بر این اساس، «عزت» به معنای صلابت و استواری، نفوذناپذیری، تسخیر نشدن، فرونپاشیدن و سست نشدن است. کسی عزت نفس دارد که هویت انسانی خویش را در برابر ضربه های خردکننده زشتیها و تباهی ها حفظ کند، و این جز در سایه «عزتمندی» و آگاهی به ارزش انسانی و والایی جایگاه معنوی انسان فراهم نمی آید.
از این رو، نگهبانی از گوهر عزت و کرامت، وظیفه است و نباید خود را در معرض تحقیر و توهین قرار داد؛ چنان که سید و سالار شهیدان چنین فرمود: موت فی عز خیر من حیاة فی ذل؛ «مرگ باعزت، بهتر از زندگی با ذلت است». فردوسی گوید:
مرا مرگ بهتر از این زندگی ... که سالار باشم، کنم بندگی
نکته حاشیه ای که از متن مهم تر است اینکه، همه عزتها از خداست.. هرکه عزت می خواهد، باید به او رجوع کند، و هرکه را او شایسته بداند، عزت می بخشد (تعز من تشاء)؛ و به قول پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) در خطاب به خداوند عزیز: «آن را که تو عزیز گردانی، خوار کننده ای نیست». قاآنی گفت:
آن که کردگار کرد عزیز ... نتواند زمانه خوار کند
در ادامه، پیش از اینکه به جلوه‌های زیبای «عزتمندی» در حوزه هایی از قبیل شجاعت، شهامت و جوانمردی بپردازیم، به چند نمونه، یکی عزتمندی انسانی مؤمن، و چند مورد برعکس آن در انسانهای غیردیندار اشاره می کنیم ابوذر غفاری هنگام چشم بستن از دنیا به همسرش می گوید: «به کسانی که برای دفن و کفن من می آیند، بگو این گوسفند را که آخرین ماده معیشت من از این دنیاست، ذبح کنند و بخورند و برای من رایگان کار نکنند».
با اینکه میدانیم کفن و دفن میت واجب است، ابوذر به احتمال اینکه آن مردم به دلیل بزرگی شخصیت او، ممکن است در دفن و کفنش کار اضافی انجام دهند، دستور میدهد هیچ کس برای من کار اضافی مجانی انجام ندهد. این رفتار و بینش زیبا را هرگز نمی توان با رفتار زیبارویان متمکن قدرتمند مقایسه کرد. مثلا کلئوپاترا، یکی از فراعنه زیبای مصر، هنگام فراغت، به سینه کنیزان خود سوزن فرو می کرد و از جست و خیز آنان محظوظ می گشت؛ یا حجاج، که از کشتن شیعیان علی علیه السلام و دست و پا زدن آنان لذت می برد.
نرون زیبا نیز که در سال ۵۴ میلادی به امپراطوری روم رسید، مردی دیوانه خوو سرکش بود. او سه بار قصد کشتن مادر خود کرد و سرانجام به خون مادر دست آلود و به سال ۶۴ میلادی، شهر روم را به هوس ابلهانه‌ای در آتش سوزاند و سال بعد با جمعی از مطربان و رقاصان به یونان سفر کرد. نرون سرانجام براثر شورش مردم و سنای روم، در سال ۶۵ میلادی مجبور به خودکشی گشت.
شجاعت و شهامت رنگ دیگری از عزت نفس؛ شجاعت به عنوان خلق روحی است که به اصطلاح معروف، یعنی قوت داشتن و نترس بودن و خود را در مقابل دیگران نباختن، از جلوه های زیبای عزتمندی در گفتار و رفتار شمرده می شود. انسان دین دار عزتمند، همواره بر محور حق و عدالت می چرخد. به فرموده امیر بیان علیه السلام، «شجاعت، عزتی نقد است» که «قوی ترین افراد در این امر، کسی است که بتواند بر نفس خویش مسلط باشد و از دوراندیشی فاصله نگیرد».
پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) ، از شجاع‌ترین شخصیت‌ها در تاریخ بشر است که به تنهایی در برابر جهانی از شرک و کفر قد برافراشت و با باورهای خرافی اعرابی که از خشن ترین مردم روی زمین بودند، به مبارزه برخاست. ایشان مدت پانزده سال بدون هیچ اقدام نظامی و تنها با اعتماد و توکل به خداوند، در برابر کافران ایستادگی کرد. این در حالی بود که مشرکان از به کار گرفتن شدید ترین شکنجه ها در خصوص دوستان ایشان و بدترین سخت گیری ها در حق خود آن حضرت کوتاهی نکردند. آن حضرت، پس از هجرت به مدینه نیز که فرمان جهاد برایشان نازل شد، در نبردهای بسیاری که روی می داد، شرکت می کرد. جانشینان ایشان نیز در این عرصه، زبانزد خاص و عام بودند و همواره پیروانشان را به کسب این صفت سفارش می کردند.
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص 507-504، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391
