بررسی میزان فرار مالیاتی در ایران و نگاهی به دلایل گریز از مالیات

مالیات یکی از پایدارترین منابع درآمدی دولت‌ها به شمار می‌رود و پرداخت به موقع آن توسط افراد، می‌تواند باعث ثبات اقتصاد و بهبود سطح رفاه جامعه شود. با این حال، فرار مالیاتی که به معنای عدم پرداخت به موقع مالیات تعیین شده است، می‌تواند منجر به کاهش درآمد دولت شود و اثرات مخربی مانند تورم و تضعیف اقتصاد را در جامعه به همراه داشته باشد (1) . کشور ایران هم از این قاعده مستثنی نیست و با مساله فرار مالیاتی مواجه است. در این مقاله به دلایل فرار مالیاتی و مجازات‌های آن در ایران می پردازیم.

دوشنبه، 11 فروردين 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

فرار مالیاتی چیست؟

فرار مالیاتی، اقدام عمدی و هدفمند یک فرد یا سازمان برای عدم پرداخت مالیات تعیین شده برای آن‌ها است. از آن جایی که سرپیچی از پرداخت مالیات، امری غیرقانونی است و جرم محسوب می‌شود، افرادی که مرتکب آن می شوند مجرم محسوب شده و مشمول مجازات می شوند(1),(2). فرار مالیاتی، مساله‌ای است که در اغلب کشورها از جمله ایران، بسیار مورد اهمیت و نیازمند بررسی است.

تاریخچه اخذ مالیات در ایران نشان می دهد که افراد و صاحبان کسب و کار در کشور ما دیدگاه مثبتی به پرداخت مالیات نداشته‌اند. بنابراین، باید به صورت اساسی به حل این مشکل پرداخته شود. به منظور ریشه یابی و رفع این مساله، در گام اول باید در این زمینه، علل ریشه‌ای را پیداکرد و با فرهنگ سازی به تغییر دیدگاه افراد و تشویق آنان به پرداخت مالیات اقدام نمود.

فرار مالیاتی و مجازات آن در ایران

سازمان امور مالیاتی و سازمان‌های اجرایی- نظارتی فرار مالیاتی مودیان را بررسی و کشف می‌کنند. عدم پرداخت مالیات، ۳ ماه تا یک سال حبس تعزیری را به همراه دارد و مجرمین در هر صورت باید مالیات تعیین شده، سایر جریمه‌های مربوطه و ضرر وارد شده به دولت را بپردازند؛ اما در صورتی که پیش از کشف و ثبت تخلف، مودی روال قانونی را طی کرده و با ارائه گزارش‌ها و اظهارنامه‌های مالیاتی، مالیات تعیین شده را بپردازند، تحت تعقیب قانونی قرار نخواهند گرفت.

اما پس از کشف جرم، حکم آن‌ها از سه ماه تا یک سال حبس تعزیری خواهد بود و در صورت اقرار به جرم خود پیش از صدور حکم قطعی، احتمال تخفیف مجازات وجود خواهد داشت. مجازات فرار مالیاتی اشخاص حقیقی خاطی می تواند از ممنوعیت از فعالیت شغلی تا محرومیت از صدور اسناد و مدارک تجاری در نظر گرفته شود (3) .

آمار فرار مالیاتی در ایران

در ایران، بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم و قانون مالیات بر ارزش‌های افزوده، اخذ مالیات از گروه‌های مختلف صورت می‌گیرد. همان طور که پیش‌تر ذکر شد، پرداخت مالیات در ایران سابقه تاریخی چندان خوبی ندارد و با توجه به آمار فرار مالیاتی در ایران بر اساس گزارشات به دست آمده سالانه حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان، به واسطه فرار مالیاتی از درآمدهای دولت کاسته می‌شود.

اقشار متوسط جامعه مانند کارمندان، مالیات خود را با کسر از حقوق خود پرداخت می‌کنند، اما قشر پردرآمد عمدتا با ارائه آمار اشتباه، از پرداخت مالیات تعیین شده سرباز می‌زنند. از آن جایی که درآمدهای مالیاتی یکی از منابع اصلی درآمد دولت است، عدم پرداخت آن می‌تواند باعث کاهش کیفیت خدمات اجتماعی و افزایش فاصله طبقاتی با ذخیره حجم قابل توجهی از دارایی در دست قشر خاصی از جامعه شود. لذا کاهش امنیت اقتصادی جامعه را در پی خواهد داشت.

در جهت مبارزه با فرار مالیاتی، در سال ۱۳۴۵ برای نخستین بار قانون "مالیات‌های مستقیم" وضع شد که در طول سال‌های متمادی بارها مورد اصلاح و بازنگری قرار گرفته شده است (4). در آخرین اصلاحیه این قانون در سال ۱۳۹۴، برای افراد حقیقی و حقوقی که متهم به فرار مالیاتی هستند، مجازات کیفری و حقوقی در نظر گرفته شد(5).

لزوم شفاف سازی محل خرج مالیات‌ها

مالیات‌ها یکی از مهم‌ترین ابزار مالی دولت به جهت تامین خدمات رفاهی و اجتماعی عمومی هستند و پرداخت به موقع آن‌ها می‌تواند تاثیر شگرفی بر بهبود جریان‌های اقتصادی و رفاهی جامعه داشته باشد. شفاف سازی گزارش‌ها درباره محل خرج مالیات‌ها، می‌تواند باعث تشویق افراد به پرداخت به موقع مالیات‌های تعیین شده شود.

شفافیت به این معنی است که مالیات دهندگان و مدیران می‌توانند به اطلاعات موجود درباره سیستم مالیاتی و نحوه استفاده از درآمدهای مالیاتی دسترسی و نظارت داشته باشند.

