كانسارها (4)

کانسارهای طلا و نقره ( سولفيد توده اي - رگه هاي آرسنور - اپي ترمال )

» ماسيوسولفيد(سولفيد توده اي):نقره در اين كانسار به اشكال عدسي شكل و لايه اي ديده مي شود و به عنوان محصول فرعي كانسار هاي مس و سرب- روي وجود دارد. عيار معدن كاري اين كانسار 1000-100 گرم در تن مي باشد مانند كانسار تين تيك (آمريكا).
»رگه هاي آرسنور (Ag- Co- Ni) : نقره در اين كانسار به صورت رگه اي مي باشد. كاني هاي اقتصادي مهم آن پروستيت Ag3AsS3 و پيرارژيريت Ag3SbS3 مي باشد. عيار معدنكاري در اين نوع كانسار 1000-100 گرم در تن مي باشد به عنوان مثال كانسار كبالت (اونتاريو).
» اپي ترمال:در مورد منشأ كانسارهاي اپي ترمال نقره و حتي طلا بحث هاي زيادي وجود دارد. زيس (1929) و اشميت (1950) پيشنهاد نمودند كه كانسارهاي اپي ترمال و دگرساني هاي كائولينيت-آلونيت و پيروفيليت مي توانند دردورن گدازه هايي كه از دهانه هاي تغذيه كننده فاصله گرفته اند، تشكيل شوند. اين كانسارها بر اثر جريان يافتن سطحي آبهاي جوي در درون گدازه ها حاصل مي شوند. ليكن در بعضي مناطق سيالات كانسارساز اساساً ماگمايي مي باشند و درجه مخلوط شدگي آبهاي جوي و تأثيرات آن متفاوت است (كانسار هاي اپي ترمال فلزات قيمتي سيليتو در طلا).
سيليتو (1993) كانسارهاي اپي ترمال فلزات قيمتي را بر اساس نوع دگرساني و كاني‌شناسي به 2 گروه تقسيم نمود:

الف- كانسارهاي اپي ترمال نوع High Sulphideسولفيداسيون بالا يا اسيد- سولفات:

خصوصيات زمين شناسي: اين ذخاير همراه با سنگهاي آتشفشاني،‌در مناطقي كه توده‌هاي نفوذي نيمه عميق اسيدي تا حد واسط حضور دارند، يافت مي‌شوند. جايگاه تكتونيكي آنها عمدتاً در كمربندهاي زون فرورانش و مناطق پشت قوسي،‌در محل گودالهاي آتشفشاني(كالدرا) و همچنين در مجموعه گنبدهاي ريوليتي است.اين كانسارها احتمالاً بخش فوقاني سيستم‌هاي مس پورفيري را تشكيل مي‌دهند. از نظر سني عمدتاً در محدوده‌هاي زماني دوران سوم و چهارم كشف شده‌اند.
بافت و شكل ذخيره: به صورت بافت حفره‌اي در سيليس، رگه‌هاي دار يا لايه‌بندي، حالت برشي، و يا به صورت رگه‌اي و توده‌هاي جانشيني يافت مي‌شوند.
آلتراسيون:كانيهاي نظير كائولينيت، آلونيت، باريت، هماتيت، سرسيت، ايليت، پيروفيليت، جروسيت، در زون‌هاي آلتراسيون به چشم مي‌خورند. همچنين به دليل تأثير محلولهاي اسيدي و حل شدن ساير مواد، كوارتز به حالت دانه ريز و به صورت حفره‌اي باقي مي‌ماند.
كانيهاي ذخيره:پيريت، آنارژيت، كالكوزيت، كووليت، بورنيت، طلا، الكتروم، اسفالريت، كالكوپيريت، گالن، تتراهدريت، كانيهاي باطله شامل پيريت و باريت هستند.
ويژگيهاي ژئوفيزيكي: پايين بودن خواص مغناطيسي به دليل شست و شوي اسيدي سنگهاي منطقه.

عيار و ميزان ذخيره:

در جدول2 عيار و ميزان برخي از معادن طلاي اپي ترمال(نوع سولفيد زياد) ارائه گرديده است.

