طبق تئوری تکتونیک صفحه‌ای، اساساً سه نوع مرز صفحه‌ای وجود دارد:

1- همگرا: جایی که دو صفحه به سمت یکدیگر حرکت می‌کنند و یکی را به زیر دیگری هل می‌دهند.
2- واگرا: جایی که صفحات به سمت جدایی از هم حرکت می‌کنند.
3- تغییر شکل: جایی که صفحه‌ها در کنار یکدیگر می‌لغزند.

مرزهای صفحه واگرایی آن مرزهای تکتونیکی هستند که صفحات تکتونیکی از یکدیگر دور می‌شوند و پوسته جدیدی را تشکیل می‌دهند.

یک اتصال سه گانه چیست؟

این منطقه‌ای است که سه صفحه تکتونیکی با یکدیگر برخورد می‌کنند. صفحات هند - استرالیا، اقیانوس آرام و قطب جنوب در محل اتصال سه گانه Macquarie در جنوب نیوزیلند با هم مواجه می‌شوند.

تکتونیک صفحه‌ای، شکل حالِ حاضرِ سطح زمین را به آن داده است. تعامل بین خشکی‌های قاره‌ای و بدنه‌های آبی توسط فعالیت‌های داخل زمین هدایت می‌شود. برخی از این فعالیت‌ها مسئول شکل گیری یا از بین رفتن ویژگی‌های زمین شناسی در زمین هستند. با این حال، برخی از مناطق مانند مرزهای تغییر شکل، اگرچه از نظر تکتونیکی فعال هستند، انقلابیون ساکت هستند، زیرا شکل زمین را به صورت پویا تغییر نمی‌دهند.

ژئوفیزیکدان کانادایی جان توزو ویلسون پدر مفهوم مرزهای تغییر شکل است. وی پیشنهاد کرد که چنین گسل‌های بزرگی دو مرز صفحه‌ای واگرا (به عنوان مثال مراکز در حال پخش) یا گاهی مرزهای صفحه‌ای همگرا (به عنوان مثال شیارهای طولانی) را نیز به یکدیگر وصل می‌کنند.

تعریف

مرز تغییر شکل، یک مرز صفحه‌ای تکتونیکی است، که در آن دو صفحه، بدون ایجاد یا انهدام پوسته‌ای تکتونیکی، به صورت افقی در کنار یکدیگر می‌لغزند. همچنین به عنوان یک "گسل تغییر شکل" شناخته می‌شود.

بگذارید تصور کنیم که دو صفحه تکتونیکی واگرا وجود دارد به گونه‌ای که یک صفحه در حال دور شدن از دیگری است. (این اتفاق معمولاً در یک خط الرأس میان اقیانوسی مانند خط الرأس میانه اقیانوس اطلس در اقیانوس اطلس رخ می‌دهد). مرز واگرا یک خط مستقیم نیست. با این حال، زیگزاگ و کج و چوله است.

حال، در نظر بگیرید که پوسته‌های هر دو طرف خط الرأس به قطعاتی به صورت نوارهای موازی افقی تقسیم شده باشند. گسل‌های تغییر شکل در کناره‌های این قطعات اتفاق می‌افتد، که در هنگام واگرایی، از کنار یکدیگر حرکت می‌کنند. یک قطعه از قسمت حرکت کننده به سمت شرق از خط الرأس در امتداد قطعه دیگری از قسمت حرکت کننده به سمت غرب از خط الرأس می‌لغزد.

گسل‌های تغییر شکل به محل اتصال مرز صفحه‌ای دیگر یا یک گسل دیگر ختم می‌شوند. آنها به طور کلی قطعات واگرا شونده خط الرأس‌های میان اقیانوسی را متصل می کنند. آنها همچنین دو شیار طولانی در مناطق فرورانش (جایی که یک صفحه تکتونیکی در حال رفتن به زیر دیگری است) یا یک خط الرأس و یک شیار طولانی را به هم متصل می‌کنند. مرز تغییر شکل، یک مرز صفحه‌ای تکتونیکی است، که در آن دو صفحه، بدون ایجاد یا انهدام پوسته‌ای تکتونیکی، به صورت افقی در کنار یکدیگر می‌لغزند. آنها به طور کلی خط الرأس‌های در حال گسترش در کف اقیانوس را با حاشیه‌های صفحه‌ای زیگزاگ جبران می‌کنند. با این وجود چند مرز تغییر شکل وجود دارد که در قاره‌ها رخ می‌دهند.

