آشنایی اجمالی با سوره ضحی
ضحی به چه معناست؟ قسم ها و جواب قسم ها در این سوره چیست؟ داستان نزول این سوره چگونه است؟ عطای ویژه الهی به رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در آخرت، که این سوره بدان اشاره دارد چیست؟ نعمتهایی را که خداوند بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در دنیا ارزانی داشته و در این مورد اشاره اند، کدامند؟ضحی به معنای بلند شدن نور خورشید است.
در آیات 1 تا 5 این سوره خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:
سوگند به روشنایی روز، سوگند به شب چون آرام گیرد، (که) پروردگارت تو را وا نگذاشته، و دشمن نداشته است.
و همانا آخرت برای تو بهتر از دنیا است، و به زودی پروردگارت به تو عطایی خواهد بخشید که خرسند می گردی.
در شأن نزول این سوره گفته اند: مدتی به پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وحی نازل نشده بود. مشرکین، مرتب به آن به آن حضرت طعنه می زدند که: خدای محمد او را رها کرده و بر او غضب نموده است.
طعنه ها و زخم زبان های پی در پی مشرکین موجب دل آزردگی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) گردید. از این روی، آن حضرت به کوه حرا رفت و با خداوند با نجوا و راز و نیاز پرداخت و از جهل مردم و کینه توزی دشمنان، به پرودگار خویش شکوه کرد. خداوند متعال جبرئیل را نازل و این سوره را بر آن حضرت ابلاغ فرمود .
خداوند در این سوره، پس از ذکر قسم هایی به رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب می کند که: پروردگارت تو را وانگذاشته و هرگز بر تو بغض نکرده است؛ و قطعاً آخرت برای تو بهتر از دنیا خواهد بود و در آخرت پروردگارت به تو آنقدر عطا می کند تا خرسند گردی.
در روایتی از حضرت علی (علیه السلام) به نقل رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد این عطای الهی آمده است که آن حضرت فرمودند: آنقدر از امتم شفاعت می کنم که خدای تعالی خطاب می کند: ای محمد، آیا راضی شدی؟ عرض می کنم: بلی پروردگارا راضی شدم.
در ادامه، برخی از نعمت هایی که خداوند به پیامبر گرامی خویش ارزانی داشته است یادآور می شود و در مقام دلجویی از آن حضرت می فرماید: مگر نه تو را یتیم یافت، پس پناه داد؟ و تو را سرگشته یافت، پس هدایت کرد؟ و تو را تنگدست یافت، آنگاه بی نیاز کرد؟
پس (تو نیز به پاس این نعمت ها) یتیم را میازار، و گدا را از خود مران، و نعمت پروردگارت را بازگویی.
نامگذاری
این سوره‌ی مبارکه به جهت ذکر کلمه ضُحی (نور و روشنائی روز و فروغ آن) که خداوند تبارک و تعالی در آیه‌ی نخستین بدان سوگند یاد فرموده به اسم «ضُحی» نامگذاری شده است.فضائل و خواص
از حضرت سَرور کائنات(صلی اله علیه و آله) مروی است هر کس این سوره‌ی مبارکه را تلاوت کند از کسانی خواهد بود که خدا از آن‌ها راضی می‌شود و شایسته است که پیغمبر(ص) برای او شفاعت کند و به عدد هر یتیم و مسکین درخواست‌کننده دهحسنه برای او خواهد بود.[١]و همان گونه که در فضائل سوره‌ی مبارکه‌ی «وَالشَّمس» گذشت به فرموده‌ی حضرت امام صادق(ع) اگر کسی سوره‌های «وَالشَّمس»، «وَاللَّیل»، «وَالضُّحی» و «اَلَم نَشْرَحْ» را در روز یا شب زیاد بخواند هر چیزی که گرداگرد وجود اوست حتی مو، پوست، گوشت، خون، رگ، عصب و استخوان او فردای قیامت برای او گواهی خواهند داد و (به مضمون روایت) خداوند گواهی آن‌ها را می‌پذیرد و به فضل و رحمتش وارد جنّات خود می‌کند تا هر کدام که خواست آن را برگزیند، و می‌فرماید: گورا باد بنده‌ی مرا![٢]
و در خواص آن، در «منتخب» و «زاد المتقین» آمده است کسی که این سوره‌ی مبارکه را چهل مرتبه پی‌درپی و بدون تکلّم و با طهارت در شب‌های متبرّکه مانند شب جمعه و امثال آن بخواند به هر نیّتی که باشد البته حاجتش به یاری حق روا می‌گردد.[٣]
و از حضرت امام صادق(علیه السلام) منقول است هر کس چیزی را در مکانی پنهان کرده و آن موضع را فراموش کرده باشد این سوره‌ی مبارکه را بخواند برایش آشکار می‌گردد.[٤]
همچنین اگر کسی چیزی را گم کرده باشد، هفت مرتبه این سوره‌ی مبارکه را بخواند و بعد از آن بگوید:
«یا مَظْهَرَ العَجائِبِ یا مُرادَ کُلِّ غائِبٍ یا جامِعَ الشَّتاتِ یا مَنْ مقالیدُ الاُمُورِ بِیَدِهِ رُدَّ عَلَیَّ ضایِعی وَ اجْمَع عَلَیَّ شَتاتی فَاِنَّهُ لاجامعَ اِلّا أنتَ».
به یاری خدا آن را خواهد یافت و به تجربه رسیده است.[٥]
و از ائمّه‌هُدی صلوات‌الله‌علیهم مروی است این سوره با سوره‌ی «اَلَمنَشْرَحْ» یکی بوده و در نماز واجب هر دو در یک رکعت با هم قرائت می‌شوند.[٦]
پی‌نوشت‌ها:
[١]. مجمع‌البیان، مصباح ص ٤٥١.
[٢]. ثواب‌الاعمال ص ٢٧٧، تفسیر نورالثقلین، وسائل ج ٤ ص ٨٩٤.
[٣]. منتحب‌الختوم ص ٥٢٤.
[٤]. خواص‌الآیات ص ١٥٥.
[٥]. خواص‌الآیات ص ١٥٥.
[٦]. تفسیر نورالثقلین.
منبع: سایت نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
