به سخن دقیق، هدایا اموری درباره دین نیستند، بلکه اموری هستند که با مطالعه دین ارائه می شوند. این چیزی است که میشل گریمیت هنگامی که «آموختن از دین»، «آموزش دین» و «آموختن درباره دین» را جدا می کند، در ذهن دارد (گریمیت، ۱۹۸۱؛ ۱۹۸۷، ص۱۹۹ و 141). «آموختن دین» به دست آوردن ایمان دینی است. «آموختن درباره دین» به دست آوردن فهم دین است. «آموختن از دین» به معنای آن است که از برخورد با دین و مطالعه آن، کمک هایی به رشد شخصی، اجتماعی و روحانی انسان و رشد تربیتی عمومی او دریافت شود.
از یک سو، می توان گفت همه هدایایی که ادیان به مردم ارائه می کنند، خود آنها دینی نیستند. دقیقا همان گونه که بیشتر مردمان در عوالم تاریخی و کهن می پنداشتند خدایان در مقام مالک، امتیازات کتابت، کشاورزی، موسیقی، طب و امثال اینها را به انسانیت اعطا می کنند. از این رو، می توان گفت هدایایی که دین می دهد، منحصر به امتیازات ایمان دینی نیستند. این امور مستثنا نشدهاند. از این رو، تصور آنکه کودک مؤمن امتیاز خاصی از مطالعه دین خود به دست نمی آورد، عجیب خواهد بود، بلکه هدایایی که دین ارائه می کند تا فراسوی اینها کشش دارد. بنابراین، ادیان ارائه دهنده تکاپویی برای کنجکاوی، فرصتی برای همدلی عمیق تر، به چالش طلبیده شدن از سوی هویت های غیرخودی، یا برای تثبیت قاطعانه شخصیت یک فرد می باشند.
چنین چیزی را می توان با گفتن این مطلب توصیف کرد که هدایا در موقعیت تربیتی نه به وسیله خود دین، بلکه فقط به عنوان واسطه از طریق فرایند تربیتی ارائه می شوند. هدایایی که این تحقیق اعطا می کنند، در دسترس همه فراگیران واقعی با قطع نظر از اعتقاد دینی آنان می باشند. به همین سان، معلم در جایگاه معلم و نه در جایگاه معتقد دینی، امکان ظهور این هدایا را فراهم می سازد.همچنین کودک هدایا را نه ضرورتا در جایگاه معتقد، بلکه در جایگاه فراگیرنده دریافت می دارد. آنچه درباره دین مورد نیاز است این است که دین باید آماده واگذار کردن خود برای مقصودهای تحقیق باشد.
مزایای رویکرد هدیه می توان امتیازات خاصی برای این رویکرد ادعا کرد: با آنکه بی شک جایگاهی برای رویکرد نظام ها به ویژه در دبیرستان - وجود دارد، ولی به طور خاص برای کودکان خردسال مناسب نیست. عقایدی همچون مسیحیت و هندویسم عقایدی هستند که بیشتر در سطح ذهنی عمل می کنند. برای کودکان درک مفهوم جریان تاریخی سنت، با پیکرهای تقریب متحد از نظریه و عمل مشکل است. البته کودک خردسال از طریق بررسی این عید، بازدید از آن عبادتگاه و غیر آن، رفته رفته با دین آشنا می شود. اما آنان که به طور خاص به رویکرد نظامها نظر موافق دارند، شیفته اهمیت یکپارچگی هر سنت دینی هستند (SCAA، 1994؛ هارت (Hart)، ۱۹۹۱). و به نظر نمی رسد که این مطلب با رویکرد تدریجی که برای خردسالان نیاز است، موافق باشد. افزون بر این، به نظر می رسد رویکرد نظام ها به جای آنکه برانگیخته از هر شناختی در مورد کلیسای جهانی با ویژگی جهانی جست وجوی دینی انسان یا ارتباطات محاوره ای بین دین و دنیا باشد، از فرض تفکیک ناشی شده است (هال، ۱۹۹4). رویکرد هدیه از همه این مشکلات آزاد است؛