در یک سیستم شفاف مالیاتی، مالیات دهندگان و میزان مالیات پرداخت شده توسط آنان و مواردی که این پول صرف آن‌ها می‌شود، مشخص می شوند. علاوه بر این، افراد و سازمان هایی که ملزم به پرداخت مالیات هستند و هم‌چنین قشر معاف از مالیات هم قابل مشاهده هستند (6).

به عنوان مثال ایجاد بستری مانند وب‌سایت که افراد بتوانند از طریق آن نحوه خرج شدن مالیات‌ها را به صورت مستقیم بررسی کنند یا ارائه گزارشاتی توسط دولت از روند خرج شدن درآمدهای حاصل از مالیات هم راهکار مناسبی برای شفاف سازی سیستم مالی است.

شفاف سازی ابزار بسیار مهمی برای کاهش فساد مالی و بهبود مسئولیت پذیری دولت‌ها است. در واقع افزایش شفافیت به عنوان روشی برای ارتقاء اعتماد و همکاری بین دولت و شهروندان آن تلقی می‌شود. یکی از روش‌های شفاف سازی شامل مشارکت دادن شهروندان در روند خرج کردن بودجه است، به این صورت که به گروه‌های شهروندی اجازه داده می‌شود تا پیشنهادات خود را درباره نحوه خرج کردن بودجه ارائه دهند (7).

دلایل فرار مالیاتی

عدم پرداخت مالیات، منجر به کاهش چشمگیر درآمدهای دولت می‌شود و دولت برای جبران این قسمت از بودجه، به چاپ اسکناس روی می‌آورد که همین موضوع منجر به افزایش نقدینگی و تورم در جامعه خواهد شد و تضعیف اقتصاد کشور را در پی خواهد داشت (8) .

تنها راه یافتن استراتژی برای مقابله با فرار مالیاتی، پیدا کردن علت آن است. از این رو کشورهای مختلف باید علل پدیده‌های پیچیده‌ای مانند فرار مالیاتی را به صورت ریشه‌ای بیایند و بررسی کنند.

لازم به ذکر است که هیچ گونه تخمین دقیقی از میزان فرار مالیاتی وجود ندارد و مقدار آن از یک کشور به کشور دیگر، حتی در دوره‌های مختلف زمانی متفاوت است؛ بنابراین دولت‌های مختلف، باید به کشف و تعیین دلایل آن بپردازند. در ادامه برخی دلایل مربوط به فرار مالیاتی آورده شده‌اند:

سطح تحصیلات پایین افراد

ساده نبودن قوانین مالیاتی

فشار بالای مالیاتی

عدم وجود یکپارچگی مالیاتی

اقتصاد دیجیتالی که با پیشرفت چشمگیر فناوری شامل تجارت الکترونیکی، سکوهای مشارکتی، ارزهای دیجیتال و روش‌های جدید تجاری کردن کالاها و خدمات، مشکلات مالیاتی و کنترل آن‌ها را افزایش می‌دهد (5).

عدم درک مالیات‌دهندگان از تاثیر مالیات بر توسعه کشور

بدبینی بخشی از فراریان از مالیات به دولت

عدم قوانین حمایتی مناسب از کسب و کار‌های کوچک نیازمند مساعدت

عدم تعریف مجازات‌های مناسب

عدم فرهنگ‌سازی درست

عدم وجود نظام پاداش مناسب

هر کدام از عواملی که در بالا ذکر شدند، می توانند در فرار مالیاتی نقش به سزایی داشته باشند. میزان تاثیر آن‌ها در هر کشور و در دوره‌های زمانی مختلف متفاوت است.

طراحی نظام پاداش برای پرداخت به موقع مالیات

به منظور تشویق افراد برای پرداخت مالیات، لازم است که در کنار تدوین مجازات برای فرار مالیاتی، پاداش هایی هم برای پرداخت به موقع مالیات در نظر گرفته شود. نتایج حاکی از آن است که نظام پاداش بسیار موثرتر از مجازات عمل می کند. در واقع از نظر روانشناسی هم نقش پاداش در شکل گیری رفتار انسان، بسیار موثرتر از تنبیه و مجازات است.

پاداش‌های مالی می توانند یک انگیزه اقتصادی برای پرداخت مالیات باشند. به عنوان مثال کاهش مالیات بر درآمد یا مالیات بر حقوق، می تواند باعث تشویق افراد به پرداخت مالیات به موقع شود. بنابراین ترکیب بهینه‌ای از پاداش و مجازات، می تواند بازدهی معینی را برای سیستم مالیاتی کشور تضمین کند. (7) از سوی دیگر، استفاده موثر از درآمد مالیاتی و دسترسی به خدمات عمومی بهبود یافته، مردم را به پرداخت مالیات تشویق می کند.

نتیجه گیری

فرار مالیاتی بیش از آن که یک رفتار اقتصادی باشد، یک رفتار فرهنگی است و برای رفع این مشکل، نیاز به فرهنگ سازی اجتماعی در جوانب مختلف وجود دارد. باید افراد نسبت به این موضوع واقف شوند که با پرداخت به موقع مالیات می توانند نقش به سزایی در بهبود سطح رفاه اجتماعی، کاهش تورم و فاصله‌های طبقاتی داشته باشند و امنیت و ثبات اقتصادی جامعه را ارتقا ببخشند(4).

پی نوشتها

www.investopedia.com
www.bankrate.com
www.moshaveranco.com
www.intamedia.ir
www.ciat.org
www.mercatus.org
www.okpolicy.org
www.yasa.com

ارسال نظر

با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.

متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.