بررسى حديث «سلسلة الذّهب» (1)

بى شك بزرگترين منبع معارف هدايتگر و دستورهاى سعادت آفرين براى انسان، بويژه انسان مسلمان، قرآن مجيد است و احاديث امامان معصوم (علیهم السّلام) در فهم قرآن، اصلى ترين كليد و مطمئن ترين راه به شمار مى آيند؛ به همين جهت، پس از كتاب خدا، سخنان پيشوايان معصوم(علیهم السّلام) ، منبع جوشان معارف الهى و ارمغان جاويد غوّاصان درياى وحى است. از اين رو، بر نويسندگان و محققان فرض است كه احاديث را از زواياى گوناگون، مورد تحقيق و كندوكاو قراردهند و ابعاد
دوشنبه، 21 دی 1388
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
بررسى حديث «سلسلة الذّهب» (1)
بررسى حديث «سلسلة الذّهب» (1)
بررسى حديث «سلسلة الذّهب» (1)

نويسنده: محمّد رحمانى





بى شك بزرگترين منبع معارف هدايتگر و دستورهاى سعادت آفرين براى انسان، بويژه انسان مسلمان، قرآن مجيد است و احاديث امامان معصوم (علیهم السّلام) در فهم قرآن، اصلى ترين كليد و مطمئن ترين راه به شمار مى آيند؛ به همين جهت، پس از كتاب خدا، سخنان پيشوايان معصوم(علیهم السّلام) ، منبع جوشان معارف الهى و ارمغان جاويد غوّاصان درياى وحى است. از اين رو، بر نويسندگان و محققان فرض است كه احاديث را از زواياى گوناگون، مورد تحقيق و كندوكاو قراردهند و ابعاد ناشناخته آنها را بر همگان روشن سازند.
اين نوشتار، با همين هدف ، در پى آن است كه يكى از احاديث (حديث سلسلةالذهب) را كه از اهميت زيادى برخوردار است ، از زواياى مختلف زير بررسى نمايد:
1ـ بررسى متن و سندهاى گونان حديث در كتابهاى شيعه،
2ـ بررسى متن و سندهاى حديث در كتابهاى اهل سنّت،
3ـ بررسى عناوين حديث در علم درايه،
4ـ بيان اهميت سند حديث در نظر محدثان شیعه و سنی،
5ـ شناسايى برخى از كتابهاى شيعه و سنّى كه حديث را نقل كرده اند،
6ـ پيام حديث،
7ـ جمع بندى.

متن حديث در منابع شيعه

اين حديث شريف، در كتابهاى حديثى شيعه با سندها و مضمونهاى گوناگونى نقل شده و از ميان عالمان حديث، شيخ صدوق ، در كتابهاى «توحيد»1، «معانى الأخبار»2 و «عيون اخبار الرضا (علیه السّلام) »3، با ده سند مختلف و مضامين گوناگون ، آن را آورده است. پس از او نيز شيخ طوسى در «امالى»4 با سند و مضمون ديگرى آن را نقل كرده است و پس از آنها ، ديگران نيز اين حديث را به گونه هاى مختلف، نقل نموده اند كه در بخش مستقلى به اسامى و آثارشان اشاره مى گردد.
پيش از بحث و بررسى متنهاى مختلف حديث، يادآورى چند نكته ضرورى است:
1ـ در اين بخش، تنها برخى از نقلهايى كه از نظر سند و متن با يكديگر اختلاف دارند آورده مى شود؛
2ـ قسمتى از سند (از امام رضا(علیه السّلام) تا آخر) كه تنها اختلاف در الفاظ دارد، حذف مى گردد؛
3ـ از ترجمه احاديث، بجز حديث اوّل، به جهت شباهت متنها، خوددارى مى گردد.

