پاداش های عینی و ملموس
پاداش های عینی امتیازهای ملموسی نظیر غذا، پول، اسباب بازی یا فعالیت های مخصوصی هستند که می توانند همکاری و انگیزه کودک را تقویت کند. زمانی که پاداش های اجتماعی برای تغییر رفتار کودکان تان کافی نیست، از پاداش های عینی استفاده کنید. این پاداشها بر اساس «قانون مادربزرگ» که می گوید: «اگر این کار را بکنی فلان چیز را به تو میدهم» بنا شده است. مثلا وقتی شما به فرزندتان بگویید «اگر غذایت را بخوری، می توانی دسرت را هم بخوری» یا بگویید «اگر اتاقت را تمیز کنی، می توانی دوستانت را به خانه دعوت کنی»، در واقع از این سیستم پاداش استفاده کرده اید. حالا می توانید برای جلوگیری از عادت های بد، عبارات زیر را هم به کار برید: «اگر بتوانی دو ساعت با موهایت بازی نکنی، یک بسته عکس برگردان می گیری» یا «اگر در این هفته هر شب به مدت پنج دقیقه تمرین های آگاه کننده را در جلو آینه انجام دهی، می توانی یکی از دوستانت را به منزل دعوت کنی».بدیهی است که بهترین نوع پاداش، نوعی است که کودک شما می پسندد؛ ولی این سیستم پاداش نباید برای شما زیاد پرخرج باشد. اشیای کوچکی که کودکان شما به آنها علاقمند هستند و آنان را خوشحال می کند، برای این منظور کافی است. مثلا مداد رنگی و قلم مو را برای کودکانی که به نقاشی علاقمندند، قلاب ماهی گیری و طعمه را برای ماهیگیران جوان و تل یا گیره مو را برای دختران جوان در نظر بگیرید. همچنین می توانید کودکان تان را با جعبه ای پر از اسباب بازی تشویق کنید؛ بدین طریق که جعبه را از چیزهای ارزان قیمت و کوچک پر کنید که کودکتان می پسندد، و به او اجازه دهید هر زمان که عادت بدش را انجام نداد، چشمش را ببندد و یکی از آن چیزها را از جعبه بیرون آورد.)
ادامه برنامه ترک عادت، ممکن است با چیزهای کم ارزش و کوچک برای کودکان بالای شش سال و نوجوانان مؤثر واقع نشود؛ ولی آنان رفتارهایشان را با امتیازهای ویژه تغییر خواهند داد.
از آنجا که تقسیم امتیازهای ویژه هر شب مشکل است، می توانید از نمونه پاداشی که در زیر می آید، استفاده کنید:
پیش از شروع برنامه ترک عادت، امتیازهای ویژه ای را به کودکان تان پیشنهاد کنید. مثلا توضیح دهید که اگر از روش های ترک عادتی که شما برایشان تعیین کرده اید، پیروی کنند، خواهند توانست به سینما بروند، با دوستانشان مهمانی داشته باشند و یا به چیزهای معادل آن، که آنان را ارضا میکند، دست یابند. شما می توانید این روش را با جمع زدن امتیازهایی که کودکانتان در آن روز و روزهای بعد به علت انجام ندادن عادت، به دست می آورند، شروع کنید.
به لحاظ این که امتیازهای ویژه، فورا به کودک داده نمی شوند، بهتر است کودکان تان را در ارتباط بخشیدن بین رفتارهایشان و این نوع پاداش های بلندمدت یاری کنید. شما می توانید این کار را با گذاشتن ستارهها یا عکس برگردان ها بر روی نمودار نظارت، در هر ساعتی که کودکان تان عادتشان را اجرا نکنند، انجام دهید. این کار، یک روش ساده و بصری را برای آگاهی از روند پیشرفت ارائه میدهد.
برای مثال آنا، هشت ساله، همیشه از مادرش درخواست می کند که با او مهره بازی کند. برای این منظور آنان سیستم پاداشی را در نظر گرفتند، بدین ترتیب که اگر آنا بتواند در برابر عادت مکیدن انگشت شست، بعد از مدرسه تا وقت خواب مقاومت کند، مادر طبق انتخاب آنا بازی خواهد کرد. مادر آنا هر ساعت، پیشرفت او را کنترل می کرد و برای تمجید از موفقیت او و تشویقش به ادامه کار، یک ستاره در محل مربوطه در نمودار می گذاشت. نیم ساعت قبل از خواب، آنا مغرورانه به ستون کامل ستاره هایش اشاره میکند و مادرش با خوشحالی میز آشپزخانه را تمیز میکند و برای بازی مورد علاقه آنا، کنار میز مینشیند.
روز بعد مجددا آنا از مکیدن شست برای به دست آوردن پاداش اجتناب می کند، ولی این بار وضع کمی فرق می کند؛ حالا آنا به دو روز انجام ندادن عادت جهت کسب جایزه نیاز دارد.
زمان انجام ندادن عادت پیوسته افزایش می یابد و پاداش ها کوچک تر می شوند، تا زمانی که عملا با کمک سایر روشهای ترک عادت، آنا اعتماد به نفس لازم را برای ترک عادت به دست آورد و دیگر نیازی به پاداش های عینی و ملموس نداشته باشد.