نام معدن	روش بهره برداری	عیار	ذخیره
ال اندیو   ellndio	زیر زمینی	g/t  Au 178 g/t  Ag  109 cu%    87/3	2-25 میلیون تن
لپانتو lepanto	زیر زمینی	g/t  Au  8/2 g/t  Ag  3/11 cu%      8/1	2-25 میلیون تن
پائبلو ویجو  pueblo viejo	روباز	g/t  Au  8/3 g/t  Ag   20	کمتر از 100 تا بیش از 200 میلیون تن
نانساتسو  nansatsu	روباز	g/t  Au  ~63	چند میلیون تن

جدول2- عيار و ميزان ذخيره اپي ترمال نوع سولفيد زياد

ب- كانسارهاي اپي ترمال نوع سولفيد كم Low- Sulphide (آدولاريا- سرسيت) :

خصوصيات زمين شناسي:
اين ذخاير همراه با سنگهاي آتشفشاني كالك آلكالن آندزيتي كمربندهاي زون فرورانش يافت مي‌شوند، از نظر سني عمدتاً مربوط به دوران سوم هستند، اما در دوران دوم و اول نيز كشف شده‌اند. در مناطق گسلي دهانه‌هاي آتشفشاني و گسلهاي زونهاي كششي تشكيل مي‌شوند و در بخش فوقاني توده‌هاي نيمه عميق قرار مي‌گيرند.
بافت و شكل:عمدتاً توسط زونهاي گسلي كنترل مي‌شوند. در صورتي كه سنگهاي ميزبان از تخلخل مفيد و مناسب برخوردار باشند عرض زون كاني سازي ممكن است گسترده باشد. بافت در زون گسلي از نوع پر كننده فضاي خالي است.
آلتراسيون: زون سيليسي به صورت كلسدوني، رگه‌هاي كوارتز، آدولاريا، كلسيت، ايليت، سريسيت، كائولينيت و آلتراسيون پروپيليتيك.
كانيهاي ذخيره: الكتروم، طلا، آرژانتيت،‌كالكوپيريت، اسفالريت، گالن، تتراهدريت، سولفوسالتهاي نقره و در بخش فوقاني سيستم آنومالي As, Sb, Hg ديده مي‌شود.

ويژگيهاي ژئوشيميايي:

Au, Ag, Zn, Pb, Cu, As, Sb, Ba, F, Mn و در مناطق خاص عناصر Te, Se, Hg يافت مي شود.

ويژگيهاي ژئوفيزيكي:

از ويژگيهاي ژئوفيزيكي اين ذخاير استفاده از روش VLF جهت شناسايي زون گسلي داراي سولفيد، پرتونگاري جهت شناسايي زون غني از پتاسيم مي باشد.
عيار و ميزان ذخيره(نوع كم سولفيد): دو نوع ذخاير طلاي اپي‌ترمال كم سولفيد شناسايي شده‌اند:

1- نوع Au-Ag

متوسط ذخيره: 77/0 ميليون تن، متوسط عيار: g/t1g و g/10=A t5/7= Au

2- نوع Au-Cu

متوسط ذخيره: 3/0 ميليون تن، متوسط عيار: %3/0>Cu>%75/0 و g/t38=Au
كانسارهاي طلاي اپي‌ترمال به 3 حالت كلي يافت مي‌شوند كه عبارتند از:
1- نوع پراكنده در سنگ‌هاي كربناتي (تيپ كربناتي)
2- نوع پراكنده در سنگ‌هاي آتش‌فشاني (نوع چشمه‌هاي آب گرم)
3- نوع رگه‌اي

نام معدن	روش بهره برداری	عیار	ذخیره
ال اندیو   ellndio	زیر زمینی	g/t  Au 178 g/t  Ag  109 cu%    87/3	2-25 میلیون تن
لپانتو lepanto	زیر زمینی	g/t  Au  8/2 g/t  Ag  3/11 cu%      8/1	2-25 میلیون تن
پائبلو ویجو  pueblo viejo	روباز	g/t  Au  8/3 g/t  Ag   20	کمتر از 100 تا بیش از 200 میلیون تن
نانساتسو  nansatsu	روباز	g/t  Au  ~63	چند میلیون تن

جدول 1 - 2 ) خصوصيات مربوط به كانسارهاي طلاي اپي ترمال نوع سولفيداسيون بالا(Hs) و نوع سولفيداسيون پائين (Ls

	سولفیداسیون بالا ( HS) یا اسید سولفات  ( آلونیت )	سولفیداسیون پایین ( HS) یا ( آدولاریا – سرسیت )
سایر باطله ها	باریت دارای گستردگی فراوان و با ماده معدنی و توام است و گوگرد به صورت شکاف پرکن حضور دارد	باریت و یا فلوریت بطور موضعی حضور دارند و باریت بالای توده معدنی می باشد
مقادیر کانی های سولفیدی	10 تا 90 درصد حجمی ، عمدتا دانه ریز و بعضا به صورت پیریت لایه ای	1 تا 20 درصد حجمی ، لیکن معمولا کمتر از 50 % حجمی عمدتا پیریت
کانی های سولفیدی کلیدی	سولفاسات های مس ( آنارژیت – لوزونیت ) و سولفیدهای مس+ آهن ( پیریت ) – مس (کالکوسیت – کوولیت –بورنیت) معمول می باشند و بعد از پیریت تشکیل می شوند	اسفالریت – گالن و تترا هدریت معمول است . مس عمدتا به صورت به صورت کالکوپیریت حضور دارد
فلزات موجود	(Pb,Ag)As,Au,Cu	Auویا AG(Cu,Pb,Zn)
فلزاتی که به صورت موضعی حضور دارند	(Hg)Te,Sn,Mo,Sb,Bi	(Hg,Se,Te)As,Sb
نسبت گوگرد فلز در کانی های سولفیدی	بالا	پایین

جدول 2 – 2

	سولفیداسیون بالا ( HS) یا اسید سولفات  ( آلونیت )	سولفیداسیون پایین ( HS) یا ( آدولاریا – سرسیت )
ماهیت سیالات کانسارساز	اسیدی ، غنی از گوگرد و اکسیدی	خنثی ، فقیر از گوگرد و احیایی
منشا سیالات کانسارساز	عمدتا حاوی سیالات ماگمایی	عمدتا حاوی آبهای جوی
همراهی با کانسارهای پورفیری	کانسارهای طلا در بخش بالایی کانسارهای مس – طلای پورفیری و مس – مولیبدن پورفیری و بطور همزمان با این کانسارها تشکیل شده اند جزایر قوسی غرب اقیانوس آرام – فیلیپین و آند مرکزی ، شیلی	کانسارهای طلا در اطراف کانسارهای مس پورفیری واقع در فیلیپین
دما	200 تا300 درجه سانتی گراد	100 تا300 درجه سانتی گراد
اندازه	نسبتا کوچک	متغیر – برخی ها گاهی بزرگ هستند
ویژگی های ژئوشیمیایی	آنومالی زیاد Cu نسبت Ag/Auکم	میزان ZnوPb  زیاد و Cuکم نسبت Ag/Auزیاد

جدول 3 – 2

کانسار طلاي زرشوران
موقعيت جغرافيايي: آبادي زرشوران در 31 كيلومتري شمال تكاب ،در چهار گوش 1:250000زمين شناسي تكاب كه با مختصات جغرافيايي عرض 36-37 درجه وطول?30 ?46 - 48 درجه مشخص مي گردد،واقع شده است .كانسار زرنيخ و طلاي زرشوران در حدود 6 كيلومتري شمال –شمال شرق آبادي زرشوران واقع شده است.دستيابي به منطقه از طريق مسير آسفالته تكاب-شاهين دژ ميسر است .
تاريخچه معدن: تاريخ بسيار طولاني تمدن موجود در منطقه تكاب (تخت سليمان) حكايتي اجمالي از شناخته بودن اين معدن از زمان مادها و ساسانيان دارد . همچين آثار معدنكاري يافت شده از آن زمان و همچنين استفاده از آن زمان و همچنين استفاده از پلاسرها و شستشوي ماسه هاي طلا دار در دوران باستان نيز مويد اين موضوع مي باشد. معدن زرنيخ زرشوران تا سال 1378 فعال بوده و از سال 1370 اين كانسار بعنوان يك پتانسيل طلا مطرح ومطالعات اكتشافي تا مرحله نيمه تفضيلي بر روي آن در قالب طرح اكتشاف سراسري طلا انجام گرفت .
نماي کلي از ناحيه زرشوران

زمين شناسي:

رخنمونهاي محدوده كانسار از قديم به جديد به شرح زير است:1)سنگهاي دگرگونه پروتروزوئيك بالايي(وندين) كه شامل مجموعه اي از شيست سبز، سرپانتين شيست، آمفيبوليت و رخنمونهايي از اولترامافيك به سن پروتروزوئيك بالايي به نام مجموعه ايمان خان است. 2) سنگهاي آهكي و دولوميتي متبلور پروتروزوئيك بالايي كه اين سنگها بطور همشيب و گاه با ناپيوستگي موازي روي سنگهاي فوق قرار مي گيرند تحت عنوان واحد چالداغ نامگذاري شده است. 3) تناوب شيست سياه كربن دار و آهك كريستالين پروتروزوئيك بالايي كه مجموعه اي از سنگهاي بهم پيوسته و تفكيك ناپذير بصورت سنگهاي كربناتي ،رسي و سيليسي با رنگ سياه و حامل كاني سازي رآلگار و ارپيمان كه بنام واحد زرشوران ناميده شده است. 4) شيل و ماسه سنگهاي خاكستري تيره، صورتي و بنفش مربوط به سازندهاي باروت و زاگون و لالون. 5) رسوبات اليگو ميوسن (معادل سازند قم) اين رسوبات با دگرشيبي زاويه دار روي سنگهاي قديمي قرار مي گيرند.
طلا در كانسار مس پورفيري سرچشمه
موقعيت جغرافيايي : معدن مس سرچشمه با مختصات "20 '52° 55 طول شرقي و29° '56 "40 عرض شمالي در 160 كيلومتري جنوب غربي كرمان و 50 كيلومتري رفسنجان قرار دارد. اين معدن از طريق جاده‌ي آسفالته به رفسنجان و سيرجان مرتبط بوده و فاصله آن تا بندرعباس 437 كيلومتر است. ارتفاع اين ناحيه از سطح دريا به‌طور متوسط 2620 متر است و بلندترين نقطه‌ي آن از سطح دريا 3280 متر ارتفاع دارد. تغييرات ساليانه‌ي درجه‌ي حرارت در اين ناحيه از 15- تا 32+ درجه‌ي سانتي‌گراد مي‌باشد. ميزان بارندگي در ارتفاعات 550 ميلي‌متر در سال گزارش شده‌ و سرعت باد در اين ناحيه گاهي به 100 كيلومتر در ساعت مي‌رسد.

نماي کلي از معدن سرچشمه

نمايي از ماده معدني سرچشمه
زمين شناسي: اين معدن از لحاظ زمين‌شناسي در بخش جنوب‌شرقي كمربند تكتونوماگمايي ايران مركزي و در مجموعه‌ي آتشفشاني - رسوبي پاريز از كمربند دهج - ساردوئيه در استان كرمان جاي گرفته است.
زمين‌شناسي كانسار سرچشمه اولين بار توسط (Baizn and Hubner 1969) و سپس توسط (Waterman and Hamilton 1975) شرح داده شده ‌است. كانسار سرچشمه تقريباً در قسمت مركزي يك زون متشكل از مواد آتشفشاني و رسوبي چين‌خورده كه با جهت عمومي شمال‌غرب - جنوب‌شرق از جنوب تركيه تا بلوچستان ادامه دارد، واقع شده ‌است. در محدوده‌ي معدن گسل‌هايي با روند شمالي - جنوبي وجود دارند كه اين حركات تكتونيكي به همراه ماگماتيسم منطقه مربوط به زمان كوارترنر مي‌باشد.
الگوي دگرساني در معدن سرچشمه از نوع ژرف‌زاد يا Hypogene است كه همسان با الگوي كانسارهاي گونه لوول - گيلبرت مي‌باشد. به اين شكل كه هاله‌هاي دگرساني از مركز سيستم پورفيري به طرف بيرون، پتاسيك - فيليك و پيروپيليك بوده و دگرساني آرژيليك در اين كانسار بسيار ضعيف رخ داده است. بخش ژرف‌زاد معدن به طور ميانگين از 0.04 گرم در تن طلا و 0.97 گرم در تن نقره برخوردار است و بيشترين عيار اين عناصر در بخش‌هاي دگرساني فيليك شديد ± آرژيليك در استوك سرچشمه و بيوتيتي شديد در آندزيت‌ها رخ‌داده كه منطبق بر موقعيت كاني‌سازي مس پرعيار مي‌باشد.
همبستگي قوي بين طلا با مس، طلا با نقره و همچنين نقره با مس نشان‌دهنده‌ي شرايط همسان پيدايش و ته نشيني همزمان طلا و نقره با مس به صورت غير قابل رويت به شكل الكتروم (طلا‌ي خالص) مي‌باشد (عباسي كليماني، 1383). اين كانسار با ذخيره عظيم و توليد بيشتر از 15000000 ميليون تن كانسنگ در سال تصور مي‌شده كه داراي 270 ppb طلا يعني 4000 كيلوگرم طلا در اين ماده معدني باشد. اما واقعيت‌هاي بهره‌برداري نشان از توليد فقط 400 كيلوگرم دارد. به دليل اينكه طلا درون شبكه كالكوپيريت بوده و در ارتباط ژئوشيميايي با Mo - Cu - Pb - Ba - Sb - P مي‌باشد. ميانگين طلا از 60-80 ppb متغيير است و كانسار از نوع مس و موليبدن مي‌باشد

