امروزه با گسترش رسانه‌های مجازی و تنوع موجود در رسانه‌های دیداری و شنیداری ضرورت بهره‌گیری از سواد رسانه‌ای بیش‌ازپیش در جامعه احساس می‌شود. آشنایی با رسانه‌ها و ابزارهای جدید می‌تواند تأثیر بسزایی در رشد علمی جامعه و همچنین نحوه تعامل با مخاطبان را در این فضا مهیا سازد و البته باید فضای مجازی به‌صورت جدی کنترل شود.
از همین رو خبرنگار راسخون با دکتر سید مرتضی اسماعیلی طبا، دبیر انجمن سواد رسانه‌ای استان قم، عضو شورای فرهنگ عمومی قم و استاد دانشگاه گفتگویی انجام داده است.
فضای مجازی هم فرصت و هم تهدید است
راسخون: تحلیل شما از فضای مجازی چیست؟
بحث فضای مجازی بحثی سهل و ممتنع است و تحلیل آن کار ساده‌ای نیست. این فضا از طرفی فرصتی مناسب برای اطلاع‌رسانی و آموزش است و از طرفی هم می‌تواند تهدیدی برای امنیت و اخلاق جامعه باشد.اهمیت فضای مجازی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب برای همه روشن و آشکار است بطوریکه ایشان می‌فرمایند این فضا به‌اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد.
نفوذ دشمن از طریق ذائقه سنجی و ذائقه سازی فضای مجازی
راسخون: امروز یکی از ابزارهای نفوذ دشمن از طریق فضای مجازی است. ازنظر شما این مسئله چگونه در حال رخ دادن است.
اگر از فضای مجازی درست استفاده نشود دشمن به دو صورت می‌تواند در پروژه نفوذ از طریق فضای مجازی نقش ایفا کند: اول از طریق ذائقه سنجی و دوم از طریق ذائقه سازی.صاحبان پیام رسانه‌ای بزرگ با چندین میلیارد داده‌ای که هر روز در این فضا جابجا می‌شود دائماً در حال ذائقه سنجی از کاربران خود هستند. جامعه شناسان با تحلیل دقیق این داده‌ها و آمارها می‌توانند از سمت‌وسوی افکار یک جامعه مطلع شوند و بر اساس این اطلاعات افکار عمومی هر جامعه‌ای را مهندسی کنند.
مهندسی افکار عمومی جامعه با ذائقه سنجی
این میلیاردها داده‌ای که در روز در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مبادله می‌شود یک سرمایه ارزشمند برای جامعه شناسان کشورهایی است که می‌خواهند تصویری دقیق از فضای فکری کشور ما به دست بیاورند تا بتوانند افکار عمومی جامعه را مهندسی کنند. بارها در چند سال گذشته این مسئله را در بحران‌ها و فضاهای مختلف به‌وضوح دیدیم که دشمنان چقدر توانستند در خط دهی افکار عمومی مؤثر باشند.در تحلیل این داده‌ها به مسائلی مانند این‌که در بین مردم چه چیزهایی بیشتر مورد بحث است و یا چه چیزهایی بیشتر دوست دارند و یا دوست ندارند، به دست می‌آید. این آمارها و اطلاعات برای جامعه شناسان دشمن مهم است و بر اساس آن‌ها می‌توانند علیه فرهنگ، اخلاق و امنیت کشور برنامه‌ریزی کنند.
هدایت افکار عمومی با ذائقه سازی
مسیر دوم پروژه نفوذ ذائقه سازی است. در مرکز اعتدال عربستان صدها نفر در حال شایعه‌سازی و انتشار اخبار کذب در زمان‌های مختلف مانند انتخابات، کرونا و... هستند تا افکار جامعه را بسازند؛ یعنی افکار مخاطبان را به سمتی که می‌خواهند هدایت می‌کنند.مرکز اعتدال سعودی و همچنین مرکز سایبری منافقین که در آلبانی قرار دارد باخبرهای دروغ برای مخاطبان ذائقه مطلوب خود را می‌سازند.
راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات مهم‌ترین اولویت حاکمیت
راسخون: وظیفه دولت و متولیان در این مسیر چیست؟
اولین وظیفه حاکمیت راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است. شبکه ملی اطلاعات در بسیاری از کشورها حتی اروپا راه‌اندازی شده است و این‌گونه نیست گردش واقعی آزاد اطلاعات وجود داشته باشد و هرکسی به هر طریقی که می‌خواهد هر اطلاعاتی را به اشتراک بگذارد. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، استفاده از Gate Way یا گمرک اطلاعات مطرح است.بنابراین راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات اولین کاری است که باید حاکمیت انجام دهد. متأسفانه از سال 1390 که دستور تشکیل شورای عالی فضای مجازی توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد هنوز شبکه ملی اطلاعات آن‌گونه که باید در کشور مستقر نشده است.
در حال حاضر می‌بینیم که صحنه فضای مجازی محل خبرسازی هرکسی با هر عقیده‌ای شده است و هرکسی در این فضا برای هر سنی فعالیتی انجام می‌دهد. در حال حاضر این فضا کاملاً رها است.
حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی وظیفه دولت است
دومین وظیفه حاکمیت حمایت و کمک به پیام‌رسان‌های داخلی است. باید پهنای باند شبکه‌های اجتماعی داخلی افزایش یابد و سرمایه‌ای برای افزایش زیرساخت‌ها در اختیار آن‌ها قرار بگیرد.امروز متأسفانه نه شبکه ملی اطلاعات درست راه‌اندازی شده است و نه حمایتی از پیام‌رسان‌های داخلی صورت می‌گیرد.
فضای اینستاگرام کاملاً رها است/لایوهای اینستاگرام اخلاق و امنیت کشور را تهدید می‌کند
راسخون: یکی از فضاهای اجتماعی که امروز بسیار مورداستفاده کاربران ایرانی قرارگرفته، اینستاگرام است. نظر شمار خصوص این فضا چیست؟
امروز اینستاگرام فضایی کاملاً رها است و فیلتر هم نیست. امروز در این فضا فعالیت‌های غیرمجازی که حتی در کشورهای دیگر ممنوع است در آن به‌راحتی انجام می‌گیرد.جالب این است که حدود 100 گیگابایت از پهنای باند کشور در اختیار اینستاگرام قرارگرفته است؛ یعنی چندین برابر پهنای باندی که پیام‌رسان‌های داخلی استفاده می‌کنند در اختیار اینستاگرام است تا با لایو های خود بتواند اخلاق و امنیت کشور را مورد تهدید قرار دهد.
آزادی گردش اطلاعات با رهاشدگی متفاوت است
امروز مسئولین کشور رهاشدگی و آزادی گردش اطلاعات را یکی گرفته‌اند درحالی‌که این دو بحث کاملاً با یکدیگر متفاوت است. باید آزادی گردش اطلاعات را با کنترل انجام دهیم ولی وقتی این فضا رها باشد دیگر قابل‌کنترل نیست و متأسفانه امروز این اتفاق در کشور ما رخ داده است.مطمئناً به یاد دارید که اینستاگرام در زمان شهادت شهید سردار قاسم سلیمانی چند هزار حساب کاربری ایرانی‌ها را به دلیل انتشار اسم و تصاویر شهید سلیمانی مسدود کرد. وقتی اینستاگرام این‌گونه با ما برخورد می‌کند چطور ما بیشترین پهنای باند کشور را در اختیار آن قرار داده‌ایم.