1ـ صحيفةالرضا (علیه السّلام)

از جمله متنها و سندهاى اين حديث، متن و سندى است كه در كتاب « صحيفة الرضا »5 آمده است:
اخبرنا الشيخ الامام الاجل العالم الزاهد الراشد، امين الدين ثقةالاسلام امين الرؤساء ابو على الفضل بن الحسن الطبرسى ـ اطال الله بقاءه ـ فى يوم الخميس غرة شهرالله الاصم رجب سنة
تسع وعشرين وخمسمأة، قال اخبرنا الشيخ الامام العبد الزاهد ابوالفتح عبدالله بن عبدالكريم بن هوازن القشيرى ـ ادام الله عزه ـ قراءة عليه داخل القبة التى فيها قبرالرضا(علیه السّلام) غرة شهرالله المبارك، حدثنى الشيخ الجليل العالم ابوالحسن على بن محمدبن على الزوزنى قراءة عليه سنة اثنين وخمسين و اربعمأة ، قال اخبرنى ابوالحسن احمدبن محمدبن هارون الزوزنى بها، قال اخبرنا ابوبكر محمدبن عبدالله بن محمد حفدة العباس بن حمزة النيشابورى سنة سبع وثلاثين وثلاثمأة، قال حدثنا ابوالقاسم عبدالله بن احمدبن عامر الطائى بالبصرة، قال حدثنى ابى سنة ستين ومأتين، قال حدثنى على بن موسى الرضا(علیه السّلام) : «يقول الله عزوجل: لااله الاالله حصنى، فمن دخل حصنى أمن من عذابى».

2ـ معانى الاخبار، عيون اخبارالرضا (علیه السّلام) و التوحيد

از جمله سندها و متنهاى اين حديث، كه شيخ صدوق در سه كتاب توحيد و معانى الاخبار و عيون آورده است، اين است:
حدثنا محمدبن موسى بن المتوكل ـ رضى الله عنه ـ قال حدثنا ابوالحسين محمدبن جعفر الاسدى، قال حدثنا محمدبن الحسين الصولى (الصوفى)، قال حدثنا يوسف بن عقيل عن اسحق بن راهوية، قال لما وفى ابوالحسن الرضا عليه السلام نيسابور واراد أن يخرج منها الى المأمون، اجتمع عليه اصحاب الحديث فقالوا له: «يا ابن رسول الله ترحل عنا ولا تحدّثنا بحديث فنستفيده منك؟» وكان قد قعد فى العمارية فاطلع رأسه وقال: «سمعت ابى موسى بن جعفر يقول سمعت ابى جعفربن محمد يقول سمعت ابى محمدبن على يقول سمعت ابى على بن الحسين يقول سمعت ابى الحسين بن على بن ابى طالب يقول سمعت ابى اميرالمؤمنين على بن ابى طالب يقول سمعت رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم يقول سمعت جبرئيل يقول سمعت الله جل جلاله يقول: لااله الاالله حصنى فمن دخل حصنى امن من عذابى». قال فلمّا مرّت الراحلة نادانا
«بشروطها وانا من شروطها».6
اسحاق بن راهويه مى گويد: چون حضرت رضا(علیه السّلام) به نيشابور رسيد و قصد خروج از آن (به سوى مأمون) را نمود، محدثان اطراف او گرد آمدند و عرضه داشتند: «اى پسر رسول خدا، آيا از ميان ما كوچ مى كنى و حديثى كه از آن سود ببريم برايمان بيان نمى كنى؟». امام(علیه السّلام) درحالى كه در كجاوه نشسته بود، سرش را بيرون آورد و فرمود: «شنيدم پدرم موسى بن جعفر مى فرمود شنيدم پدرم جعفربن محمد مى فرمود شنيدم پدرم محمدبن على مى فرمود شنيدم پدرم على بن الحسين مى فرمود شنيدم پدرم حسين بن على مى فرمود شنيدم پدرم اميرالمؤمنين على بن ابى طالب مى فرمود شنيدم رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مى فرمود شنيدم جبرئيل مى گفت شنيدم خداوند جل جلاله مى فرمود: لااله الاالله، دژ محكم من است؛ پس هركس كه داخل دژ من گردد، از عذاب من درامان است.
راوى مى گويد چون قافله حركت كرد حضرت فرياد زد: «با شرايط آن، و من از شرايط آن هستم.»7

3ـ التوحيد و عيون اخبارالرضا (علیه السّلام)

