۹۷، ص ۱۲۹؛ ج ۹۸، ص ۱۵۰.
۵۳. الفقیه، ج ۱، ص ۱۵۰؛ خصال، ج ۱، ص ۱۴۳؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۷.
۵۴. تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۵۴؛ کامل الزیارات، ص ۲۷؛ مزار شیخ مفید، ص ۱۹؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۴؛ بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۶۵؛ مستدرکات وسائل، ج ۳، ص ۲۳.
۵۵. کامل الزیارات، ص ۲۸؛ مزار شیخ مفید، ص ۲۰؛ المزار الکبیر، ص ۱۲۲؛ تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۳۲؛ وسائل، ج ۵، ص۲۵۶؛ جامع الاخبار، ص ۶۹؛ بحار الانوار، ج ۸۳، ص ۳۷۶.
۵۶. الفقیه، ج ۱، ص ۱۵۰؛ امالی شیخ صدوق، ص ۱۸۹؛ روضه الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۷؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۷.
۵۷. همان.
۵۸. الغارات، ج ۲، ص ۴۱۵.
۵۹. شرح نهج البلاغه، ج ۱۹، ص ۱۳۳؛ الغارات، ج ۲، ص ۴۱۵؛ المزار الکبیر، ص ۱۲۷.
۶۰. مرآه العقول، ج ۱۵، ص ۴۸۷.
۶۱. کامل الزیارات، ص ۳۳؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۴۰۴؛ کافی، ج ۳، ص ۴۹۲.
۶۲. امالی شیخ طوسی، ج ۱، ص ۴۱۶؛ وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۱۳۴؛ بحار الانوار، ج ۹۱، ص ۳۴۶؛ ج ۱۰۰، ص ۳۹۲.
۶۳. کافی، ج ۳، ص ۴۹۲؛ جامع الاخبار، ص ۷۰؛ ثواب الاعمال، ص ۳۰؛ الفقیه، ج ۱، ص ۱۵۰؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۲؛ بحار الانوار، ج ۸۳، ص ۳۷۷.
۶۴. کافی، ج ۸، ص ۲۳۵؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۸۷.
۶۵. تفسیر عیاشی، ج ۳، ص ۳۵؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰. ص ۴۰۵.
۶۶. المزار الکبیر، ص ۱۲۹؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۹۵.
۶۷. المزار الکبیر، ص ۱۲۶؛ مستدرک وسائل، ج ۳، ص ۴۰۳؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۹۴.
۶۸. مستدرک وسائل، ج ۳، ص ۴۰۴؛ المزار الکبیر، ص ۱۳۰؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۹۶.
۶۹. امالی شیخ طوسی، ج ۲، ص ۴۲۹؛ امالی شیخ صدوق، ص ۳۱۵؛ الغارات، ج ۲، ص ۴۱۳؛ مستدرک وسائل، ج ۳، ص ۳۹۹.
۷۰. کافی، ج ۳، ص ۴۹۱؛ امالی طوسی، ج ۲، ص ۴۲۹؛ روضه الواعظین، ج ۲، ص ۴۱۰؛ الغارات، ج ۲، ص ۴۱۳؛ مزار شیخ مفید، ص ۲۱؛ المزار الکبیر، ص ۱۲۳؛ تهذیب، ج ۳، ص ۲۵۰؛ امالی صدوق، ص ۳۱۵؛ المحاسن، ج ۱، ص ۱۲۸؛ جامع الخبار، ص ۸۲؛ کامل الزیارات، ص ۲۸؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۹۱.
۷۱. الفقیه، ج ۱، ص ۱۴۷؛ مزار شیخ مفید، ص ۲۲؛ ثواب الاعمال، ص ۳۰؛ کامل الزیارات، ص ۲۹؛ مصباح کفعمی، ص ۱۳؛ بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۲۴۲.
۷۲. تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۵۱؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۶۰.
۷۳. الفقیه، ج ۱، ص ۱۴۸؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۸۹.
۷۴. تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۳۲؛ مزار شیخ مفید، ص ۲۱؛ کامل الزیارات، ص ۲۸؛ روضه الواعظین، ج ۲، ص ۴۱۰؛ جامع الاخبار،
ص ۶۹؛ المزار الکبیر، ص ۱۲۲؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۷؛ مستدرک وسائل، ج ۳، ص ۴۰۶؛ بحار الانور، ج ۸۳، ص ۳۷۶.
۷۵. کامل الزیارات، ص ۲۹.
۷۶. تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۳۳؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۸.
۷۷. کامل الزیارات، ص ۳۰، وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۹.