راسخون: راهکارهای مقابله با این تهدیدها و کنترل فضای مجازی کشور چیست؟
همان‌طور که گفتم برای کنترل داده‌های فضای مجازی در تمام دنیا روش‌های مختلفی اعمال می‌شود که متأسفانه این کنترل داده در ایران وجود ندارد.یکی از راهکارهای دیگر که بازهم به‌نوعی وظیفه حاکمیت است ارتقا سطح دانش و سواد رسانه‌ای جامعه است. با توجه به تشکیل شورای عالی فضای مجازی، اما هنوز این نوع مسائل در کشور به‌درستی انجام نمی‌شود و یا بسیار ضعیف است.
در حال حاضر وزارت آموزش‌وپرورش در خصوص آموزش سواد رسانه برای دانش آموزان فقط یک درس در پایه دهم قرار داده است درحالی‌که آموزش سواد رسانه باید از پایه ابتدایی شروع شود و در وزارت علوم هم متأسفانه هیچ اقدام قابل‌توجهی در خصوص آموزش سواد رسانه‌ای به دانشجویان صورت نمی‌گیرد.
البته در حوزه علمیه قم اقدامات خوبی صورت گرفته است ولی هنوز جای کار دارد و می‌تواند در این زمینه اقدامات مؤثر‌تری صورت بگیرد. مبلغینی که حوزه برای تبلیغ به دیگر شهرها اعزام می‌کند لازم است دوره‌های آموزش سواد رسانه‌ای را برای استفاده در سفرهای تبلیغی بگذرانند.
باید سطح سواد رسانه‌ای جامعه افزایش یابد
امروز اگر سواد رسانه‌ای مردم افزایش یابد بسیاری از آسیب‌هایی که در فضای مجازی مانند آسیب‌های اخلاقی، امنیتی و... وجود دارد کمتر می‌شود. درواقع یکی از راهکارهای اساسی که حاکمیت و دولت ایران می‌تواند انجام دهد آموزش نظام‌مند و ارتقاء سواد رسانه‌ای را در آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌ها و برای عموم مردم از طریق رسانه‌هایی مانند صداوسیما پیگیری کنند.از فضای مجازی سوءاستفاده می‌شود
راسخون: امروز که مردم به دلیل قرنطینه در خانه هستند بیشتر از فضای مجازی مخصوصا اینستاگرام استفاده می کنند و در این مدت شاهد افزایش استفاده از لایو هستیم که برخی از این لایوها مانند لایو بازیگر پایتخت، برای نظام هزینه ندارد و برخی از لایوها مانند لایو طلبه خلع لباس شده با خواننده زن، برای نظام هزینه دارد و باعث ایجاد حاشیه بسیاری می‌شود. با این‌گونه مسائل چگونه باید برخورد شود؟
قبلاً به این مسئله اشاره کردم. فضای مجازی یک فرصت مناسب برای آموزش و سرگرمی است ولی متأسفانه از این فضاها سوءاستفاده‌های بسیاری صورت می‌گیرد.پهنای باند بالا و عدم کنترل اینستاگرام منجر به آسیب شده است.
از لایو اینستاگرام می‌توان در بحث‌های آموزشی استفاده کرد ولی به دلیل رها بودن فضای اینستاگرام و پهنای باندی خوب و بالایی که بدون نظارت در اختیار آن داده‌شده است باعث به وجود آمدن این آسیب‌ها شده است.
در اصل استفاده از این فضاها خوب است ولی تأکید می‌کنم حتماً باید با کنترل و نظارت جدی باشد تا آسیب‌ها به حداقل برسد.
برخی از لایو هایی که صورت می‌گیرد ممکن است باعث فروپاشی خانواده‌ها، افزایش بحران‌های اخلاقی در جامعه و حتی بحران‌های امنیتی شود. در خصوص تأثیرات نامطلوب استفاده ناصحیح از این فضا، شهادت طلبه همدانی را به یاد داریم که ناشی از عدم کنترل همین فضا بود. پس باید استفاده از این فضاها با کنترل و نظارت باشد تا منجر به آسیب نشود.
