«به مردان مؤمن بگو: چشمان خود را (از نگاه به نامحرم) فروگیرند و دامن خود را حفظ نمایند...»
معنای غض بصر در آیه
در آیه مبارکه تصریح بر غض بصر شده است؛ و غض بصر به معنای آن است که مومن چشم به حرام ندوزد و نگاهش را کنترل کند؛ نه آنکه چشم را بر هم بگذارد؛ بلکه ناظر به کوتاه کردن نگاه است؛ و مربوط به نگاه است نه خود چشم.
مصادیق غضّ در قرآن
کوتاه کردن در موارد دیگر نیز در قرآن ذکر شده است؛ که مثلاً در مورد کوتاه کردن صدای خویش، لقمان حکیم، به فرزندش سفارش می فرماید: «وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ.»[2] «از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن)» یا در مورد آداب سخن گفتن با پیامبر، به کوتاه کردن صدا هنگام سخن با پیامبر تصریح شده است که: «إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولَئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَی...»[3] «آنها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می‌کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده...»
غض صوت، نشانه تقوا
در این آیه مبارکه نتیجه و ثمره کوتاه کردن صدا در محضر پیامبر اکرم، را خالص شدن دل آدمی می داند؛ یعنی کسی که صدایش را کوتاه کند، این همان کسی که خداوند قلبش را برای تقوا خالص گردانیده است.پس کوتاه کردن صدا و نگاه یکی از صفات مهم مومن تلقی می شود.
فروبستن از حرام، صفت پرهیزگار
فروبستن از نگاه حرام، یکی از صفات بارز و مهم متقین نیز هست؛ چنانکه امیرالمومنین علیه السلام در بیان صفات متقین در خطبه همام، می فرمایند: «...غَضُّوا أبصارَهُم عَمّا حَرَّمَ اللّه ُ علَیهِم.»[4]«... دیدگان خود را از آنچه خداوند بر آنان حرام فرموده فرو بسته اند...»کوتاه کردن نگاه از صفاتی است که باید در انسان مومن باشد تا جزء پرهیزگاران شمرده شود؛ و می توان گفت این ویژگی، از خصوصیات مهم و اساسی پرهیزگاران است؛ چون در سوره مبارکه مومنون یکی از ده صفت رستگاران و مومنان، فروبستن چشم از حرام و حفظ دامن و پاکدامنی است.
طلب بخشش از نگاه های چشم
انسان باید از نگاه های زیر چشمی و خاطرات قلبی که لحظه ای و گذراست، از خدا طلب بخشش کند چنانکه امام سجاد علیه السلام در دعای ۳۱ صحیفه سجادیه به خداوند سبحان عرضه می دارند: «اللَّهُمَّ وَ إِنِّی أَتُوبُ إِلَیک مِنْ کلِّ مَا خَالَفَ إِرَادَتَک، أَوْ زَالَ عَنْ مَحَبَّتِک مِنْ خَطَرَاتِ قَلْبِی، وَ لَحَظَاتِ عَینِی...»[5]الهی و توبه می کنم، از هر چه مخالف خواست تو بوده، یا از گردونه محبت تو بیرون می‌برد، از خاطراتی که در قلبم گذشته، و نگاههای چشمم...»
شهید و عفیف و فرشته
آثاری که برای فروبستن چشم در احادیث معصومین بیان شده است، متعددند؛ در حدیثی از امیر مومنان علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند: «مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِیدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ؛ لَکَادَ الْعَفِیفُ أَنْ یَکُونَ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ.»[6] «مجاهد شهید راه خدا اجر و پاداشش بیشتر از کسى نیست که قدرت بر گناه دارد اما خویشتن دارى مى کند، این فرد عفیف و خویشتن دار نزدیک است که فرشته اى از فرشتگان خدا شود.»
