از آنجایی که مسلما نمی خواهید شیر خشک تان در هنگام نیاز به آن تمام شود، هنگامی یک نوع شیر خشک را انتخاب کردید که برای شما و نوزادتان مناسب است، مقداری از آن را در خانه انبار کنید. اگر نوزادتان به نظر نا آرام می رسد یا اسهال یا یبوست دارد، با متخصص اطفال در مورد اینکه آیا نوزاد ممکن است به قند لاکتوز یا پروتئین سویا عدم تحمل داشته باشد، مشورت کنید. حدود ۱۰ درصد نوزادان نسبت به یک یا هر دوی این مواد عدم تحمل دارند.
شیر مادر از بزرگترین موهبت های الهی است. سیستم تولید شیر در بدن، جاری شدن آن از سینه مادر و تطابق آن با نیاز نوزاد آنقدر دقیق، جالب و حساب شده است که ناخود آگاه می گوییم جل الخالق. مثلا اگر کودکی پیش از موعد متولد شود، شیر مادرخود به خود متناسب با نیازهای کودک تغییر می کند. پروتئین آن بالاتر می رود و مواد ضد میکروبی آن به دلیل ضعف سیستم دفاعی بدن کودک بیشتر می شود. روند رشد سینه ها در دوران بارداری، تولید شیر در سینه و جاری شدن شیر در اثر مکیدن نوزاد، آنقدر دقیق و پیچیده است که دانستن آن برای هر مادری لذت بخش خواهد بود. این که چگونه در اثر مکیدن نوزاد هورمونهای خاصی در بدن مادر ترشح می شود و مغز فرمان جریان یافتن شیر را صادر می کند و همزمان تولید شیر در سینه بیشتر و بیشتر می شود.
در روزهای اول تولد، شیری بنام کلستروم یا آغوز ترشح می شود که آبکی و کم رنگ است. نکته بسیار جالب در مورد آغوز، وجود پروتئین بسیار بالا در آن است که برای رشد بسیار سریع نوزاد در روزهای اول حیاتی است. به مرور شیر مادر به حالت رسیده و کامل در می آید که چربی آن بیشتر می شود و در این زمان کودک با انرژی ای که از چربی شیر به دست می آورد به سرعت وزن اضافه می کند.
شیر انسان به گونه ای تولید می شود که کلیه نیازهای کودک را تا ۶ ماهگی تامین می کند و دقیقا مطابق با سیستم بدنی نوزاد است. الاکتوز یا قند شیر در شیر مادر بیشتر از شیر گاو است، چون آنزیم های هضم کننده لاکتوز در بدن نوزاد در حد بالغین است. چربی شیر مادر نیز بیشتر است. علاوه بر آن شیر مادر حاوی چربی هایی به نام چربی های ضروری (اسید لینولئیک) است که در شیر گاو خیلی کمتر است و وجود این چربی برای رشد نوزاد بسیار حیاتی است.
پروتئین شیر انسان یک سوم شیر گاو است و این از مزیت های شیر انسان است، زیرا در ابتدای تولد، بدن نوزاد آنزیم های کافی برای هضم مقدار زیادی پروتئین را ندارد و کلیه ی او توان دفع مقدار زیادی مواد زائد ناشی از سوختن پروتئین را ندارد؛ پس پروتئین زیاد شیر گاو برای یک نوزاد آزار دهنده است. در عین حال ترکیب اسیدهای آمینه (اجزای تشکیل دهنده پروتئین) در پروتئین شیر مادر به گونه خاصی است. مثلا در بدن نوزاد سیستم تولید اسید آمینه سیستئین از متیونین کامل نشده و شیر مادر این حالت را جبران می کند، چون شیر مادر نسبت به شیر گاو سیستئین بیشتر و متیونین کمتری دارد و یا اینکه نوع پروتئین شیر مادر به گونه ای است که به سرعت تبدیل به لخته های قابل هضم می شود تا سریعا در بدن نوزاد هضم و جذب شود، ولی این خاصیت در شیر گاو کمتر است.
از نظر املاح، شیر مادر نسبت به شیر گاو حاوی آهن کمتری است. ولی نکته بسیار جالب این است که این آهن در یک پوشش پروتئینی قرار دارد که جذب آن را چند برابر می کند؛ در نتیجه هم آهن از دسترس باکتری های موذی که قصد استفاده آن را دارند خارج می شود و هم جذب آن چند برابر جذب آهن شیر گاو می شود. از نظر املاح، شیر مادر تامین کننده تمام نیازهای نوزاد تا ۶ ماهگی است.
یکی از مزایای بسیار مهم شیر مادر وجود مواد ضد میکروبی فراوان است. در شیر مادر موادی موجود است که از رشد میکروارگانسیم ها در روده نوزاد جلوگیری می کند و یا جذب بدن نوزاد شده و مقاومت بدن کودک را افزایش می دهد. از این رو کودکی که منحصرا با شیر مادر تغذیه شده، به ندرت امکان دارد تا شروع تغذیه تکمیلی دچار اسهال یا دیگر بیماری های میکروبی شود. این فاکتورها (مثل ایمونوگلوبولین‌ها) یا در شیر گاو خیلی کمتر از شیر مادر است و یا اصلا وجود ندارد. از این رو شیر مادر هم از نظر غذایی برای کودک بهتر است و هم از نظر حفظ ایمنی بدن. تماس نزدیک پوست بدن مادر با کودک که اصطلاحا bonding نامیده می شود، محبت مادر و فرزند را بسیار افزایش می دهد و کودک با صدای لالایی پر از محبت قلب مادر به خواب می رود.
شیر مادر کامل ترین غذای موجود برای کودک است و هیچ شیری نمی تواند به طور کامل جایگزین شیر مادر شود. دفتر علوم پزشکی تهران محققان دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقدند: با تمام پیشرفت هایی که در جهت کشف مزایای شیر مادر و به دنبال آن پیشرفت کارخانه های تولید کننده شیر خشک، برای همانندسازی با شیر مادر بدست آمده، باید دانست که شیر مادر در مقایسه با پیشرفته ترین شیر خشک های ساخته شده با ترکیب مشابه، بسیار بهتر است.
هر چند شیر خشک های جدید ساخته شده، فاصله بین شیر مادر و شیر گاو را تا حد امکان پر کرده اند، از جمله شبیه سازی پروتئین ها و چربی های اشباع نشده، ولی باز هم نمی توانند جایگزین شیر مادر شوند. آمار مرگ شیر خشک خوران بیش از ۱۸ برابر شیر مادر خوران است. هر ساله ۱۵ میلیون کودک زیر ۵ سال در جهان از بین می روند که علت عمده این مرگ و میر، بیماری‌های عفونی است.
منبع: آشپزی و تغذیه کودکان، فاطمه تقدسی‌نیا، صص204-200، نوید حکمت، چاپ دوم، قم، 1396