آنها همچنین به عنوان مرزهای محافظه کار شناخته می‌شوند، زیرا در طی فرایند، پوسته جدید (لیتوسفر) ایجاد نمی‌شود یا پوسته‌ای از بین نمی‌رود.

مثال‌ها

گسل سان آندریاس

این یک مرز تغییر شکل است که در سواحل غربی آمریکای شمالی در کالیفرنیا شکل گرفته است. این یک گسل تغییر شکل قاره‌ای است. صفحه اقیانوس آرام میلیون‌ها سال است که در کنار صفحه آمریکای شمالی در حال حرکت است. این گسل به بلندی صفحه اقیانوس آرام و صفحه گوردا - جوان دو فوکا جنوبی می‌پیوندد. منطقه گسل حدود 1300 کیلومتر طول دارد و از ایالت کالیفرنیا عبور می‌کند. این بخش به سه بخش شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم شده است. شدت و فرکانس فعالیت تکتونیکی برای هر بخش متفاوت است.

1906: زلزله سانفرانسیسکو
2004: زلزله پارکفیلد

گسل شمال آناتولی

این منطقه گسل بخشی از غرب ترکیه، در دریای مرمره است. میکرو صفحه اژه - آناتولی به دلیل برخورد بین صفحات آفریقا و اوراسیا مجبور به حرکت به سمت غرب است. زمین لرزه‌ها و سایر فعالیت‌های مکرر تکتونیکی از ویژگی‌های این منطقه است. گسل در غرب به سمت محل اتصال سه گانه کارلیووا در شرق ترکیه گسترش می‌یابد. گسل سن آندریاس در کالیفرنیا و گسل آناتولی شمالی هر دو تغییر شکل قاره‌ای هستند و نرخ لغزش مشابهی دارند (یعنی این که چقدر سریع یک طرف گسل نسبت به طرف دیگر می لغزد).

1939: زلزله اِرزینکان

گسل ماگالِینز - فاگنانو

این گسل در منطقه تیِرا دِل فوئگو واقع شده است و یک مرز دگرگون شده بین صفحه اسکاتلند و صفحه آمریکای جنوبی است. در امتداد خط الرأس اسکاتیای شمالی واقع شده است که مرز فوقانی صفحه اسکاتیا را مشخص می‌کند. دره باریک و خطی شکل گرفته توسط ریو توربیو (شاخه شرقی دریاچه لاگو فاگنانو) گواه سیستم گسل ماگالینز - فاگنانو در سطح زمین است.

گسل ملکه شارلوت

در منطقه زمین شناسی آلاسکا، این یک گسل تغییر شکل فعال است. حرکت در این جا بین صفحه آمریکای شمالی و صفحه اقیانوس آرام است. علاوه بر این همچنین به گسل Fairweather در سواحل آلاسکا متصل می‌شود. این همچنین نمونه‌ای از یک اتصال سه گانه است، در حالی که خط الرأس Explorer و منطقه فرورانش Cascadia در جنوب دو عنصر دیگر را تشکیل می‌دهند.

1948:زلزله ملکه شارلوت

گسل دره آلپ

این گسل در جزیره جنوبی نیوزیلند در مرز صفحه استرالیا و اقیانوس آرام واقع شده است. شکل گیری رشته کوه‌های آلپ جنوبی به فعالیت تکتونیکی از جمله زمین لرزه در امتداد این مرز تغییر شکل نسبت داده می‌شود. کمربند مرزی تغییر شکل در امتداد مرز غربی آلپ جنوبی کشیده شده است. علاوه بر این به دو گسل اصابتی - لغزشی کوچک‌تر تقسیم می‌شود. این منطقه با منطقه گسل Macquarie در قسمت جنوب غربی جزیره جنوبی همسو است.

1929: زلزله مارچیسون
2003 و 2009: زلزله فیوردلند

تنش شدیدی در طول خط گسل ایجاد می‌شود. تنش هنگام رها شدن به دلیل حرکت صفحه‌ای باعث آزاد شدن انرژی زیادی می‌شود که باعث ایجاد زمین لرزه می‌شود. دره‌های خطی، خط الرأس‌های خطی، یا حوضچه‌ها و کانال‌های زهکشی جبرانی برخی از شکل‌های زمینی وابسته به مرزهای تغییر شکل هستند.

منبع: روژوتا پاتیل – ساینس استراک