هم اجر بودن شهید و عفیف
همانگونه که شهید، جانش را در راه خدا داده و بذل جان نموده، عفیف و پاکدامن نیز بذل چشم نموده و از چشم و نگاه حرام گذشته است؛ یعنی شهید از جانش و عفیف از نگاهش گذشته است؛ البته در این حدیث، شهید در جهاد اصغر و عفیف در جهاد اکبر، از لحاظ اجر و ثواب، هم رتبه اند. و دوم آنکه عفیف همانگونه که فرشته نمی تواند گناه کرده، چنان بر نفسش لگام زده و امیر بر آن است که با اراده ی خود، و اختیاراً از نگاه حرام چشم می پوشد.
چهار شرط رسیدن به بهشت
عفت و پاکدامنی چنان در دین، مهم است که پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: «مَنْ سَلِمَ مِنْ أُمَّتِی مِنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ فَلَهُ اَلْجَنَّةُ مِنَ اَلدُّخُولِ فِی اَلدُّنْیَا وَ اِتِّبَاعِ اَلْهَوَى وَ شَهْوَةِ اَلْبَطْنِ وَ شَهْوَةِ اَلْفَرْجِ...»[7]«هر کس از امت من از چهار خصلت سالم باشد وارد بهشت مى‌شود:از وارد شدن در دنیا و پیروى از هواى نفس و شهوت شکم و شهوت فرج.»
راه رسیدن به بهشت، حفظ دامن
برای کسی که یکی از چهار ویژگی اش در دنیا، سلامتی شکم و دامن است؛ یعنی اگر آدمی، بخواهد بهشت را بدست آورد، یکی از شرایط چهارگانه اش، حفظ دامن است؛ که حفظ دامن، به وسیله ی حفظ نگاه اتفاق می افتد؛ چون کسی که نگاهش پاک باشد، کمتر به دامنش به گناه آلوده می شود چنانکه یکی از راههای عفت دامن، عفت نگاه است؛ چنانکه در آیه ی 31 سوره مبارکه نور بعد از حفظ نگاه، حفظ دامن بیان گردیده است.
استفاده از نگاه حلال برای کسب ثواب
مومن همواره باید، از نگاه های پنهانی به خدا پناه برد و از خداوند بخواهد که بوسیله نگاه حلال، موجبات ثواب را فراهم کند؛ این مطلب از دعای نهم صحیفه سجادیه به خداوند عرضه می دارد: «اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ هَمَسَاتِ قُلُوبِنَا، وَ حَرَکَاتِ أَعْضَائِنَا وَ لَمحَاتِ أَعْیُنِنَا، وَ لَهَجَاتِ أَلْسِنَتِنَا فِی مُوجِبَاتِ ثَوَابِکَ...»[8]«بار خدایا پس بر محمد و آل او درود فرست، و رازهاى دلها و جنبشهاى اندامها و نگاههاى پنهانى چشمها و سخنان زبانهاى ما را در آنچه باعث ثواب تو گردد قرار ده تا کار نیکى که به سبب آن سزاوار پاداش تو گردیم از دستمان نرود...»
با توجه به این دعای حضرت، می توان فهمید، که مومن همواره باید از خداوند برای رسیدن به ثواب کارهایش بوسیله ی چشم و راز دل، و ... طلب توفیق نماید تا دستش از ثواب خالی نگردد.
حکمت فروبستن از حرام
اینکه چرا فروبستن چشم این قدر اهمیت دارد، شاید بدین دلیل باشد که یکی از راه های نفوذ، چشم و نگاه است؛ از طریق چشم و نگاه انسان، تاثیر می پذیرد؛ و اگر تاثیر پذیری در کار نبود، هیچ گاه آرامش را در فروبستن آن نمی دانستند؛ چرا که در حدیثی امام على علیه السلام می فرمایند: «مَنْ غَضَّ طَرْفَهُ اَراحَ قَلْبَه»[9] «هر کس چشم خود را [از نامحرم] فرو بندد، قلبش راحت مى شود.»پس با توجه به حدیث مذکور، یکی از راه های کسب آرامش قلبی در زندگی، مراقبت از نگاه حرام است.
پی نوشت:
