بروج
جمع برج به معنای آشکار شدن است و بروج آسمان همان ستارگان اند که در آسمان می‌درخشند و به مناسبت ظهور و آشکار بودنشان که معناى اصلى برج است، بروج نامیده شده‌اند.[1]دورنمای کلی
هشدار در مورد مؤمن‌آزارى؛سرگذشت اصحاب اخدود و قوم ثمود و فرعون؛
جایگاه قرآن در لوح محفوظ.[2]
اسامی سوره
سورةالبروج، سورةالسماء ذات‌البروج.[3]علت نام‌گذاری
«سورةالبروج»؛ نام این سوره «بروج» (برج‌ها) است که از آیۀ اول آن گرفته شده است.[4]«سورةالسماء ذات‌البروج»؛ نام‌گذاری سوره با عبارت آغازین که در لسان بعضی از روایات هم به این اسم آمده است.[5]
تعداد آیات
تعداد آیات سورۀ بروج بیست و دو آیه می‌باشد.[6]تعداد کلمات
تعداد کلمات سورۀ بروج صدونه کلمه می‌باشد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)تعداد حروف
تعداد حروف سورۀ بروج چهارصدوپنجاه وهشت حرف می‌باشد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)اهداف و آموزه ها
هدف اصلى سورۀ بروج تقویت روحیه مؤمنان در برابر آزارهاى مخالفان و هشدار به آنان است.[9]محتوا و موضوعات
با توجه به اینکه سورۀ بروج از سوره‌هاى مکى است چنین به نظر مى‌رسد که هدف اصلى تقویت روحیه مؤمنان در برابر این جریان و تشویق آنان به پایمردى و استقامت است.و در همین رابطه در این سوره داستان اصحاب اخدود را نقل مى‌کند، همانها که خندق‌ها کندند و آتش‌هاى عظیمى در آن افروختند، و مؤمنان را تهدید به شکنجه با آتش کردند، گروهى را زنده زنده در آتش سوزاندند، اما آنها از ایمانشان بازنگشتند.
در قسمت دیگرى از این سوره کافرانى را که مؤمنان را تحت فشار قرار مى‌دهند سخت مورد حمله قرار داده و آنها را به عذاب سوزان جهنم تهدید مى‌کند، در حالى که مؤمنان را بشارت به باغهاى پرنعمت بهشتى مى‌دهد.
در مقطع بعد آنها را به گذشته تاریخ بازمى‌گرداند، و داستان فرعون و ثمود و اقوام زورمند و گردنکش را در برابر دیدگانشان مجسم مى‌سازد که چگونه در مقابل فرمان عذاب الهى به زانو درآمدند و نابود شدند، تا کفار مکه که نسبت به آنها قدرت ناچیزى داشتند حساب خود را بکنند، و هم مایه تسلى خاطر پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله و مؤمنان بوده باشد.
و در آخرین مقطع سوره اشاره به عظمت قرآن مجید و اهمیت فوق‌العاده آن مى‌کند، و سوره را با آن پایان مى‌دهد.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌کعب از پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله روایت نموده که: «هر کس سورۀ بروج را قرائت کند خداوند به او به عدد هر روز جمعه و هر روز عرفه‌اى که در دنیاست ده حسنه عطاء نماید».یونس‌بن‌ظبیان از امام صادق علیه‌السلام روایت نمود که هر کس در نماز واجبش سورۀ و السماء ذات‌البروج را که سورۀ پیامبران است بخواند، حشرش و اقامتش با پیامبران و مرسلین خواهد بود.[11]
محل نزول
سورۀ بروج در مکه بر پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله نازل شده است.[12]زمان نزول
تاریخ نزول سورۀ بروج در ما بین هجرت مسلمین به حبشه و اسراء است و بعد از سورۀ شمس نازل شده است.[13]فضای نزول
در سورۀ بروج به آسمان و روز قیامت و شاهد و مشهود قسم یاد شده آن وقت واقعه‌اى بیان گردیده که عده‌اى را در کانالى به علت مقاومت در دین توحید سوزانده‌اند، قهرا آن یک عینیت تاریخى بوده است و این نشان مى‌دهد که به وقت نزول سوره مؤمنان در مکه به دست مشرکان زیر شکنجه مى‌رفته‌اند و این سوره مى‌گوید: تنها شما نیستید که در راه خدا شکنجه مى شوید، بلکه دیگران نیز چنین بوده‌اند خویشتن‌دار باشید که پیروزى از آن شماست، بنابراین غرض سوره تسلیت بر مؤمنان است.[14]ترتیب در مصحف
سورۀ بروج هشتادوپنجمین سوره در چینیش کنونى قرآن به شمار می آید.[15]ترتیب بر اساس نزول
سورۀ بروج بیست‌وهفتمین سوره در ترتیب نزول می باشد و بعد از سورۀ شمس نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)ارتباط با سوره قبلی
چون خداوند سورۀ انشقاق را به ذکر مؤمنین پایان داد سورۀ بروج را نیز به ذکر مؤمنین از اصحاب اخدود شروع نمود.[17]ویژگی
سورۀ بروج از سور مفصلات می باشد[18] ابن قتیبه می گوید: ... مفصلات سوره های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده اند اینکه چرا این سوره ها را مفصل نامیده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند. [19]روایتى است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئین را به جاى انجیل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشید.[20]
سورۀ بروج سورۀ استقامت و پایمردى و شکیبایى در برابر فشارهایى است که از ظالمان و مستکبران بر مؤمنان وارد مى‌شود، و در لابلاى آیات آن وعده نصرت الهى نهفته است.[21]
آثار و برکات سوره
از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است: قرائت سوره بروج انسان را از ترساننده ها و سختی ها نجات می بخشد.امام صادق علیه السلام در این باره فرمودند: اگر بخواهند کودکی را از شیر جدا کنند و شیر را از او بگیرند این سوره را بر او بخوانند. این دو ره برای او آسان خواهد شد و هر کس هنگام خواب این سوره را بخواند تا صبح در امان خدا خواهد بود.
امام صادق علیه السلام فرمودند: هر کس سوره بروج را بر آب بخواند و به کسی که سم خورده است بنوشاند سم به او آسیبی نمی رساند.
پینوشت
[1]قاموس قرآن، ج1، ص 174
[2]تفسیر قرآن مهر، ج22، ص: 141
[3]التحریر و التنویر، ج30، ص 211
[4]تفسیر قرآن مهر، ج22، ص 141
[5]التحریر و التنویر، ج30، ص 211
[6]الکشف و البیان، ج10، ص164
[7]همان
[8]همان
[9]تفسیر قرآن مهر، ج22، ص 142
[10]تفسیر نمونه، ج26، ص 325-324
[11]ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج26، ص 405
[12]همان
[13]حجةالتفاسیر و بلاغ‌الإکسیر، مقدمه‌اول، ص 33
[14]تفسیر احسن‌الحدیث، ج12، ص 159-158
[15]تفسیر قرآن مهر، ج22، ص 141
[16]التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص: 136
[17]ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج26، ص 406-405
[18]التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج1، ص 34
[20]همان
[21]تفسیر نمونه، ج26، ص 325
منبع: پایگاه جامع قرآنی