متنى ديگر كه در توحيد و عيون آمده، حديث ذيل است:
حدثنا ابوسعيد محمدبن الفضل بن محمدبن اسحق المذكر النيسابورى بنيسابور، قال حدثنى ابوعلى الحسن بن على الخزرجى الانصارى السعدى، قال حدثنا عبدالسلام بن صالح ابوالصلت الهروى، قال كنت مع على بن موسى الرضا عليه السلام حين رحل من نيسابور وهو راكب بغلة شهباء فاذا محمدبن رافع واحمدبن حرب و يحيى بن يحيى و اسحاق بن راهويه وعدة من اهل العلم قد تعلّقوا بلجام بغلته فى المربعة فقالوا: «بحق آبائك المطهرين حدّثنا بحديث قد سمعته من ابيك». فاخرج رأسه من العمارية وعليه مطرف خزّذو وجهين وقال: «حدّثنى ابى العبد الصالح موسى بن جعفر عليه السلام … يقول الله(جل وعلا): انى انا الله، لااله الا انا فاعبدونى، من جاء منكم بشهادة ان لااله الاالله بالاخلاص دخل حصنى ومن دخل حصنى أمن من عذابى».8

4ـ عيون اخبارالرضا (علیه السّلام)

متنى كه تنها در عيون اخبارالرضا(علیه السّلام) آمده، عبارت است از:
حدثنا ابونصر احمدبن الحسين بن احمدبن عبيد العنبى، قال حدثنا ابوالقاسم محمدبن عبيدالله بن بابويه الرجل الصالح، قال حدثنا ابومحمد احمدبن محمدبن ابراهيم بن هاشم، قال حدثنا الحسن بن على بن محمدبن على بن موسى بن جعفر ابوالسيد المحجوب امام عصره بمكة، قال: «حدّثنى ابى على بن محمد النقى، قال حدثنى ابى محمدبن على التقى، قال حدثنى ابى على بن موسى الرضا(علیه السّلام) … قال الله سيدالسادات عزوجل: انى انا الله، لااله الا انا، فمن اقرّ لى بالتوحيد دخل حصنى ومن دخل حصنى امن من عذابى».9

5ـ التوحيد

مضمونى كه تنها در توحيد صدوق آمده، عبارت است از:
حدثنا ابوالحسين محمدبن على بن الشاه الفقيه بمرو الرود، قال حدثنا ابوبكر محمدبن عبدالله النيسابورى، قال حدثنا ابوالقاسم عبدالله بن احمد بن عباس الطائى بالبصرة، قال حدثنى ابى فى سنة ستين ومأتين، قال حدثنى على بن موسى الرضا: «… يقول الله جلّ جلاله: لااله الاالله حصنى فمن دخله أمن من عذابى».10

6ـ معانى الاخبار

نقلى كه تنها در كتاب معانى الاخبار آورده شده، عبارت است از:
حدثنا محمدبن الحسن القطّان، قال حدثنا عبدالرحمن بن محمد الحسينى، قال حدثنى محمدبن ابراهيم بن محمد الفزارى، قال حدثنى عبدالله بن بحر الاهوازى، قال حدثنى ابوالحسن على بن عمرو، قال حدثنا الحسن بن محمدبن جمهور، قال حدثنى على بن بلال عن على بن موسى الرضا عليه السلام … عن النبى(صلّی الله علیه و آله و سلّم) عن جبرئيل عن ميكائيل عن اسرافيل عن اللوح عن القلم قال يقول الله تبارك وتعالى: «ولاية على بن ابى طالب صلوات الله عليه حصنى فمن دخل حصنى امن نارى».11
اين مضمون، در كتابهاى پس از شيخ صدوق نيز نقل شده كه در بخشهاى آينده بدان اشاره مى گردد.

