عربستان و تحولات آخرالزمان

عربستان، کانون تحولات عصر ظهور

شبه جزیره حجاز و کشور عربستان افتخار ظهور اسلام را قرن‌ها پیش یافت و از همین رو، در سال‌های متمادی پس از آن، همواره مورد توجه مسلمانان بوده است. سالانه در ایام حج مسمانان جهان، از هر رنگ و زبانی، چند روزی را کنار هم گرد آمده، به انجام مناسک حج می‌پردازند. با توجه به روایاتی که در دست داریم، در آستانه ظهور و پس از آن، این کشور به جهت اتفاقاتی که در آن رخ می‌دهد توجه بیشتری را به خویش معطوف خواهد ساخت و نقش قابل توجهی خواهد یافت. در این نوشتار به بررسی این موضوع می‌پردازیم.

۱. پیش از ظهور

بخشی از تحولات و اتفاقاتی که در عربستان رخ می‌دهد، ناشی از حوادث اجتماعی و طبیعی داخلی است و بخشی متأثر از حملات و هجوم بیگانگان، به ویژه سفیانی است که مجموعاً شرایط ملتهب و کاملاً بی‌ثباتی را در عربستان به وجود می‌آورند و این دیار را مهیای ظهور امام عصر(علیه السلام) می‌کنند.

۱ـ ۱. تحولات داخلی عربستان

روایات منابع شیعه و سنی در مورد طلیعه ظهور حضرت مهدی(علیه السلام) در حجاز، بر پیدایش خلأ سیاسی و کشمکش بین قبائل بر سر فرمانروایی همداستانند. این حادثه در پی مرگ پادشاه یا خلیفه‌ای رخ می‌دهد که با مردن او گشایش و توسعه در امور به وجود می‌آید. نام وی در برخی روایات، عبدالله ذکر شده است. بعضی از روایات مرگ او را در روز عرفه تعیین می‌کنند، که حوادثی پیاپی آن، در حجاز تا خروج سفیانی، ندای آسمانی، درخواست نیرو از سوریه از جانب حجاز و سرانجام ظهور حضرت مهدی(علیه السلام) به وقوع می‌پیوندد.۱

از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام) نقل شده است، که فرمود: «سه پرچم به مخالفت با یکدیگر برافراشته می‌شود؛ پرچمی در مغرب، پرچمی در عربستان و پرچمی در شام. فتنه و جنگ بین آنها یک سال طول می‌کشد »۲

امام صادق(علیه السلام) در این زمینه می‌فرماید: «هرکس مرگ عبدالله را برای من تضمین کند، من ظهور قائم(علیه السلام) را برای او ضمانت می‌کنم »، سپس فرمود:«وقتی عبدالله درگذشت، مردم بعد از او با کسی برای حکومت توافق نمی‌کنند. و این اختلاف و درگیری به خواست خدا تا ظهور صاحب‌الامر(علیه السلام) ادامه می‌یابد و فرمانروایی‌های چند ساله پایان یافته و حکومت چند ماهه و چندین روزه فرا می‌رسد »، سؤال کردم: آیا این ماجرا به‌طول می‌انجامد؟ فرمود: هرگز.۳ نیز فرمود:«زمانی‌که مردم در سرزمین عرفات در حال وقوف می‌باشند، سواری بر شتری سبک سیر به آنجا وارد می‌شود و مرگ خلیفه را خبر می‌دهد؛ با مرگ او فرج آل محمد(صلی الله علیه و آله) و گشایش کار تمام مردم فرا می‌رسد».۴

روایاتی که درگیری بر سر تاج و تخت در حجاز را بعد از کشته شدن این فرمانروا توصیف می‌کند فراوان است. اینک نمونه‌هایی از آن را یادآور می‌شویم. حضرت رضا(علیه السلام) فرمود: از جمله نشانه‌های فرج، حادثه ای است که بین حرم مکه و مدینه رخ می‌دهد ، پرسیدم: آن حادثه چیست؟ فرمود: تعصّب قبیله‌ای بین دو حرم به وجود می‌آید و فلانی از خاندان فلان، پانزده رئیس قبیله را به قتل می‌رساند .۵ احادیث شریف ما از آشوبی که در میان حاجیان طیّ مراسم حج رخ خواهد داد، خبر می‏دهند که در واقع دنباله اختلافات اهالی حجاز بر سر پادشاهی آن دیار است.

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «مردم با هم حج می‏کنند و وقوف در عرفاتشان را هم با همدیگر و بدون امام انجام می‏دهند. هنگامی که در منا هستند، فتنه سختی برمی‏خیزد و همه قبایل برهم می‏شورند. جمره عقبه از خون رنگین می‏شود. مردم وحشت‏زده گشته، به کعبه پناهنده می‏شوند».۶

از این حدیث می‏توان فهمید که مردم در آن زمان چندان روابط صمیمانه‏ای با هم ندارند که بلافاصله پس از انجام مناسک حج یا حتی پیش از اتمام آنها طیّ انجام رمی جمرات در منا که بخشی از مناسک حج است، دسته دسته شده و شورش‌ها شکل می‏گیرد. حاجیان غارت می‏شوند، اموالشان به تاراج می‏رود و خودشان هم کشته می‏شوند و پرده ‏های نوامیس مردم دریده می‏شود.