ارزیابی سیستم پاداشی شما
در جریان این مطلب باشید که چگونه پاداشهای عینی، کودکان شما را برای پیگیری برنامه ترک عادت ترغیب می کند. اگر پاداش هایی که شما استفاده می کنید کارساز نشد، این روش مثبت را رها نکنید. پاداش مؤثرتری را جستجو کنید یا پاداش هایی را که ارائه می‌دهید متنوع تر کنید، به این ترتیب بچه ها علاقه و توجه شان را از دست نمی دهند. به یاد داشته باشید که نخستین گام های ترک یک عادت، دشوارترین گامها هستند؛ بنابراین سزاوار توجه ویژه‌ای نیز هستند.استفاده پیوسته از پاداش های اجتماعی و عینی، کودکان شما را ترغیب خواهد کرد تا زمان بروز نتایج مثبت، از فرایند ترک عادت پیروی کنند. به هر حال، بعضی اوقات، کودکان ممکن است لجبازی کنند و علیرغم پاداش های شما از ادامه برنامه امتناع کنند. در این وضعیت، ممکن است نیاز باشد تا از تنبیه به عنوان یک پیامد منفی استفاده کنید.
تنبیه
تنبیه، یکی از معمول ترین روشهای انضباطی است که در اکثر خانواده ها استفاده میشود، ولی زمانی که برای ترک عادت از آن استفاده شود، جای بحث دارد. به لحاظ این که عادت ها در سطح نیمه هوشیار انجام می شوند با اطمینان نمی توان گفت که تنبیه کردن کودکان برای کارهایی که حتی خودشان به انجام آنها آگاهی ندارند، کاری ثمربخش و مفید است.در این برنامه از تنبیه به مناسب ترین شکل، برای برانگیختن تلاش کودکان استفاده میشود. اگر کودکان تان از انجام تمرین های خودآگاهی یا آرامش بخش برای پنج دقیقه خودداری ورزیدند، شما میتوانید همکاری آنان را با پنج دقیقه کم کردن از زمان بازی شان به دست آورید؛ یا اگر کودکان تان در حالی که شما برای آنان کتاب داستان می خوانید شستشان را می مکند، شما می توانید عادت آنها را با متوقف کردن خواندن داستان گوشزد کنید و این کار را تا توقف مکیدن ادامه دهید. این تنبیه ها از سرزنشهای تند، تنبیه های بدنی1 و عصبانیت که هر شخصی را پرخاشگر و متنفر می سازد و مانعی در مسیر برنامه ترک عادت به وجود می آورد، جلوگیری میکند.
اگرچه پیشنهاد تنبیه در برخی از فصل های کتاب گنجانده شده، ولی همیشه نخست سعی کنید همکاری کودکان تان را با پاداش به دست آورید و به یاد آورید که تنبیه، هرگز به تنهایی عادت های بد را به طور مؤثر از بین نخواهد برد.
رهنمودهای اجرایی
وقتی شما از پیامدهای منفی یا مثبت برای ترغیب کودکان تان استفاده می کنید، باید توجه داشته باشید که همیشه یک رهنمود اجرایی هم وجود دارد که باید از آن پیروی کنید. پیامدهای اجرایی باید پیوسته و فوری انجام گیرد.استوار و پیگیر باشید!
زمانی که شما تنبیه یا پاداش را مطرح می کنید، باید مطمئن باشید که تمایل یا توانایی انجام آن را در تمام مدت دارید. شما نباید بگویید: زمان تماشای تلویزیون را محدود خواهید کرد، سپس وقتی تلویزیون یک نمایش خاص و مورد علاقه او را نشان می دهد، تسلیم شوید. همچنین شما نمی توانید تنبیه ها را برای رفتاری که کودکتان در آن همکاری نکرده، برای یک شب اعمال کنید و همان رفتار را شب بعد نادیده انگارید. این عدم پیگیری، در تلاش های شما خلل ایجاد می کند. در مورد وعده پاداشها نیز وضع باید به همین ترتیب باشد. مثلا اگر شما در روز دوشنبه کودکتان را برای انجام ندادن عادت بد هر ساعت تشویق میکنید، ولی رفتارهای خوب او را در روز سه شنبه نادیده بگیرید، توانایی خود را برای تغییر دادن رفتار کودک از طریق توجه مثبت، تضعیف خواهید کرد.قول خود را بلافاصله عملی کنید!
تنها زمانی به کودک قول بدهید که مطمئن باشید می توانید بلافاصله آن کار را انجام دهید. آن چه در خانه موجود نیست را به عنوان پاداش پیشنهاد نکنید. دادن یک بسته عکس برگردان پس از شمارش امتیازهای نمودار، به عنوان یک پاداش عینی مؤثر خواهد بود. قول خریدن چنین پاداشی در روز بعد، روشی است که اثر انگیزشی آن را سست خواهد کرد. همچنین وقتی می خواهید تنبیهی را در نظر بگیرید، نگویید: «وقتی پدرت بیاید تنبیه میشوی» و هر نوع تأخیری مانند «وقتی که این گزارش را تمام کردم» یا «وقتی تلفنم تمام شد» یا «وقتی مادر بزرگ برود»؛ تمام اینها از قدرت تنبیه برای متقاعد کردن کودک به ترک عادت های بد، خواهد کاست.تقویت علائق کودک، بخش مهمی از برنامه ترک عادت است. پاداش و تنبیه به کودکان شما کمک خواهد کرد در تصمیمی که برای ترک کردن هر عادت بدی گرفته اند، استوارتر و پیگیرتر شوند.
پی نوشت:
1.Spankings
منبع: بچه‌های خوب، عادت‌های بد، دکتر چارلز شافر، ترزافوی دیگرونیمو، مترجم: میر محی‌الدین گلبار، صص 38-34، انتشارات همشهری، چاپ چهارم، 1391.