کانسار کانیهای رسی

کائولین
واژه کائولین از زبان چینی گرفته شده است. این اصطلاح نام تپه ای بوده که در چین از آن خاک کائولین استخراج می شده است. کانیهای گروه کائولین عبارتنداز: کائولینیت ، دیکیت ، ناکریت و هالوزیت . کائولینیت فراوانترین کانی این گروه است ذخایرکائولین:این ذخایر به انواع زیر تقسیم می شوند:
• ذخایر هوازده
• ذخایر گرمابی
• ذخایر حمل شده
• ذخایر دیاژنزی
ذخایر هوازده: سنگهای غنی ازآلومینیوم نظیر شیلها ، آرکوزهای غنی ازآلکانی فلوسپات ، سنگهای آذرین فلوسپاتوئیددار (نفلین سینیت) ، بازالت کالک آلکالن ، گرانیتهای فوق آلومینوم و... درشرایط آب وهوایی گرم و مرطوب در سطح زمین تحت تاثیر هوازدگی شیمیایی واقع شده و تغییرات زیادی در ترکیب شیمیایی و کانی شناختی آنها ایجاد می شود. آب کافی و دمای مناسب موجب رویش گیاهان شده و درنتیجه PH آب کاهش می یابد. پایداری کانیهای متشکله سنگها، متفاوت بوده ونوع تغییرات آنها نیز یکسان نیست.عوامل مهم وموثر درتشکیل ذخایر کائولین هوازده عبارتند از: آب وهوای گرم و مرطوب ، کاهش PH آب ، سنگ مادر غنی از آلومینیوم، بالا بودن خلل وفرج و درز و شکستگی درسنگ ، پایین بودن سطح آبهای زیرزمینی زمان کافی ، بالا بودن میزان آبی که درسنگ جریان داشته است و شست وشو و حمل کاتیونها در شرایط مناسب یاد شده اکثر کانیهای سنگ به استثنای کوارتز تحت تاثیرهوازدگی شیمیایی واقع شده وبه ترکیبات دیگرتغییر می کنند. پتاسیم فلرسپات با کاهش PH به کائولینیت و یا ایلیت تبدیل می شود.
+SiO2+KOH کائولینیت <------- کاهش PH آب + پتاسیم فلدسپات
در صورتی که تمامی KOH شسته شود، کائولینیت تشکیل خواهد شد (پایین بودن سطح آبهای زیرزمینی موجب شست و شوی کامل بیشتر کاتیونها می شود.)
اگر سطح آب زیرزمینی بالا باشد تمامی K ، Na و Ca شسته نخواهد شد و در این حالت ایلیت و اسمکتیت تشکیل می شود.
مصارف مهم کائولین

کاغذسازی50% سرامیکها 20% رنگسازی10% و بقیه در دیرگدازها پلاستیک ، لاستیک صنایع دارویی ، حشره کشها ، جذب کننده ها ، مواد پاک کننده ومواد غذایی.

رس توپی

رس توپی یک نوع سنگ رسوبی است که حاوی کائولینیت و مقدار جزئی ایلیت ، کلریت کوارتز و مونتموریونیت است. ذرات کائولینیت در رس توپی درمقایسه با سایرمنابع رس دار کوچکتر است. مقدار کائولینیت رس توپی 20 تا 95 درصد ، کوارتز 10 تا 70 درصد ایلیت وکلریت آن 5 تا 45 درصد است. مواد آلی ، مونتموریونیت ، ترکیبات آهن ، اکسید تیتان و نمکهای محلول از جمله ناخالصیهای رس توپی هستند. رس توپی بیشتر همراه با لایه های زغال دار است و از آنجا که ذرات ریز کانیهای رس را به همراه دارد، خاصیت شکل پذیری آن بسیاتر خوب است. رنگ رس توپی قهوه ای مایل به سیاه است ومصارف آن عبارتند از: سرامیکهای بهداشتی ، چینیهای الکتریکی ، انواع کاشیها ، ظروف غذاخوری ، صنایع رسی ودیرگدازها.

هالوزیت

هالوزیت نوعی کائولین آب دار است که تشخیص آن به کمک پراش اشعه ایکس(XRD) امکان پذیر است. هالوزیت بیشتر درزونهایآلتراسیون وبندرت درزونهای هوازده پیدا می گردد.عمده مصارف آن درتهیه سیمان پرتلند وتهیه نسوزها وسرامیک است.
ادامه دارد.... /س