7 و 8 ـ امالى الطوسى

شيخ طوسى اين حديث را با دو سند و دو مضمون نقل كرده است:
1ـ جماعة عن ابى المفضل عن الليث بن محمد العنبرى عن احمدبن عبدالصّمد عن خاله ابى الصلت الهروى قال كنت مع الرضا(علیه السّلام) لمّا دخل نيسابور … فقال: «حدثنى ابى موسى بن جعفر … اخبرنى جبرئيل الروح الامين عن الله تقدست اسماؤه وجل وجهه قال: انى انا الله، لااله الا انا وحدى، عبادى فاعبدونى وليعلم من لقينى منكم بشهادة ان لااله الاالله مخلصا بها انه قد دخل حصنى ومن دخل حصنى امن عذابى». قالوا يا ابن رسول الله وما اخلاص الشهادة للّه؟ قال: «طاعة الله ورسوله ولاية اهل بيته(علیهم السّلام) ».
امام رضا(علیه السّلام) حديث كرد از خداوند كه فرمود: «همانا من خدايم. معبودى بجز از من نيست. بندگان من! مرا پرستش كنيد و بدانيد هركس از شما با شهادت به وحدانيت از روى اخلاص، مرا ملاقات كند، در دژ من داخل مى گردد و هركس در دژ محكم من داخل گردد، از عذاب من درامان است.» سؤال شد: «اى فرزند رسول خدا! شهادت بااخلاص چيست؟». امام رضا (علیه السّلام) فرمود: «پيروى از خدا و رسول او و ولايت اهل بيت او».12
2ـ ابومحمد الفحام قال حدّثنى عمربن يحيى الفحام، قال حدثنى عبدالله بن احمدبن عامر، قال حدثنى ابى احمدبن عامر الطائى، قال حدثنا على بن موسى الرضا: «… يقول الله: لااله الاالله حصنى من دخله امن من عذابى».13

9ـ كشف الغمة

آنچه كه در كتاب كشف الغمه نقل شده، از نظر سند و متن با ديگر نقلها فرق مى كند و آن نقل عبارت است از:
قال الفقير الى الله جامع هذا الكتاب ـ اثابه الله تعالى ـ نقلت من كتاب لم يحضرنى اسمه الآن ما صورته، حدث المولى السعيد امام الدنيا عمادالدين محمدبن ابى سعدبن عبدالكريم الوزان فى محرم سنة ست وتسعين وخمسمأة، قال اورد صاحب كتاب تاريخ نيسابور فى كتابه ان على بن موسى الرضا لمّا دخل الى نيسابور فى السفرة التى فاز فيها بفضيلة الشهادة، كان فى مهد على بغلة شهباء عليها مركب من فضة خالصة، فعرض له فى السوق الامامان الحافظان للاحاديث النبوية ابوزرعة ومحمدبن اسلم الطوسى ـ رحمهماالله ـ فقالا: «ايها السيدبن السادة، ايها الامام وابن الائمه، ايها السلالة الطاهرة الرضية، ايها الخلاصة الزاكية النبوية، بحق آبائك الاطهرين واسلافك الاكرمين الاما رأيتنا وجهك المبارك الميمون ورويت لنا حديثا عن آبائك عن جدّك نذكرك به». فاستوقف البغلة ورفع المظلة واقر عيون المسلمين بطلعته المباركة الميمونة … فقال(علیه السّلام) : «… يقول الله: كلمة لااله الاالله حصنى فمن قالها دخل حصنى ومن دخل حصنى امن من عذابى صدق الله سبحانه وصدق جبرئيل وصدق رسوله وصدق الائمة عليهم السلام».14

