انس بن مالک می‌گوید: روزی کسی از پیامبر(صلی الله علیه و اله و سلم) پرسید: شترم را ببندم و توکل کنم، یا رها کنم و توکل کنم؟ پیامبر و فرمود: «ببند و توکل کن». باید با توکل، زانوی شتر را بست. به همین جهت، امام صادق (علیه السلام) نیز می‌فرماید:« زانوی شترت را ببند و توکل کن.» عمر بن یزید، به امام صادق (علیه السلام) می‌گوید: کسی گفت: حتما درون خانه می نشینم و نماز می خوانم و روزه می گیرم و پروردگارم را عبادت میکنم؛ اما روزی‌ام خواهد رسید! امام صادق (علیه السلام) فرمود: «این، یکی از همان سه گروهی است که دعایشان مستجاب نمی‌شود».همچنین در حدیث دیگری آمده که امام علی (علیه السلام) فرمود:« آیا گمان می کنی اگر کسی داخل خانه خود شود و در آن را ببندد، از آسمان، چیزی بر او می‌افتد؟ دعا نیز یکی از اموری است که ممکن است به جای تلاش بنشیند.» از دعا و درخواست از خدا به عنوان یکی از عوامل رضامندی یاد کردیم؛ اما این به معنی نفی کار و تلاش نیست. به همین جهت، معصومان (علیهم السلام) در کنار توکل و اعتماد به خدا، مردم را به تلاش نیز دعوت می‌کردند و اشتباهات آنان در این زمینه را تصحیح می‌نمودند.
روزی علاء بن کامل، خدمت امام صادق (علیه السلام) میرسد و رو به روی ایشان می نشیند و می‌گوید: دعا کن که خدا روزی خوبی به من دهد. امام (علیه السلام) به وی فرمود:« تو دعا نمی‌کنم؛ روزی را طلب کن، همان گونه که خداوند عزوجل، تو را به آن فرمان داده است.» در قرآن کریم، خداوند به مسلمانان دستور می‌دهد که پس از نماز، به کسب روزی بپردازند و کسانی را که چنین می‌کنند، می ستاید و می‌فرماید: خداوند دریاها را مسخر شما قرار داد، تا کشتی ها را روی آن حرکت دهید و کسب روزی کنید. بنابراین، تلاش برای کسب روزی، هیچ منافاتی با دینداری، توکل، تقوا و دعا ندارد. وقتی کسی برای کسب روزی خداوند تلاش کند، با کسب روزی، آرامش می‌یابد. پیامبر(صلی الله علیه و اله و سلم) در این باره می‌فرماید:« به درستی که هرگاه روزی انسان تأمین شود، نفس آرام می‌گیرد.» سلمان فارسی، تربیت شده پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) است. امام باقر(علیه السلام) از قول وی چنین نقل می‌فرماید:« به درستی که نفس، وقتی چیزی در زندگی نداشته باشد که بر آن تکیه کند، با بی قراری اصرار می‌کند و آن گاه که زندگی‌اش تأمین شود، آرامش می‌یابد.» امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) تا قوت سال‌شان را تأمین نمی‌کردند، به دنبال خریدن چیز دیگری نمی‌رفتند. امام رضا (علیه السلام) در تبیین تأثیر این امر می‌فرماید:« هر گاه انسان، روزی سالش تأمین باشد، سبکبار و آسوده می‌گردد.»
از آنچه گفتیم معلوم می‌شود که تأمین بودن روزی، نقش مؤثری در احساس آرامش دارد و این، جز از راه کار و تلاش به دست نمی‌آید. با نشستن و دعا کردن، روزی تأمین نمی‌گردد و آن گاه که روزی، تأمین نباشد، انسان، نا آرام می‌شود و ناآرامی، نارضایتی را در پی دارد. از این گذشته، کار و تلاش، موجب نشاط و شادابی نیز می‌گردد. اگر کار نباشد، شادابی از میان خواهد رفت و زندگی، خسته کننده و ملال آور می‌گردد. اگر تمام نیازهای انسان، آماده بود، چنین زندگی ای برایش گوارا نبود و از آن، هیچ لذتی نمی برد. بنابراین، زندگی بدون کار، خسته کننده است و کار و تلاش، یکی از ارزش های مهم زندگی است. البته کار در خودارزشمندی فرد نیز تأثیر دارد. نکته مهم، این که در کسب روزی نیز باید «کفاف» را مورد توجه قرار داد و به دنبال روزی کافی بود، نه روزی فراوان. لقمان حکیم از فرزندش می‌خواهد که نه چنان دست از کسب روزی بردارد که نیاز خود را برنیاورد و سربار دیگران شود و نه چنان به کسب روزی روی آورد که آخرتش را بر باد دهد. از مسائل مهم روزی، آن است که پس از تلاش کردن و محقق شدن روزی مقدر، انسان چه احساسی نسبت به آن باید داشته باشد؟ گاه ممکن است که انسان، نسبت به روزی کسب نشده، احساس نادرستی داشته باشد که موجب نارضایتی می‌شود و گاه ممکن است نسبت به روزی به دست آورده، احساس نادرستی داشته باشد که این نیز موجب نارضایتی می‌گردد. باید احساس خود را نسبت به روزی کسب شده، تنظیم نمود. صرف کسب روزی، کافی نیست؛ احساسی که ما از روزی کسب شده داریم، نقش مهمی‌دارد. بنابراین باید احساسمان خود را به درستی تنظیم نماییم تا موجب رضامندی گردد.
منبع: الگوی اسلامی شادکامی، دکتر عباس پسندیده، صص324-320، مؤسسه علمی فرهنگی دار‌الحدیث، قم، چاپ دوم، 1394