سهل بن حوشب از رسول مکرم(صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که: «در ماه رمضان صدایی خواهد بود و در ماه شوال درگیری و در ذیقعده قبایل با هم به جنگ می‏پردازند و نشانه آن تاراج (در) حج است. جنگی در منا به پا می‏شود و کشتار زیادی طیّ آن رخ می‏دهد و چنان خونی به جریان می‏افتد که به جزیره (جمره) می‏رسد».۷

عبدالله بن سنان هم از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده است: «مردم چنان دچار مرگ و کشتار می‏شوند که به حرم پناه می‏برند پس (از آن) منادی راست‌گویی ندا در می‏دهد که برای چه جنگ و کشتار به پا کرده‏اید؟ سرور شما فلانی است».8

۱ـ۲. حمله اجانب و بیگانگان به عربستان

علاوه بر آشوب‌های داخلی، اتفاقی که تحولات عربستان را جدی‌تر می‌کند حمله بیگانگان است که در دو قالب سپاه خیر و شر به این کشور روانه می‌شوند. بخشی از سپاه سفیانی، پس از جنایاتی که از شام تا عراق انجام داده‌اند،۹ به شبه جزیره عربستان و به خصوص شهر مدینه رو می‌کنند. در نسخه خطی فتن ابن حماد، از ابی قبیل نقل شده است که گفت: «سفیانی، سپاه خود را به مدینه، می‌فرستد و به آنها دستور می‌دهد، هر کس از بنی‌هاشم در آنجاست، حتی زنان باردار را بکشند! و این کشتار در برابر عملکرد شخصی‌هاشمی است که با یاران خود از مشرق خروج کرده است. سفیانی می‌گوید: تمام این بلاها و کشته شدن یاران من فقط از ناحیه بنی‌هاشم است. پس فرمان به کشتار آنان می‌دهد به طوری‌که دیگر کسی از آنها در مدینه شناخته نمی‌شود، آنان و حتی زنانشان سر به بیابان‌ها و کوه‌ها می‌گذراند و به سوی مکه می‌گریزند. چند روزی دست به کشتار آنها می‌زند سپس دست نگه می‌دارد و هر کس از آنان یافت شود وحشت زده است تا اینکه نهضت مهدی(علیه السلام) در مکه آشکار شود و هر کس که به آنجا آمده گرد آن حضرت جمع می‌شود».۱۰

هتّاکی سفیانی به مسجد النبی(صلی الله علیه و آله) نیز کشیده می‌شود.۱۱ امام صادق(علیه السلام) در جای دیگر فرمودند: سفیانی لشکری را به مدینه گسیل می‏دارد که آنجا را خراب و قبر مطهر [حضرت رسول(صلی الله علیه و آله)] را منهدم می‏کنند و استران و چهارپایان آنها در مسجدالنبی(صلی الله علیه و آله) مدفوع خود را می‏ریزند.۱۲

سپاه سفیانی به دنبال خبر ظهور امام عصر(علیه السلام) روانه مدینه شده بود و به دنبال ایشان می‌گشتند. در ادامه بیشتر به موضوع خواهیم پرداخت.

۲. ظهور امام عصر(علیه السلام)

مهم‌ترین حادثه ای که در این ایام اتفاق می‌افتد ظهور امام عصر(علیه السلام) است.

۲ـ ۱. صیحه آسمانی و ظهور اصغر

ظهور امام(علیه السلام) با صیحه آسمانی جناب جبرئیل، فرشته آسمانی در بامدادان بیست و سوم ماه مبارک آغاز شده و عده‌ای محدود از یاران و اطرافیان حضرت از این موضوع با خبر می‌شوند و نام و یاد ایشان بر زبان‌ها جاری شده، مردم از این موضوع با هم به گفت‌و‌گو می‌پردازند. درباره مکان و مسکن امام عصر(علیه السلام) در این روزها، روایات سخنی نگفته‌اند اما با توجه به آنکه پس از اطلاع سفیانی از اینکه ایشان در مدینه هستند و به این شهر حمله‌ور می‌شوند، می‌توان گفت: این روزها امام(علیه السلام) در مدینه‌اند و به برقراری رابطه و مذاکره با اطرافیان و آشنایان می‌پردازند و پرده حجاب را از رخسار خویش و چشم دیگران برداشته‌اند.

به تصریح برخی از محققان، در شرایطی که به سر می‌بریم، پرونده کاملی از امام عصر(علیه السلام) نزد سیستم‌های اطلاعاتی جهان وجود دارد.۱۳ با توجه به روایاتی که بیان کننده شباهت آن حضرت(علیه السلام) به رسول خدا(ص) هستند۱۴و اوصافی که به زیبایی و دقت درباره این دو معصوم(علیه السلام) در روایات بیان شده است۱۵ می‌توان تصویری دقیق از امام عصر(علیه السلام) را ترسیم نمود و به دنبال ایشان به جست‌وجو پرداخت.

۲ـ ۲. وهابیت و تشیع

نکته بسیار مهمی که پس از ظهور اصغر امام عصر(علیه السلام) از روایات می‌توان برداشت نمود، موضوع تقابل جهانی و گفتمانی تشیع و و‌هابیت است. محتوای صیحه آسمانی و جهانی جناب جبرئیل در بامدادان ظهور، به دفاع از امام عصر(علیه السلام) و تشیع و همچنین ندای ابلیس در شامگاه همان روز در دفاع از سفیانی و جریان مشابه وهابیت، می‌تواند این احتمال را به طور جدی به ذهن متبادر می‌کند که در آن هنگام جریان‌های مختلف فکری شرق و غرب جایگاه چندانی نزد مردم جهان نخواهند داشت و اذهان عمومی مردم به اسلام و دو گرایش غالب شیعی و وهابی معطوف خواهد بود.

ابوحمزه می‏گوید: از امام باقر(علیه السلام) پرسیدم: آیا شورش سفیانی از علایم حتمی ظهور است؟ حضرت فرمودند: آری، ندا هم حتمی است... از حضرت پرسیدم: این ندا چگونه خواهد بود؟ فرمودند: یک منادی اول روز ندا می‏دهد که حق با آل علی(علیه السلام) و شیعیان اوست و در انتهای روز شیطان ندا می‏دهد که حق با عثمان و شیعیان اوست و در این زمان یاوه‏گویان (باطل‏گرایان) دچار تردید می‏شوند.16

۲ـ۳. شهادت نفس زکیه اول و خروج امام از مدینه

از روایات چنین بر می‌آید که حکومت رو به زوال حجاز در تعقیب بنی‌هاشم و پیروانشان در حجاز و به ویژه در مدینه، دست به تلاش و کوشش می‌زند و جوانی را که به عنوان نفس زکیه می‌باشد تنها به جرم اینکه نامش محمد بن حسن است و حضرت مهدی(علیه السلام) نزد مردم به این نام مشهور است، می‌کشد یا بدین جهت که وی از مؤمنان شایسته‌ای است که با حضرت مهدی(علیه السلام) ارتباط دارد: سپاه سفیانی، مردی را که نامش محمد و خواهرش فاطمه است، تنها به دلیل اینکه نام او محمد و نام پدرش حسن است به قتل می‌رساند!

