روزآمدسازي بايوس (BIOS)

سازگاري سخت افزار را حفظ کنيد

يکي از اصطلاحاتي که بسياري از کاربران مبتدي گاه و بي گاه مي شنوند بايوس (1)است، اما معناي آن براي شان واضح نيست. اساساً بايوس يکي از ستون هايي است که کامپيوتر شما بر روي آن مي ايستد و بسياري از عمليات سطح - پايين سخت افزاري را انجام مي دهد.
اکثر اوقات، نيازي به فکر کردن درباره بايوس يا پيکربندي آن نداريد، اما گاهي لازم است که بايوس را روزآمد يا «فلش(2)» کنيد با آن که عمل دشواري نيست، حساس است و اگر درست انجام بگيرد مي تواند کامپيوترتان را روان و روزآمد کند.

بايوس چه کار مي کند؟

بايوس به هنگام عمليات راه اندازي کامپيوتر بسياري از امور را کنترل مي کند، و مقادير و فرمان هاي اوليه مورد نياز قطعات مختلف متصل به کامپيوتر، شامل پردازنده، ديسک هاي سخت، ديسک ران هاي نوري، حافظه، و مانند آن را فراهم مي کند.
هر مادربوردي در داخل خود تراشه اي (3)دارد که حاوي کد يا برنامه بايوس است. هنگام که نخستين بار کامپيوتر را روشن مي کنيد، کامپيوترتان حتي پيش از آنکه سيستم عامل(4)را بار کند بايوس را دستيابي مي کند. در اين مرحله از عمليات راه اندازي، کامپيوتر براي دسترسي به کل قطعات سخت افزاري، و صحبت کردن هر کدام با ديگري به بايوس اتکا دارد. پس از تکميل اين عمليات، کامپيوتر بقيه عمليات راه اندازي را به سيستم عامل مي سپارد.
بدون بايوس، کامپيوتر کار نخواهد کرد. يک بايوس سالم مهم ترين بخش کامپيوتر است، حتي مهم تر از سيستم عامل. اگر در کامپيوتري هنوز سيستم عامل نصب نشده باشد، باز هم مي توان بايوس آن را دستيابي کرد و تنظيم هاي سخت افزاري آنراتغيير داد، اما اگر بايوس معيوب يا غايب باشد، کامپيوترتان آهن پاره اي بيش نخواهد بود.

فايده هاي روزآمدسازي بايوس

روزآمدسازهاي بايوس معمولاً به يک دليل فراهم مي شوند: فايل هاي روزآمد کننده مي توانند اشکالات بايوس را برطرف کنند. آنها ممکن است وصله هايي فراهم کنند که مي توانند جلوي تهديدها يا کژکاري ها را بگيرند و به پايداري سيستم کمک کنند. آنها همچنين به کارآمدتر شدن و سازگاري سخت افزار کمک مي کنند.
به عنوان مثال، اگر يک پردازنده جديد براي کامپيوترتان بخريد، ممکن است مادربورد کامپيوتر امکانات پشتيباني از آنرا نداشته باشد. در پاسخ، سازنده مادربورد ممکن است يک فايل روزآمد کننده بايوس ساخته باشد که حاوي کد لازم براي پشتيباني از پردازنده خريداري شده باشد. بدون اين روزآمدسازي، مادربورد شما از آن فناوري جديد پشتيباني نخواهد کرد.
بدنيست به طور دوره اي و در زمان هايي که يک قطعه کامپيوترتان را ارتقا مي دهيد حضور يک فايل روزآمد کننده بايوس را در سايت وب سازنده مادربورد کامپيوترتان بررسي کنيد و اگر وجود داشت آن را دريافت ونصب کنيد. اما پيش از اين کار، يادداشت هاي مربوط به فايل روزآمد کننده را بخوانيد تامطمئن شويد که در عمل به حل مسئله شما، يا جلوگيري از يک مسئله ديگر کمک مي کند؛ خودتان را با روزآمد کننده هايي که کمکي به شما نخواهند کرد درگير نکنيد.