گاهی به رویکرد موضوعی یا مقطعی به این علت انتقاد می شود که بر پایه مقایسات نه چندان متقن عناصری از هر دین - که از موقعیت طبیعی و مخصوص خود استخراج شدهاند - در کی سطحی از دین ارائه می کند. این همان جنبه های تدریس موضوعی است که کولین هارت و دیگر نمایندگان جناح راست مسیحی با عنوان «ارائه سردرگم یک نگارنده نمای اعتقادات» (هارت ۳، ۱۹۹۶) یا با عنوان «کشکول» توصیف کردند (هال، ۱۹۹۱ a). نقدها در مورد شیوه‌های موضوعی یا مقطعی بجا باشد یا نباشد، این مطلب روشن است که رویکرد هدیه نمی تواند در این جهت مورد انتقاد قرار گیرد. سلوک دینی به هیچ وجه سطحی نیست، بلکه مواجههای عمیق و صحیح با یک جنبه یا یک فقره ایمان دینی است که به سبب غنا و کیفیت قداستش گزینش شده است. در اینجا، یک دین با دین دیگر مقایسه نمی شود و از این رو، امکان اشتباه مقایسات در کار نیست. دقیقة «نیومن» از متن دین خودشان نه به منظور مقایسه نزدیک آنها با هر عنصر دینی دیگر، بلکه به منظور مطالعات تربیتی و فقط به اختصار اخذ شده است. سپس آنها دوباره به متن جامعه ایمانی برمی گردند. همچنین درست است که تنها یک عنصر یا فقره واحد در یک زمان پذیرفته شده، ولی این مورد حتی زمانی که یک دین کم و بیش به گونه نظام مند بررسی شود، وجود خواهد داشت. هرگز نمی توان چیزی مانند دین مجموعی را یک مرتبه، به خصوص به خردسالان ارائه داد. همیشه باید تأکید شود که رویکرد هدیه یک روش است، نه یک برنامه درسی. پس تنها با گزینش فقراتی از همان دین، به شمار آوردن آن به مثابه روشی برای تدریس نظام مند دین ممکن خواهد بود. این شیوه به گونه‌ای موفق در موقعیتی مسیحی برای پرورش کودکان کلیسابرو به کار رفته است.
با وجود این، رویکرد هدیه می تواند برای اشاره به انعطاف پذیری و نفوذپذیری طبیعت ارتباط بین ادیان به کار رود. در رویکرد هدیه به کودک، به خصوص دو فقره انتخاب شده اند؛ چون این دو مورد در هر سه دین ابراهیمی یهودیت، مسیحیت و اسلام وجود دارند. این دو عبارت اند از: شخصیت یونس پیامبر که در تورات، عهد جدید و قرآن یافت شده است و صور خیالی ملائکه. هنگام ارائه موضوع ملائکه، از سه داستان استفاده شده است: داستان رؤیای یعقوب (علیه السلام) هنگامی که فرشتگان را در حالی که از نردبان به سوی ملکوت بالا می رفتند، دید؛ داستان زکریا که در حالت مکاشفه، فرشته مقرب جبرئیل را دید که می گفت، او پدر یحیای تعمیددهنده خواهد شد؛ و باز جبرئیل ملک که در شب قدر به عنوان واسطه وحی قرآن کریم بر محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) ظاهر شد. هیچ شبهه ای نمی تواند باشد؛ چون موضوع حکم، مسیحیت، یهودیت، یا اسلام نیست، بلکه یونس و فرشتگان است. داستان های گوناگونی درباره یونس وجود دارند؛ ظهورهای متعددی در مورد ملائکه هست. هیچ شبهه ای درباره آنها نیست.
همچنین شاید ویژگی عینی رویکرد هدیه مورد توجه قرار گیرد. هر یک از دو رویکرد «نظام مند» و ارائه موضوعی مقطعی ، نیازمند برخی قابلیتهای تعمیم‌اند. این به خصوص در موردی است که کسی درباره آموزه‌های ادیان گوناگون از موضوعی مشخص پرسش می کند. رویکرد هدیه نه تنها عینی، بلکه فوری نیز هست و به نوعی می تواند تجربه حسی کودکان را درخواست کند. در این خصوص، رویکرد مذکور از کار جروم بریمان در ایالات متحده (بریمان، ۱۹۹۱) و ماریا مونتسوری در ایتالیا (استاندینگ، ۱۹۹۰) برداشت می کند.
منبع: مجموعه مقالات تربیتی، عبد الرضا ضرابی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، قم، ۱۳۸۸