در چنین موقعیتی بحرانی، امام مهدی ـ روحی فداه ـ مانند حضرت موسی(علیه السلام) بیمناک و نگران از مدینه خارج می‌شود و طبق روایات رسیده، یکی از یارانش آن حضرت را همراهی می‌کند که نام او در روایتی منصور و در روایتی دیگر منتصر آمده است. روایتی نیز می‌گوید:«حضرت مهدی(علیه السلام) با میراث رسول الله، در حالی‌که شمشیر او را در دست و زره وی را بر تن و پرچم در دست دیگر و عمامه پیامبر را بر سر و ردای او را در بردارد، از مدینه خارج می‌گردد »۱۷

2ـ۴. ظهور اکبر و قیام

الف ـ ورود امام(علیه السلام) به مکه

امام(علیه السلام) پس از خروج از مدینه به مکه وارد می‌شوند. مفضل بن عمر در روایت طولانی، از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده است که فرمود:سوگند به خدا ای مفضل، گویا اکنون او ـ حضرت مهدی(علیه السلام) ـ را می‌بینیم که وارد مکه می‌شود، در حالی‌که عمامه‌ای زرد فام بر سر نهاده، کفش مخصوص پیامبر(ص) را پوشیده، چوبدستی او را در دست گرفته و چندین بزغاله لاغر را پیشاپیش خود می‌برد تا آنها را به خانه خدا می‌رساند، اما هیچ‌کس او را در آنجا نمی‌شناسد .۱۸

سند این روایت ضعیف است، مگر اینکه بسیج شدن تجهیزات و عوامل دشمنان جهت جستجوی آن حضرت و در حالت اختفا و پنهانی به سربردن وی، که شباهت به غیبت صغرا و پنهانی آن دارد، بتواند دلالت این روایت و مانند آن را جبران کند.۱۹ در جایی دیگر آمده: وقتی بازار تجارت کساد، راه‌ها ناامن و فتنه‌ها زیاد شود، هفت تن از علمای مناطق مختلف که با هر یک از آنان بیش از سیصد و اندی نفر، دست بیعت داده‌اند، بدون قرار قبلی رهسپار مکه می‌شوند و در آنجا یکدیگر را ملاقات کرده، از هم می‌پرسند: انگیزه آمدن شما به مکه چیست؟ می‌گویند: به جست‌وجوی این مرد آمدیم که امید است این فتنه‌ها به دست با کفایت او آرام گیرد و خداوند قسطنطنیه را به دست او آزاد نماید، ما او را با نام خود و نام پدر و مادرش و ویژگی‌هایش می‌شناسیم.

این هفت دانشمند بر سر این گفته با یکدیگر توافق می‌کنند و به جستجوی آن حضرت در مکه می‌پردازند. (او را دیده) از او می‌پرسند: آیا شما فلانی پسر فلان هستی؟ می‌گوید:نه، بلکه من مردی از انصار هستم تا آنکه از آنها جدا می‌شود. اوصاف او را برای اهل اطلاع برمی‌شمرند و می‌گویند: او همان دوست و محبوب شماست که در جستجویش هستید و اکنون رهسپار مدینه گشته است، در پی او به مدینه می‌روند ولی او به مکه باز می‌گردد، به دنبال او به مکه می‌آیند و او را در مکه می‌یابند و می‌پرسند: شما فلانی فرزند فلان هستی و مادر تو فلانی دختر فلان است و درباره شما این نشانه‌ها آمده است و شما را یک بار از دست دادیم، اکنون دست‌تان را بدهید تا با شما بیعت کنیم.

می‌گوید: من صاحب الأمر شما نیستم، من فلانی فرزند فلان انصاری هستم با ما بیایید تا شما را به دوست و محبوبتان راهنمایی کنم ، آنگاه از ایشان جدا می‌شود و آنها او را در مدینه می‌جویند ولی او بر عکس خواسته آنها به مکه رفته است. از این رو به مکه می‌آیند و حضرت را در کنار رکن می‌یابند و می‌گویند: گناه ما و خون‌های ما به گردن توست اگر دستت را ندهی که با تو بیعت کنیم، زیرا ارتش سفیانی در تعقیب ماست و مردی حرام زاده بر آنها فرمانروایی دارد، آنگاه حضرت بین رکن و مقام می‌نشیند و دست خود را جهت بیعت به آنان می‌دهد و با وی بیعت می‌کنند و خداوند محبت و عشق او را در دل مردم می‌افکند و با گروهی که شیران روز و زاهدان شب اند به حرکت خود ادامه می‌دهد .۲۰

ب ـ شهادت نفس زکیه (دوم)

طبق روایات و وضع اجتماعی و روند آن، هنگام ظهور حضرت مهدی(علیه السلام) نیروهای فعال و مؤثری بدین ترتیب در مکه وجود دارد:

۱. حکومت حجاز؛ با وجود ضعفی که دارد نیروهای خود را جهت رویاروئی با ظهور احتمالی آن حضرت بسیج می‌کند، ظهوری که مسلمانان چشم انتظار آن از مکه هستند و فعالیت‌های خود را بدین جهت در موسم حج افزایش می‌دهند.

۲. شبکه‌های امنیتی ابر قدرت‌ها؛ که در راستای تأیید و پشتیبانی از حکومت حجاز و نیروهای سفیانی فعالیت می‌کنند یا به صورت مستقل اوضاع حجاز، به ویژه مکه را مراقب‌اند.

۳. نیروهای امنیتی سفیانی؛ که در تعقیب فراریان مدینه از چنگال حکومت وی می‌باشد و پیوسته اوضاع را جهت ورود لشکر سفیانی در موقعیت مناسب، زیر نظر داشته تا هرگونه قیام و نهضت امام مهدی(علیه السلام) را از ناحیه مکه، سرکوب نماید.

در برابر این تحرکات مخالف، ناگزیر یمنی‌ها در مکه و حجاز دارای نقش خواهند بود، به ویژه از آن رو که حکومت زمینه ساز آنها، چند ماه قبل از ظهور تأسیس می‌شود، همچنان‌که یاران ایرانی امام(علیه السلام) نیز در مکه حاضر می‌شوند، بلکه حضرت دارای یارانی از خود مردم حجاز و مکه و حتی بین نیروهای رژیم حجاز می‌باشد.

در چنین فضای موافق و مخالف، امام مهدی ـ ارواحناه فداه ـ برنامه نهضت خویش را از حرم شریف اعلان نموده، بر مکه استیلا پیدا می‌کند. البته طبیعی است که روایات، جزئیات این برنامه را مشروحاً بیان نمی‌کند، مگر آن مقدار که در پیروزی انقلاب مقدس، سودمند و مؤثر است یا لااقل ضرر و زیانی به بار نیاورد.

بارزترین حادثه‌ای که روایات آن را بیان می‌کند، این است که حضرت مهدی(علیه السلام) در ۲۴ یا ۲۳ ذیحجه یعنی پانزده شب پیش از ظهور خویش جوانی از یاران و خویشان را جهت ایراد بیانیه خود به سوی اهل مکه اعزام می‌دارد، اما طولی نمی‌کشد بعد از نماز در حالی که پیام حضرت مهدی(علیه السلام) یا فرازهایی از آن را برای مردم خوانده، دشمنان به او حمله‌ور شده و به طرز وحشیانه‌ای وی را در داخل مسجد الحرام بین رکن و مقام به قتل می‌رسانند و این شهادت فجیع در آسمان و زمین اثر می‌گذارد.

این واقعه حرکتی آزمایشی است که فایده‌های بسیاری را در بر دارد از جمله چهره درنده خوئی حکّام حجاز و نیروهای کافر حامی وی را برای مسلمانان آشکار می‌سازد و نیز این حادثه تلخ، زمینه را برای نهضت حضرت مهدی(علیه السلام) که بیش از دو هفته بعد از آن حادثه طول نخواهد کشید فراهم می‌سازد و در اثر این جنایت وحشیانه و شتاب‌زده، پشیمانی و ضعف بر تمام تشکیلات حکومتی آن سامان، سایه می‌افکند.

خبرهای مربوط به شهادت این جوان نیک سرشت در مکه، در منابع شیعه و سنی به طور متعدد و در منابع شیعه بیشتر است که نام او را غلام (نوجوان) و نفس زکیه نامیده است و برخی روایات نام وی را محمد بن حسن ذکر کرده.۲۱ در روایتی مرفوع۲۲ و طولانی که آن را ابوبصیر از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده، آمده است که فرمود: قائم به یاران خود می‌فرماید: ای دوستان من، اهل مکه مرا نمی‌خواهند ولی من برای اتمام حجت، نماینده خود را به سوی آنان می‌فرستم تا آن‌گونه که شایسته من است، حجت را بر آنها تمام کند... از این‌رو یکی از یاران خود را فرا خوانده، بدو می‌گوید به مکه برو و این پیغام را به مردم آن سامان برسان و بگو: ای مردم مکه من پیام‌آور فلانی به سوی شما هستم، که چنین می‌گوید: ما خاندان رحمت و کانون رسالت و خلافت الهی و از سلاله محمد(ص) و از تبار انبیا می‌باشیم.

از آن زمان که پیامبر ما به ملکوت اعلا پیوست تا امروز در حقّ ما ظلم شد و بر ما ستم‌ها رفت و حقوق مسلم ما پایمال گردید اینک ما از شما یاری می‌خواهیم و شما ما را یاری نمایید. وقتی آن جوان این سخنان را ابلاغ می‌کند، بر او هجوم می‌آورند و او را بین رکن و مقام به شهادت می‌رسانند، او همان نفس زکیه است.

چون این خبر به اطلاع امام می‌رسد به یاران خود می‌فرماید: نگفتم به شما که اهل مکه ما را نمی‌خواهند؟ یاران، حضرت را رها نمی‌کنند تا آنکه قیام می‌نماید و از کوه طوی با سیصد و سیزده نفر به تعداد رزمندگان جنگ بدر، فرود می‌آید تا آنکه وارد مسجدالحرام شده، در مقام ابراهیم چهار رکعت نماز می‌گزارد و آنگاه به حجرالاسود تکیه می‌دهد و پس از حمد و ستایش خدا و ذکر نام و یاد پیامبر و درود بر او، لب به سخن می‌گشاید، به گونه‌ای که کسی از مردم چنین سخن نگفته باشد.۲۳

ج ـ سرآغاز قیام

با شهادت نفس زکیه و پیامی که او ابلاغ کرده بود، موضوع ظهور اهمیت و جایگاه بالاتری نسبت به قبل نزد مردم منطقه و جهان پیدا می‌کند. در پی آن، فراخوان گردهم‌آیی سیصد و سیزده یار اصلی و ممتاز امام عصر(علیه السلام) داده می‌شود. یونس‏بن ظبیان نقل می‏کند که امام صادق(علیه السلام) فرمودند: شب جمعه، خداوند متعال مَلَکی را به آسمان دنیا می‏فرستد. وقتی که فجر طلوع کرد، آن ملک بر عرش خدا که بالای بیت المعمور قرار گرفته، می‏نشیند و برای هر کدام از پیامبر، حضرت علی، امام حسن و امام حسین(علیه السلام) یک منبر نورانی می‏گذارد و ایشان هم از آنها بالا می‏روند و ملائکه و پیامبران و مؤمنان هم در مقابل ایشان جمع می‏گردند و به دنبال آن درهای آسمان گشوده می‏شود و پس از زوال خورشید (هنگام ظهر) پیامبر(ص) می‏فرمایند: بار پروردگارا! این وعده‏ای است که در کتاب خویش دادی وگفتی: خداوند به آن دسته از شما که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‏اند وعده داده است که آنها را همانند پیشینیان حاکمان زمین و دین مرضیّ خویش کند .۲۴

پس از ایشان، ملائکه و پیامبران هم، چنان می‏گویند. آن چهار نور مقدس به سجده می‏افتند و رسول خدا(ص) می‏فرمایند: پروردگارا غضب نما که حریمت دریده شد و برگزیدگانت شهید و بندگان صالحت خوار گشتند. پس خداوند آنچه را که بخواهد می‏کند که آن روز معلوم است.۲۵

د ـ اجتماع لایه اصلی یاران امام(علیه السلام)

امام علی(علیه السلام)در این زمینه تعبیر جالبی دارند که به ما در درک چگونگی اجتماع یاران قائم(علیه السلام) یاری می‌کند. ایشان می‌فرمایند:چون وقت آن برسد، آقای بزرگوار و پیشوای دین مستقر و پا برجا گردد. پس [یاران] نزد آن بزرگوار گرد آیند، چنان‌که پاره‌های ابر در فصل پاییز گرد آمده و به هم می‌پیوندند.۲۶

تشبیه جمع شدن یاران آن حضرت به جمع شدن ابرهای پاییزی، نشان از سرعت اجتماع و به هم پیوستن آنها دارد؛ چنان‌که در روایتی که در همین زمینه از امام باقر(علیه السلام) نقل شده، آمده است:یاران قائم(علیه السلام) سیصد و سیزده مرد از فرزندان عجم (غیر عرب) هستند. گروهی از آنان به هنگام روز به وسیله ابر حرکت می‌کنند و با نام خود و نام پدر و خصوصیات نسبشان شناخته می‌شوند. گروهی دیگر از آنها در حالی‌که در بستر خود آرمیده‌اند، بدون قرار قبلی در مکه بر آن حضرت وارد می‌شوند.۲۷

ه‍ ـ گونه شناسی یاران امام(علیه السلام) از حیث عرب و عجم

به تصریح روایات، اکثر یاران امام عصر(علیه السلام) عجم و غیر عرب هستند و یکی از مشکلات جدی امام(علیه السلام) در نبردها با اعراب خواهد بود تا جایی که از ایشان با تعبیر شمشیر برّان عرب یاد شده است.۲۸

و ـ اعلان جهانی

مفضل بن عمر از امام صادق(علیه السلام) در این رابطه، روایت کرده است: در آن روز (عاشورا) وقتی خورشید طلوع کرد و نورافشانی نمود، کسی از قرص خورشید به زبان عربی فصیح، خطاب به مردم فریادی می‏کشد که تمام آنها که در آسمان‌ها و زمین‌ها هستند، می‏شنوند: "تمامی مخلوقات! این مهدی آل محمد(علیه السلام) است.

و او را به نام و کنیه جدش رسول‌الله(ص) و نسبش می‏خواند و گوش هر زنده‏ای این صدا را می‏شنود. تمام مخلوقات در بیابان‌ها، شهرها، دریاها و خشکی‌ها بدان روی می‏کنند و با هم در این رابطه گفت‌وگو می‏کنند و از هم درباره آنچه شنیده‏اند می‏پرسند .۲۹

صبح شنبه عاشورای موعود که بناست حضرت ظهور کنند، وارد مسجدالحرام می‏شوند و دو رکعت نماز، رو به کعبه و پشت به مقام به جا می‏آورند و پس از دعا به درگاه الهی، نزدیک کعبه رفته، با تکیه بر حجرالاسود، رو به جهانیان کرده، اولین خطبه تاریخی خویش را چنین انشاء می‏کنند: پس از حمد خداوند و سلام و صلوات بر آستان با عظمت پیامبر اکرم و خاندان بزرگوارشان ـ سلام‏الله علیهم اجمعین ـ ایشان چنین می‏فرمایند: ای مردم! ما برای خداوند [از شما] یاری می‏طلبیم و کیست که ما را یاری کند؟ آری، ما خاندان پیامبرتان محمد مصطفی(صلی الله علیه و آله) هستیم و سزاوارترین [و نزدیک‏ترین] مردم نسبت به خدا و ایشان.

هر کس با من در رابطه با آدم محاجّه کند، من سزاوارترین [و نزدیک‏ترین] مردم نسبت به اویم و همین‏طور راجع به نوح، ابراهیم، محمد(صلی الله علیه و آله) و دیگر پیامبران و کتاب خداوند که به هر کدام از دیگر مردم اولی هستم. مگر خداوند متعال در کتابش نفرموده است: به درستی که خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برگزید؛ خاندانی که برخی از آنها از بعضی دیگرند و خداوند شنوا و داناست.۳۰ من بازمانده آدم و ذخیره نوح و برگزیده ابراهیم و عصاره وجود محمد(صلی الله علیه و آله) هستم. ... هر کس درباره سنت رسول‏ الله(صلی الله علیه و آله) با من محاجه کند، من سزاوارترین مردم نسبت به آن هستم.

هر کس را که امروز کلام مرا می‏شنود، به خداوند متعال قسم می‏دهم که به غایبان [این سخنان را] برساند، به حقّ خداوند متعال و رسول گرامی‏اش و حقّ خودم، از شما می‏خواهم [به ما رو کنید] که من حقّ قرابت و خویشاوندی رسول‏ الله(صلی الله علیه و آله) را بر گردن شما دارم که شما ما را یاری کنید و در مقابل آنها که به ما ظلم می‏کنند، حمایت کنید که اهل باطل به ما دروغ بستند. ... از خدا بترسید و خدا را درباره ما در نظر داشته باشید، ما را خوار نکنید و یاریمان کنید تا خداوند متعال شما را یاری کند.۳۱

سپس حضرت دست‌هایشان را به آسمان بلند کرده، با دعا و تضرع این آیه را به درگاه الهی عرضه می‏دارند: "أمّن یجیب المضطرّ إذا دعاه ویکشف السّوء؛ کیست آنکه وقتی شخص مضطر دعایش کند، او را پاسخ داده و بدی را از او برطرف کند؟۳۲

۳. پس از ظهور

۳ـ۱. بیعت یاران

پس از آنکه حضرت گفتار خویش را به پایان می‏برند، شرطه‏های حرم تلاش می‏کنند که ایشان را همانند نفس زکیه به شهادت برسانند یا حداقل اسیر کنند که اصحاب حضرت، قدم پیش نهاده، شرّ آنها را از امام(علیه السلام) دفع می‏کنند. جناب جبرئیل هم پشت به کعبه به عنوان اولین نفر با امام(علیه السلام) بیعت می‏کند و پس از او، سیصدوسیزده تن یار حضرت و دیگر یاوران با ایشان عهد و پیمان می‏بندند. امام صادق(علیه السلام) به مفضل‌بن عمر فرمودند: ای مفضل! حضرت مهدی(علیه السلام) پشتش را به حرم می‏کند و دستش را که سفیدی خیره کننده‏ای دارد، جهت بیعت دراز می‏کند و می‏فرماید: این دست خدا و از سوی خدا و به فرمان خداست و سپس این آیه را تلاوت می‏کنند:آنها که با تو بیعت می‏کنند، در حقیقت با خدا بیعت کرده‏اند، دست قدرت الهی مافوق قدرت آنهاست و هر که بیعتش را بشکند به ضرر خودش است .۳۳

اوّلین کسی که دست حضرت(علیه السلام) را می‏بوسد، جبرئیل است و به دنبال او، ملائکه و نجبای اجنّه و سپس برگزیدگان. مردم هنگام صبح در مکه می‌پرسند: این مردی که اطراف کعبه است، کیست؟ و این جمعیتی که با او هستند کیانند و آن نشانه بی‏سابقه‏ای که دیشب دیدیم چه بود؟ که این جریان حوالی طلوع آفتاب اتفاق می‏افتد.۳۴

محمدبن مسلم نیز از آن حضرت نقل کرده که فرمودند: گویی جبرئیل که به صورت پرنده‏ای سفید درآمده، اولین مخلوق خداوند است که با آن حضرت بیعت می‏کند و پس از آن، سیصدوسیزده نفر بیعت خواهند کرد. هر که در این مسیر امتحان خود را پس داده باشد، در آن ساعت می‏آید، که برخی در رختخواب‏شان ناپدید می‏شوند که حضرت علی(علیه السلام) فرمودند:ناپدید شدگان در رختخواب‏هایشان و این گفته الهی است: "در خیرات با هم مسابقه دهید که هر کجا باشید، خداوند همه شما را می ‏آورد . ۳۵

مفادّ این پیمان نامه و بیعت را حضرت علی(علیه السلام) چنین بیان کرده ‏اند: از یارانش پیمان می‏گیرد که: دزدی، زنا و فحاشی به هیچ مسلمانی نکنند، خون کسی را به ناحق نریزند، به حریم دیگران جفا و تجاوز نکنند، به خانه‏ای حمله نبرند، تنها به حق و به جا، افراد را بزنند، هیچ طلا، نقره، گندم یا جویی را [برای خویش] انبار نکنند، مال یتیم را نخورند، به آنچه نمی‏دانند شهادت ندهند، هیچ مسجدی را خراب نکنند، آنچه را که مست کننده است، ننوشند، خز و ابریشم نپوشند، در مقابل طلا سر فرود نیاورند، راه را نبندند و ناامن نکنند، همجنس ‏بازی نکنند، گندم و جو را انبار نکنند، به کم، راضی و طرفدار پاکی و گریزان از نجاسات باشند، امر به معروف و نهی از منکر کنند، لباس‏های خشن بپوشند و خاک را متّکای خویش سازند و آن‏گونه که شایسته خداوند است در راهش جهاد کنند.

آن حضرت خود نیز متعهد می‏شود که همانند آنها قدم برداشته، لباس بپوشد و سوار مرکب شود و آنگونه باشد که آنها می‏خواهند و به کم راضی باشد و به کمک خداوند متعال جهان را همان‌طور که از جور پر شده است، از عدالت آکنده سازد، خداوند را آنگونه که شایسته است عبادت کند و هیچ حاجب و دربانی اختیار نکند.۳۶

پس از اتمام مراسم بیعت، جبرئیل برخاسته، به نام حضرت در دنیا بانگ می‏زند. ابان بن تغلب از امام صادق(علیه السلام)، روایت کرده است: اولین کسی که با حضرت مهدی(علیه السلام) بیعت می‏کند جبرئیل است. به صورت پرنده‏ای سفید رنگ فرود آمده، با ایشان بیعت می‏کند. سپس یک پایش را روی کعبه و پای دیگرش را روی بیت‏المقدس می‏نهد و با صدایی گویا و فصیح ندا در می‏دهد: فرمان خداوند رسید، درباره آن شتاب نکنید.۳۷

پس از بیعت جناب جبرئیل(علیه السلام) دیگران نیز با آن حضرت(علیه السلام) بیعت کرده، مهیای اقدامات جهانی می‌شوند.

۳ـ۲. فراخوان لایه دوم یاران (سپاه ده هزار نفری)

مفضل بن عمر از امام صادق(علیه السلام) چنین روایت کرده است: خداوند متعال جبرئیل را می‏فرستد تا اینکه به نزد او بیاید؛ بر حجر اسماعیل در نزدیک کعبه فرود آمده، به او می‏گوید: به چه دعوت می‏کنی؟ حضرت مهدی(علیه السلام) او را باخبر کرده، جبرئیل پاسخ می‌دهد: من اولین کسی هستم که با تو بیعت می‏کنم، دستت را دراز کن. پس دستش را بر دست حضرت [به نشان بیعت] می‏کشد. سیصد و اندی مرد هم به نزد او می‏آیند و با او بیعت می‏کنند. او هم آنقدر در مکه می‏ماند که ده ‏هزار نفر اصحابش جمع شوند و پس از آن به سوی مدینه حرکت می‏کند .۳۸

3ـ ۳. خسف بیدا

یکی از نشانه‌های حتمی و قطعی ظهور که‌اندکی پس از اعلان جهانی (صیحه) اتفاق می‌افتد، فرورفتن بخشی از سپاه سفیانی در بیابانی نزدیک مکه است. حدیفـ[ بن یمان از وجود مقدس پیامبراکرم(ص) نقل می‏کند: سپاه دوم وارد مدینه می‏شوند و سه شبانه ‏روز آنجا را تاراج می‏کنند. سپس به قصد مکه از آن شهر خارج می‏شوند تا اینکه به بیابان (بیداء) می‏رسند. خداوند متعال جبرئیل را می‏فرستد و به او می‏گوید: برو آنها را محو کن. او هم ضربه‏ای با پایش به زمین می‌زند و خداوند متعال آنها را در زمین فرو می‏برد. جز دو نفر از آنها نجات نمی‏یابند که هر دو از قبیله جهینه هستند و برای همین گفته‏اند خبر یقینی و مسلّم نزد جهینه‏ای‏هاست. سپس حضرت این آیه قرآن کریم را تلاوت کردند: "ولوتری إذ فزعوا.۳۹

3ـ۴. حرکت به سمت مدینه

بعد از وقوع حادثه فرو رفتن لشکریان سفیانی، روایات نقش نظامیِ دیگری را برای سفیانی در حجاز ذکر نمی‌کند، با توجه به اینکه این ماجرا پایان‌بخش نقش او در حجاز خواهد بود. اما احتمال دارد نیروهایی برای او در مدینه باقی بماند که با قوای حکومت (خاندان فلان) کار زار کند و روایات خاطرنشان می‌سازد که حضرت مهدی(علیه السلام) پس از معجزه فرو رفتن قوای دشمن، با سپاه خود که متشکّل از چند ده هزار نفر رزمنده است برای آزاد سازی مدینه راهی آنجا شده، با دشمنان خود در آنجا درگیر می‌شود.

به هر حال آن حضرت مهدی(علیه السلام) مدینه را فتح و حجاز را آزاد و نیروهای دشمن را منکوب می‌سازد و لشکر سفیانی هر کجا که رویاروی او باشد، از حجاز تا عراق و شام، شکست می‌خورد. روایات یک نبرد یا بیشتر را یاد می‌کند که در عراق بین لشکر سفیانی از طرفی و سپاهیان مهدی(ع) و یاران خراسانی وی از ناحیه دیگر اتفاق می‌افتد.۴۰

3ـ ۵. حرکت به سمت عراق و بقیه نقاط جهان

امام(علیه السلام) پس از بازپس‌گیری شبه جزیره، رو به منطقه بین‌النهرین و عراق نموده، با همراهی ایرانیان این منطقه را از سفیانیان بازپس می‌گیرند.

حضرت باقر(علیه السلام) فرمود: قائم ما، نهضت خویش را از مکه آغاز می‌کند. پرچم و شمشیر رسول خدا(ص) و دیگر نشانه‌های پیامبر و درخشش گفتار محمدی(ص) با اوست. پس از نماز شامگاه فریاد بر می‌آورد: ای مردم! شما که در دیدگاه خدا و زیر فرمان و اراده او هستید، به هوش باشید. به خدا ایمان آورید که پیامبران را با مشعل کتاب و قانون و برهان‌های روشن، فرستاده است. خدا شما را فرمان می‌دهد که برای او شریک قرار ندهید و پاسدار دین و گفتار پیامبر باشید. زنده بدارید آنچه را قرآن زنده کرده است و نابود سازید آنچه را قرآن از بین برده است. قلبتان به خاطر هدایت و نجات گمراهان بتپد.

من شما را به سوی خدا و پیامبر می‌خوانم، که برنامه‌های قرآن را اجرا کنید. باطل را بکوبید و راه و روش پیامبر را به پا دارید. پس از این گفتار، یارانش که ۳۱۳ نفر می‌باشند، مانند ابر‌های پراکنده پاییزی، به هم می‌پیوندند. آنها مردانی هستند که در شب به راز و نیاز با خدا زنده‌اند و در روز، شیران بیشه شجاعت‌اند.

خداوند نخست حجاز را برای او می‌گشاید و او زندانیان بنی‌هاشم را آزاد می‌سازد، پرچم‌های سیاه کوفه به زیر می‌آید، و به عنوان نشانه بیعت، به سوی امام قائم فرستاده می‌شود. در این هنگام است که امام سپاه را به شرق و غرب جهان می‌فرستد تا بیداد و بیدادگران را ریشه‌کن سازند، و کشورها برای او گشوده می‌گردد و به دست او استانبول (دروازه غرب) فتح می‌شود.۴۱

۴. دوره استقرار حکومت جهانی

پایتخت حکومت جهانی امام عصر(علیه السلام) مسجد کوفه خواهد بود امّا این امر باعث کاستن از رونق حج نخواهد شد. در منابع روایی درباره کراهت سکونت در شهر مکّه گفت‌وگو به میان آمده که علل متعددی برای آن می‌توان برشمرد، اما از همه مهم‌تر و قابل فهم تر برای مردم زمانی خواهد بود که طی الارض،۴۲ طی الهواء۴۳ و طی الماء۴۴ یک اتفاق عادی خواهد شد و بسیاری از مردم جهان با استفاده از این توانایی‌ها می‌توانند مسافت‌های طولانی را طی کنند.

علاوه بر این، حتی طی طریق عادی با چنان امنیتی خواهد بود که یک زن بدون آنکه دچار مشکلی شود و کسی متعرض او شود، مسیر شام تا حجاز را پیاده در می‌نوردد و به بیت الله الحرام می‌رسد. به همین دلیل در ایام حج، شهر مکه مملو از جمعیت خواهد بود؛ از همین‌رو امام عصر(علیه السلام) قوانین خاصی را برای زوّار و حجّاج وضع می‌کنند که از آن جمله می‌توان به ممنوعیت خواندن نماز مستحبی در مسجد الحرام اشاره کرد تا بقیه بتوانند به اعمال واجب خود برسند.۴۵

پی‌نوشت‌ها
۱. ر. ک: کورانی، عصر ظهور، ص۲۹۳.
۲. ص۸۴، باب ۱، ۳۳.
۳. بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۱۰.
۴. همان، ج۵۲، ص۲۴۰.
۵. همان، ج۵۲، ص۲۱۰.
۶. الممهدون للمهدی(ع)، ص۶۰؛ یوم‌الخلاص، ص۵۷۰.
۷. منتخب‌الاثر، ص۴۵۱؛ بشارهالاسلام، ص۳۴، یوم‌الخلاص، ص۵۳۲؛ بیان‌الائمّه(ع)، ج۱، ص۴۳۳ و ج۲، ص۳۵۵.
۸. الغیبـ[ نعمانی، ص۱۷۸؛ در این زمینه ر. ک: عصر ظهور، ص۲۹۳.
۹. تفصیل این مطلب و جنایات و کشتارگاه‌هایی را که سفیانی در شهرهای مختلف عراق از خون شیعیان به راه می‌اندازد در کتاب شش ماه پایانی، نوشته استاد مجتبی الساده مطالعه نمایید.
۱۰. نسخه خطی، فتن، ابن حماد، ص۸۹، به نقل از: عصر ظهور، ص ۱۴۵.
۱۱. تفصیل بیشتر این مطلب را در ضمن حوادث ماه محرم کتاب شش ماه پایانی مطالعه نمایید.
۱۲. الزام الناصب، ج۲، ص۱۶۶؛ یوم الخلاص، ص۷۰۱.
۱۳. برای نمونه ر.ک: عصر ظهور،ص۱۷.
۱۴. برای نمونه ر. ک: إعلام الوری بأعلام الهدی، ص۳۹۸.
۱۵. ر. ک: فصل‌نامه انتظار، شماره پنجم.
۱۶. الارشاد، ج۲، ص۳۷۱؛ الغیبـه، شیخ طوسی، ص۲۶۶؛ إعلام الوری، ص ۴۲۹.
۱۷. تفصیل این مطلب را در کتاب عصر ظهور، ص۳۰۰ به بعد مطالعه کنید.
۱۸. بشارهالاسلام ص۲۶۷، به نقل از: بحارالانوار.
۱۹. عصر ظهور، ص۳۰۱.
۲۰. عصر ظهور، ص۳۰۲ به نقل از: نسخه خطی ابن حماد، ص۹۵.
۲۱. عصر ظهور، ص۳۱۱.
۲۲. روایتی است که از بین سلسله سند و یا آخر آن یک یا چند نفر راوی حذف شده باشد.
۲۳. نسخه خطی ابن حماد، ص۹۱ بنابر نقل عصر ظهور، ص۳۱۲.
۲۴. اشاره به آیه نازل شده در روز غدیر: "الیوم أکملت لکم دینکم و أتمیت علیکم نعمتی و رضیت لکم الإسلام دیناً " یعنی اسلام را مسلط و خوف آنها به آرامش تبدیل کند.
۲۵. الغیبـه نعمانی، ص۱۸۴؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۹۷.
۲۶. فیض‌الاسلام، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ص۱۲۰۲، ح۱.
۲۷. همان، ص۳۶۹، ح۱۵۷.
۲۸. ر. ک: الغیبـه نعمانی، ص۲۳۵.
۲۹. یوم الخلاص، ص۵۴۳؛ المهدی(ع) من المهد الی الظهور، ص۳۴۱.
۳۰. سوره آل عمران(۳)، آیه‌۳۳.
۳۱. الغیبـه نعمانی، ص ۱۲۱؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۲۳؛ بشارهالاسلام، ص ۱۰۲.
۳۲. سوره نمل (۲۷)، آیه ۶۲.
۳۳. سوره فتح (۴۸)، آیه ۱۰.
۳۴. بشارهالاسلام، ص۲۶۸؛ الزام الناصب، ج۲، ص۲۵۷؛ یوم الخلاص، ص۳۲۰.
۳۵. الغیبـه نعمانی، ص۲۱؛ منتخب الاثر،‌ص۴۲۲؛ تاریخ ما بعد الظهور، ص۲۶۵.
۳۶. منتخب الاثر، ص۴۶۹؛ الزام الناصب، ج۲، ص۲۰۵؛ یوم‌الخلاص، ص۲۹۲؛ تاریخ ما بعد الظهور، ص۲۴۴.
۳۷. بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۸۳؛ بشاره الاسلام، ص۲۵۹؛ یوم الخلاص، ص۳۱۹؛ المهدی(ع) من المهد الی الظهور، ص۳۴۰؛ السفیانی، ص۱۴۵.
۳۸. بشاره الاسلام، ص۲۲۷؛ منتخب‌الاثر، ص۴۶۸.
۳۹. بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۸۷؛ منتخب الاثر، ص۴۵۶؛ بشار\الاسلام، ص۲۱؛ یوم‌الخلاص، ص۶۷۳.
۴۰. عصر ظهور، ص۱۵۰.
۴۱. ابن حماد، الفتن (نسخه خطی)، ص۵۹، به نقل از: معجم احادیث الامام المهدی(ع)، ج۳، ص۲۹۵، ح۸۳۲.
۴۲. کرامتی از بزرگان که به سبب آن مسافتی زمینی در مدّتی کوتاه در نور دیده می‌شود.
۴۳. همانند طیّ‌الارض با این تفاوت که حرکت در آسمان خواهد بود.
۴۴. همانند طیّ‌الارض با این تفاوت که حرکت بر روی آب خواهد بود.
۴۵.تفصیل بیشتر این مطلب را در کتاب چشم‌اندازی به حکومت جهانی حضرت مهدی(ع)، نوشته حجّت‌الاسلام و المسلمین طبسی مطالعه نمایید.

منبع: سایت عصر شیعه