اجراي عمليات ارتقا

بايد توجه داشته باشيد که بايوس ها متفاوت هستند. اما در مجموع، قواعدمشابهي براي آنها صادق است. در نتيجه، با اين راهنما بايد بتوانيد عمليات روزآمدسازي بايوس تان را انجام بدهيد.
روش هاي گوناگوني براي روزآمدسازي بايوس وجود دارد، اما هر روشي را که انجام دهيد، عمليات با دريافت فايل روزآمدساز بايوس از سايت وب سازنده مادربورد آغاز مي شود. اما پيش ازآن که بتوانيدفايل روزآمدساز بايوس را دريافت کنيد، لازم است که بدانيد کدام روزآمدساز درست است واز کجا مي توانيد آن را دريافت کنيد.
اگر کامپيوترتان را به صورت يک سيستم کامل خريده باشيد، اطلاعاتي را که به منظور دريافت روزآمدساز درست بايوس لازم است بدانيد، بايد بتوانيد در دفترچه راهنماي کامپيوتر پيدا کنيد. اگر چنين سيستمي داشته باشيد، شماره مدل آن را از روي دفترچه راهنما، يا از روي يک برچسب روي کامپيوتر پيدا کنيد، سپس به سايت وب سازنده سيستم برويد، صفحه حاوي روزآمدساز بايوس را بيابيد.
در غير اين صورت، لازم است شماره مدل دقيق مادربورد خود را بدانيد. دردفترچه راهنماي کامپيوتر بايد اين شماره آمده باشد. هنگامي که شماره مدل را يافتيد به سايت وب سازنده برويد و با استفاده از شماره مدل، روزآمدساز آن را پيدا کنيد.
اگر کامپيوتر را خودتان يا دوست تان ساخته باشيد لازم است که شماره مدل مادر بورد را بيابيد و فايل روزآمدساز آن را مستقيماً ازسايت وب سازنده مادربورد را بايد دم دست داشته باشيد؛ اين دفترچه راهنما را براي يافتن سازنده و شماره مدل مادربورد ويژه خودتان بررسي کنيد.
اگرچه دفترچه ي راهنما را نداشته باشيدمي توانيد روي مادربورد را نگاه کنيد و يک برچسب يا بخش چاپ شده شماره مدل را درآن بيابيد. هنگامي که کامپيوتر خاموش است و کابل برق آن از پريز برق شهر بيرون کشيده شده است، در پوش جعبه کامپيوتر را باز کنيد. به قطعات داخل کامپيوتر دست نزنيد، در صورت لزوم، کابل ها را جابجا کنيد تا بهتر بتوانيد مادربورد را بررسي کنيد و نقطه اي را که شماره مدل بر روي آن چاپ شده است بيابيد. اين شماره را يادداشت کنيد. رابط کابل ها را بررسي کنيد تا اطمينان يابيد که شل يا جدا نشده اند. در پوش جعبه کامپيوتر را ببنديد. کامپيوتر را روشن کنيد.
نگارش کنوني بايوس خود را پيدا کنيد تا به طور تصادفي آن را با يک بايوس قديمي عوض نکنيد. کامپيوتر را باز راه اندازي کنيد ووارد بايوس شويد. (در پاره اي از موارد، مي توانيد کليد DELETE را در زمان راه اندازي نگه داريد؛ در پاره اي از موارد ديگر، ممکن است لازم باشد که F2 يا کليدي ديگر را بزنيد. به محض آغاز عمليات بوت به صفحه نمايش خيره شويد و سعي کنيد پيامي را بخوانيد که روش رفتن به بايوس را مي گويد). هنگامي که بايوس بار شد، شماره نگارش بايوس را يادداشت کنيد، که بايد در صفحه اصلي بايوس باشد. آن را بنويسيد، و سپس کليد ESC را براي خروج از بايوس بزنيد و به کامپيوتر اجازه دهيد که ادامه عمليات بوت را انجام دهد.
پس از يافتن شماره مدل و نگارش کنوني بايوس به سايت وب سازنده کامپيوتر يا سازنده مادربورد برويد و صفحه اي را بيابيد که روزآمدسازهاي بايوس در آن قرار دارند. احتمالاً در چنين صفحه اي چند روزآمدساز فهرست شده است، جديدترين روزآمدساز معمولاً در اول فهرست مي آيد. لازم نيست که همه آنها را دريافت کنيد؛ بلکه کافي است جديدترين نگارش را بيابيد.
هر روزآمدساز بايوسي درباره محتويات خود اطلاعات مختلفي را فراهم مي کند. عنوان مثال، اگر يک روزآمدساز بايوس پشتيباني از يک پردازنده جديد را اضافه کرده باشد اين مسئله را گزارش مي کند. افزون بر اين، براي هر روزآمدسازي يک تاريخ ارائه مي شود که زمان انتشار آن را مي گويد. سرانجام، از نگارش هاي بتاي روزآمدسازهاي بايوس استفاده نکنيد. هنگامي که چيزي بتا باشد، به معني آن است که مراحل آزمايش را مي گذراند و هنوز آماده انتشار نهايي نشده است. ممکن است در چنين نگارشي يک يا چند اشکال يا عيب وجود داشته باشد که هنوز آزمايش گرها آنها را پيدا نکرده اند. در نتيجه، دريافت و نصب نگارش بتاي يک روزآمدساز بايوس را اصلاً توصيه نمي کنيم.
هنگامي که مکان روزآمدساز بايوس درست را يافتيد، آن را براي کامپيوترتان دريافت کنيد. هر چند، پيش از آن که روزآمدساز را نصب کنيد، وضعيت منبع تغذيه تان را بررسي کنيد. به طور آرماني، کامپيوتر شما بايد به يک UPS(5) وصل باشد، تا اگر برق ساختمان قطع شود به کامپيوتر برق برساند. به هنگام عمليات ارتقاي بايوس لازم است که برق رساني به کامپيوتر برقرار باشد،چون بخشي از بايوس شامل پاک کردن اطلاعات قديمي بايوس است. اگر به هنگام اين عمليات وقفه اي رخ بدهد، بايوس مادربورد ممکن است معيوب و ناقص، و در نتيجه مادربورد بلا استفاده شود.
پس از آن که فايل روزآمدساز درست بايوس را دريافت کرديد و وضعيت برقي ساختمان را مناسب يافتيد، آماده فلش کردن بايوس هستيد.