۷۸. کامل الزیارات، ص ۲۸؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۴۰۰.
۷۹. تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۲۵؛ کامل الزیارات، ص ۳۱؛ ثواب الاعمال، ص ۳۰؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۳۹؛ بحار الانوار،
ج ۸۳، ص ۳۷۲.
۸۰. الفقیه، ج ۱، ص ۱۵۰؛ امالی شیخ صدوق، ص ۱۸۹؛ روضه الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۷؛ وسائل الشیعه، ج ۵. ص ۲۵۷.
۸۱. غیبت شیخ طوسی، ص ۴۴۹؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۱۵.
۸۲. بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۳۳۸.
۸۳. تاریخ وهابیان، نگارنده ی سطور، ص ۲۰ - ۲۸.
۸۴. تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۵۱؛ ج ۶. ص ۳۲؛ مزر شیخ مفید، ص ۲۱؛ روضه الواعظین، ج ۲، ص ۳۷۷؛ مصباح الزّائر، ص ۹۹.
۸۵. وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۴؛ کامل الزیارات، ص ۲۷؛ مزار شیخ مفید، ص ۱۹.
۸۶. دلائل الامامه، ص ۳۴۳.
۸۷. اعلام الوری، ج ۲، ص ۹۶؛ روضه الواعظین، ج ۱، ص ۲۴۲؛ دلائل الامامه، ص ۴۰۵؛ کشف الغمه، ج ۲، ص ۳۵۹؛ بحارالانوار، ج ۲۵، ص ۳۷۶.
۸۸. روضه الواعظین، ج ۱، ص ۱۲۳؛ کشف الیقین، ص ۳۲۰؛ فضائل ابن شاذان، ص ۱۲۱؛ الصراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۰۰.
۸۹. الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۷۰۶؛ شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۴۲۰؛ الصراط المستقیم، ج ۱، ص ۱۰۵ - ۱۰۸؛ بحارالانوار، ج ۲۴ ، ج ۴۱ ، ۲۵۵ ، ۲۶۰ و ۲۹۰؛ ا لصّراط الاغانی، ج ۷، ص ۲۵۷؛ مستدرک وسائل، ج ۳، ص ۴۶۹.
۹۰. دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۴۰۴؛ الاختصاص، ص ۳۰۲؛ تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۲۴۸؛مناقب ابن شهراشوب، ج ۲، ص ۳۵۹؛ مستدرک وسائل، ج ۳، ص ۴۶۹؛ تفسیر فرات، ج ۲، ص ۲۲۹؛ الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۷۴۷.
۱ ۹. بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۴۳۱؛ جنات ثمانیه، ص ۳۳۸.
۹۲. تاریخ الکوفه، ص ۵۴.
۹۳. المزار الکبیر، ص ۱۵۴ - ۱۷۷؛ کافی، ج ۳، ص ۴۹۳؛ مزار شهید، ص ۲۴۹ - ۲۶۴؛ مصباح الزائر، ص ۷۴ - ۹۹؛ بحارالانوار، ج ۱۰۰،
ص ۳۸۵ - ۴۲۶.
۹۴. تهذیب، ج ۳، ص ۲۵۱؛ ج ۶. ص ۳۳؛ کافی، ج ۳، ص ۴۹۳؛ مزار شیخ مفید، ص ۲۳؛ جامع الاخبار، ص ۸۲؛ المزار الکبیر، ص ۱۳۱؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۶۴؛ رجال نجاشی، ص ۳۵؛ رجال کشی، ص ۵۱۶، رجال علامه حلی، ص ۳۹، بحار الانوار، ج ۸۳، ص ۳۷۷؛ مستدرک وسائل، ج ۳، ص ۴۰۹.
۹۵. کافی، ج ۳، ص ۴۹۳؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۴۰۱.
۹۶. تهذیب، ج ۶، ص ۳۳؛ بحار، ج ۸۳، ص ۳۷۷.
۹۷. کافی، ج ۳، ص ۴۹۳.
۹۸. من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۵۰.
۹۹. تاریخ الکوفه، ص ۵۳.
۱۰۰. الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص ۱۸۹؛ الثّاقب فی المناقب، ص ۲۴۸؛ مدینه المعاجز، ج ۱، ص ۱۴۱.
۱۰۱. تاریخ الکوفه، ص ۵۴.
۱۰۲. مزار شهید، ص ۲۴۹.
۱۰۳. کمال الدین، ج ۲، ص ۴۰۸. بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۱۳.
۱۰۴. فرحه الغریّ، ص ۱۰۴؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۳۸۲.
/خ