ارتقا از طريق نرم افزار در ويندوز

روزآمدسازي بايوس با يک برنامه مبتني بر ويندوز بسيار آسان است. ابتدا، روزآمدساز بايوس را دريافت کنيد (که يک فايل EXE خواهدبود). همه برنامه هاي باز، شامل برنامه هاي باز واقع در System Tray را ببنديد. (براي بستن يک برنامه در System Tray، روي آيکن آن برنامه کليک - راست کنيد و Close يا Exit را انتخاب کنيد).
کافي است روي فايل EXE دريافتي کليک - دوضرب کنيد. اين برنامه به اجرا درخواهد آمد؛ همه دستورالعمل هاي روي صفحه نمايش را دنبال کنيد تا بايوس فلش شود (روزآمد شود)، و سپس کامپيوتر را اگرخودش به طور خودکار باز راه اندازي نشد بازراه اندازي کنيد.
کل کاري که براي فلش کردن بايوس با يک برنامه مبتني بر ويندوز بايدانجام دهيد همين است. واقعاً آسان ترين روش فلش کردن بايوس است.

روزآمدسازي با رسانه هاي جابجاپذير

با وجود اين، همه مادربوردها به همراه خود يک برنامه مبتني بر ويندوز ارائه مي دهند. درپاره اي از موارد، شما مجبوريد که فايل روزآمدساز را روي يک وسيله ذخيره گرجابجاپذير مانند يک ديسکت فلاپي، سي دي، يا حافظه فلش USB قرار دهيد وکامپيوتر را با اين روزآمدسازبايوس بوت کنيد تا عمليات فلش سازي انجام گيرد.
اين عمل بايد آسان باشد. پس از آن که فايل روزآمدساز را دريافت کرديد، آن را در وسيله ذخيره گر جابجاپذير مورد نظرتان ذخيره کنيد. تا چندسال پيش، ديسکت هاي فلاپي براي اين کار معمول بودند، اما گذشته از آن که کامپيوترهاي جديد ديگر ديسکت ران ندارند، دراين روزها فايل هاي روزآمدساز بايوس اغلب چنان بزرگ شده اند که ديگر در يک يا دو فلاپي جاي نمي گيرند. از هر وسيله اي که استفاده مي کنيد، فايل روزآمدساز را در آن ذخيره کنيد و کامپيوتر را بازراه اندازي کنيد.
در هنگام بازراه اندازي، کليد DELETE، F2 يا هر کليد ديگرمورد نياز براي ورود به بايوس را نگه داريد. به ياد بسپاريد که هر بايوسي بسته به سازنده با بايوس هاي ديگرتفاوت هايي دارد، اما بايد به صفحه اي مثلاً به نام Tools برويد وبرنامه روزآمدساز بايوس را در آن بيابيد. (معمولاً دربايوس نمي توانيد از موس استفاده کنيد؛ به صفحه کليد محدود هستيد. بنابراين، از کليدهاي پيکاني براي کاوش بهره بگيريد).
يادآوري: براي بعضي از مادربوردها، ممکن است لازم باشد که يک ترکيب کليدي ويژه، مانند ALT-F2 را براي به اجرا درآوردن برنامه فلش سازبزنيد. به بيان ديگر، هميشه نمي توانيد برنامه فلش ساز را مستقيماً از طريق بايوس دستيابي کنيد. هرچند، سايت وب سازنده درصورتي که روش متفاوتي براي دستيابي برنامه فلش ساز لازم باشد دستورالعمل هاي مورد نياز را خواهد گفت، و اگر چنين باشد، ترکيب کليدي لازم را به شما خواهد گفت.
مکان نماي موس را روي متن مربوط به برنامه فلش ساز بايوس ببريد و کليد Enter را بزنيد. سپس، از شما مکان استقرار فايل روزآمدساز بايوس پرسيده خواهد شد. وسيله و پوشه حاوي اين فايل را معرفي کنيد، فايل روزآمدساز بايوس را انتخاب کنيد وکليد Enter را بزنيد. هنگامي که کامپيوتر اين فايل را بررسي مي کند متنظر بمانيد، و سپس خواست خود را براي فلش سازي بايوس تاييد کنيد. اين فرمان کل بايوس قديمي را پاک خواهد کرد و به جاي آن نگارش جديد بايوس را خواهد نوشت. (دعا کنيد برق نرود!)
در اين نقطه، کامپيوتر، بايد به طور خودکار باز راه اندازي شود. اگر به طورموفق فلش شده باشد، کار تمام است.

خودتان مي توانيد انجام بدهيد

با وجود همه هشدارهايي که داديم، همچنان که ديديم ارتقا دادن بايوس نبايد کار مشکلي باشد. همچون رانندگي يک اتومبيل است: آسان است، اما بايد بعضي از استانداردهاي احتياطي را براي پيش گيري از تصادف رعايت کنيد. روزآمدسازي بايوس از اين لحاظ بسيار شباهت دارد که عمل نسبتاً آساني است، اما بايد آن را درست انجام دهيد، در غير اين صورت ممکن است مادربورد کامپيوترتان را از دست بدهيد.

ترفندها

بايوس ناحيه اي است که در آن کاربران با تجربه مي توانند تنظيم هاي سخت افزاري را براي بهينه سازي کامپيوتر تغيير بدهند.اين نوع تغيير دادن به تندسازي ساعت (overclocking) مشهوراست. بسياري از کاربران کامپيوتر براي کارآمدتر کردن کامپيوتر عمليات تندسازي ساعت را انجام مي دهند. آنها اين کار را با تنظيم مواردي چون سرعت ساعت(6) و ضريب پردازنده(7)، زمان بندي هاي حافظه، ولتاژهاي بسياري از قطعات، و مانند آن انجام مي دهند. همه اين تنظيم هارا در بايوس مي توان تغيير داد.
توجه داشته باشيد که تندسازي ساعت را فقط هنگامي مي توانيد انجام بدهيد که معلومات فني لازم را داشته باشيد، زيرا اين عمل توانايي هاي قطعات را به سطوحي فراتر از ضمانت و پذيرش کارخانه مي برد و مي تواند به آنها صدمه وارد کند. همچنين ممکن است سبب داغ شدن بيش از حدکامپيوتر، خاموش شدن تصادفي يا بوت نشدن کامپيوتر شود.
تنظيم هاي بايوس را به آساني مي توانيد به سطوحي که کارخانه تنظيم کرده است بازگرداني کنيد، اما بايد همواره در نظر داشته باشيد که بعضي از تغييرات بسيار حساس هستند. نبايد از بايوس بترسيد، اما لازم است که در تغيير دادن تنظيم ها دقت کنيد. جايي نيست که تنظيم هايي را که نمي دانيد چه هستندتغيير بدهيد. اگر تنظيمي را تغيير داديد و مسئله به وجود آمد، هميشه مي توانيد بدون ذخيره کردن چيزي با انتخاب گزينه Exit & Discard Changes در صفحه اصلي از بايوس خارج شويد (يا چيزي شبيه به آن، چون هر مادربوردي انشاي مخصوص به خودش را دارد).
افزون بر اين، اگر گمان مي کنيد که به دليل تنظيم هاي سخت افزاري نادرست در بايوس، اشکال در سيستم به وجود آمده است به آساني مي توانيد تنظيم هاي پيش فرض (کارخانه اي) را بار کنيد. در بسياري از کامپيوترها، کافي است کليد F2 يا F5 را به هنگام عمليات بوت نگه داريد تا پيش فرض هادربايوس بار شوند. همچنين ممکن است در صفحه اول بايوس گزينه اي را براي اجراي اين کار پيدا کنيد.

روزآمد سازي با يک وسيله ذخيره گر بوت شدني

در مواردي فلش سازي بايوس را مجبوريد با يک روش سوم انجام دهيد: يک ديسک بوت شدني بسازيد (بر روي وسيله اي مانند يک ديسکت فلاپي، سي دي، ياحافظه فلش USB) و بايوس را ازآنجا فلش سازي کنيد.
اين روش، روش «قديمي» فلش سازي بايوس است، و بسياري از کاربران کامپيوتر عادت کرده اند از آن بهره بگيرند. در اکثر مواقع مجبور نيستيد که اين روش را به کار بگيريد، اما در بعضي از شرايط ضروري است. آن را به صورت يک طرح پشتيبان گيري تصور کنيد. به عنوان مثال، هنگامي که بايوس را فلش سازي مي کنيد اگر خطايي به وجود آيد، ممکن است کامپيوترتان از کار بيفتد. مجبور خواهيد بود که براي فلش سازي بايوس از يک وسيله ذخيره گر بوت شدني متفاوت بهره بگيريد، تا پس ازآن بتوانيد کامپيوترتان را همچون قبل بوت کنيد.
ابتدا، همه دستورالعمل هاي ذکر شده در اين مقاله را براي پيدا کردن روزآمدساز بايوس درست انجام دهيد. سپس، يک ديسک بوت پذير بسازيد. هم مي تواند آسان باشد و هم دشوار، بسته به سازنده، بهترين راه آن است که دستورالعمل هاي سازنده را در سايت وب سازنده بخوانيد و انجام دهيد.
روشي که به کار مي گيريد هر چه باشد، لازم است يک ديسک بوت پذير بسازيد، فايل روزآمد سازبايوس را در آن کپي کنيد، و يک تنظيم بايوس را به گونه اي تغيير دهيد که کامپيوتر براي دستورالعمل هاي راه اندازي به جاي بوت کردن از روي ديسک سختي که سيستم عامل شما بر روي آن نصب شده است از روي ديسک بوت پذير جديد شما بوت کند. روال آساني است، هر چند بسته به مادربورد ممکن است اندکي تفاوت داشته باشد. به بايوس وارد شويد و ناحيه اي را بيابيد که ترتيب بوت (boot order) را در آن مي توانيد ميزان کنيد. وسيله بوت مورد نظرتان را به بالاي فهرست ببريد، يا به عنوان وسيله بوت اول تعيين کنيد وگزينه ذخيره و خروج از بايوس را انتخاب کنيد.
هنگامي که کامپيوتر به طور خودکار باز راه اندازي مي شود، از روي ديسکي که ساخته ايد بوت خواهد کرد. سپس، مي توانيد فايل روزآمدساز بايوس را بار کنيد، منتظر يک باز راه اندازي ديگر بمانيد، وسيله بوت اول در بايوس را به ديسک سخت خود بازگردانيد، منتظر يک باز راه اندازي ديگر بمانيد، و از ميوه هاي شيرين زحمت خود لذت ببريد.

پي نوشت:

1-Blos (Basic Input/Output System(
2-Flash.
3-chip.
4-operating system.
5-uninterruptible.
power supply.
6-clock speed.
7-processor multiplier.

منبع:نشريه ريز پردازنده ،شماره 184
/خ