جمع بندى

آنچه كه ملاحظه شد، برخى از نقلهاى اين حديث شريف مى باشد كه از نظر متن و سند با همديگر اختلاف دارند و در كتابهاى حديثى، متنهاى ديگرى با سندهاى ديگر نيز نقل شده و افزون بر اين، مضمون اين روايت با كلمات و سندهاى ديگرى نيز نقل شده كه ذكر آنها در حوصله اين مختصر نمى گنجد.
« سلسلة الذهب » در آثار ديگر مؤلّفان شيعه
جهت پى بردن به اهميت بيشتر اين حديث شريف، ذكر نام و نام اثر برخى مؤلفان شيعه را (كه در اعصار گوناگون، اين حديث را نقل و بر آن اعتماد كرده اند)، سودمند مى دانيم:
1ـ طبرى، بشارة المصطفى، منشورات حيدريه، ص331
2ـ فتّال نيشابورى، روضةالواعظين، منشورات رضى، ص42
3ـ ابوالحسن ورّام، مجموعه ورّام، سازمان انتشارات اسلامى، ج2، ص74
4ـ حاكم حسكانى، شواهد التنزيل، انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، ج1، ص170
5ـ إربلى، كشف الغمّة فى معرفة الأئمّة، دارالكتاب الاسلامى، ج3، ص97.
6ـ ديلمى، أعلام الدين، دارالكتب الاسلامية، ص214
7ـ ابن ابى جمهور، عوالى اللئالى، مطبعة سيدالشهداء، ج4، ص94
8 ـ شيخ حرّ عاملى، الجواهر السنيّة، منشورات مكتبة المفيد، ص147
9ـ علامه مجلسى در بسيارى از كتابهايش، از جمله در جاهاى گوناگون دايرةالمعارف بزرگ خويش، بحارالانوار، آن را نقل مى كند؛ از جمله در موارد زير:
ج3، ص5 و6 و7و10و13و14؛ ج27، ص134؛ ج38، ص98؛ ج39، ص24 6و247؛ ج49، ص121و1 22و1 23و 126و127و…15
10ـ عباسقلى خان سپهر، ناسخ التواريخ امام على بن موسى الرضا(علیه السّلام)
11ـ على محمد على دخيّل، ثواب الاعمال وعقابها، دارالمرتضى، ص13
12ـ محمدحسن هروى خراسانى، حديقة الرضويه
13ـ محدث قمى، سفينةالبحار، دارالأسوة للطباعة والنشر، ج2، ص114 و ج3، ص3
14ـ محدّث قمى، منتهى الامال، سازمان چاپ و انتشارات جاويدان، ج2، ص286
15ـ الميلانى، قادتنا كيف نعرفهم؟، موسسةالوفاء، ج6، ص437
16ـ شهاب الدين حسينى تبريزى درباره سند اين حديث و حديث كسا، رساله اى تدوين كرده است. (الذريعة، مطبعه مجلس شوراى ملّى، ج6، ص378)
17ـ سيدمحسن امين عاملى، اعيان الشيعة، ج4، قسمت دوم، ص118
18ـ على گلزاده غفورى، امام رضا(علیه السّلام) ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى
19ـ احمد خوشنويس، حضرت على بن موسى الرضا(علیه السّلام) ، انتشارات عطايى
20ـ احمد محدث خراسانى، حياة الرضا(علیه السّلام) ، انتشارات آستان قدس رضوى
21ـ موسى خسروى، زندگانى امام هشتم على بن موسى، نشر صحافيان
22ـ على محمد نوربخش، زندگى حضرت رضا(علیه السّلام) ، انتشارات نقش جهان
23ـ احمد مغنيه، زندگانى حضرت رضا(علیه السّلام) ، از انتشارات مجله ماه نو
24ـ عمادزاده اصفهانى، زندگانى حضرت على بن موسى الرضا(علیه السّلام)
24ـ سيدجعفر مرتضى عاملى، زندگى سياسى هشتمين امام، دفتر نشر فرهنگ اسلامى
25ـ محمدجواد نجفى، ستارگان درخشان، انتشارات اسلاميه
26ـ ابوالقاسم سحاب، زندگانى على بن موسى الرضا(علیه السّلام) ، شركت چاپ تهران16
27ـ سيدحسن شيرازى، كلمةالله، دارالصادق، ص29
28ـ عزيزالله عطاردى، مسند امام رضا (علیه السّلام) ، المؤتمر العالمى للامام الرضا(علیه السّلام) ، ج1، ص 58
29ـ سيد محمدحسين حسينى طهرانى، امام شناسى، انتشارات حكمت، ج5، ص135

متن حديث در منابع اهل سنّت

بسيارى از محدثان بزرگ اهل سنت نيز اين حديث را با سندها و متنهاى گوناگونى نقل كرده اند. در اينجا برخى نقلها كه هم از نظر سند و هم از نظر متن اختلاف دارند آورده مى شود:

1ـ الفصول المهمه ابن صبّاغ

وقال المولى السعيد امام الدنيا محمدبن ابى سعيد بن عبدالكريم الوزان فى محرم سنة ست وتسعين وخمس مأة، قال اورد صاحب الكتاب تاريخ نيشابور فى كتابه أن على بن موسى الرضا لمّا دخل الى نيشابور فى السفرة التى خصّ فيها بفضيلة الشهادة …، فقال على بن موسى الرضا عليه السلام حدّثنى ابى موسى … قال(صلّی الله علیه و آله و سلّم) : «حدثنى جبرئيل سمعت ربّ العزّة يقول: كلمة لااله الاالله حصنى، فمن قال لها دخل حصنى ومن دخل حصنى أمن عذابى».17

2ـ التدوين قزوينى

احمدبن عيسى بن على بن الحسين الصغيربن على بن الحسين بن على بن ابى طالب، سمع على بن موسى الرضا، وكان قد قدم قزوين واليا عليها من قبل الحسن بن زيدبن محمدبن اسماعيل بن الحسن بن زيدبن الحسن ابى طالب ومات الحسن بن زيد بطبرستان، حدّث محمدبن على بن الجارود عن على بن احمد البجلى، ثنا احمدبن يوسف المؤدب، ثنا احمدبن عيسى العلوى، ثنا على بن موسى الرضا عن ابيه موسى عن ابيه جعفر عن ابيه على بن الحسين عن ابيه الحسين بن على عن ابيه على بن ابى طالب، قال قال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم عن جبرئيل عليه السلام عن اللّه عزوجل: «لااله الاالله حصنى ومن دخل حصنى امن من عذابى».18

3ـ حلية الاولياى ابونعيم اصفهانى

حدثنا ابواسحاق ابراهيم بن عبدالله من اسحاق المعدل، ثنا ابوعلى احمدبن على الانصارى بنيسابور، ثنا ابوالصلت عبدالسلام بن صالح الهروى، ثنا على بن موسى الرضا: «حدّثنى ابى موسى بن جعفر، حدثنى ابى جعفربن محمد، حدثنى ابى محمدبن على، حدثنى ابى على بن الحسين بن على، حدثنى ابى على بن ابى طالب رضى الله تعالى عنهم، حدثنا رسول الله صلى الله عليه وسلم عن جبرئيل عليه السلام، قال قال الله عزوجل: انى انا الله لااله الا انا فاعبدونى؛ من جاءنى بشهادة ان لااله الاالله بالاخلاص، دخل فى حصنى ومن دخل فى حصنى أمن عذابى».19

4ـ ينابيع المودّه قندوزى حنفى

وفى تاريخ نيشابور انّه استقام بها اياما … «سمعت ربّ العزّة يقول: لااله الاالله حصنى فمن قالها دخل حصنى ومن دخل حصنى امن من عذابى».20
وفى رواية فلمّا مرّت الراحلة نادانا: «بشروطها وأنا من شروطها». قيل من شروطها الاقرار له بأنّه امام المسلمين مفترض الطاعة ويشهد لهذه الرّواية ويقوّيها قول على (كرم الله وجهه) فى كتاب غررالحكم21: «ان لااله الاّ الله مشروطا وأنا وذريّتى من شروطها».22

« سلسلةالذهب » در آثار ديگر مؤلفان اهل سنّت

در پايان اين بخش، مناسب است از برخى عالمان اهل سنت كه حديث سلسلةالذهب را نقل كرده اند، نام برده شود:
1ـ علامه عبدالرؤوف مناوى، شرح الجامع الصغير، ص410
2ـ علامه سبط جوزى، التذكرة، طبع الغرى، ص136
3ـ علامه مورخ شيخ احمدبن يوسف دمشقى فرمانى، اخبارالدول وآثارالاول، طبع بغداد، ص115
4ـ علامه محمد خواجه پارساى بخارى، فصل الخطاب (بر اساس نقل ينابيع المودة، طبع اسلامبول، ص385)
5ـ علامه بدخشى، مفتاح النجاة، ص179 (از مخطوطات كتابخانه آيةالله نجفى مرعشى ـ قم)
6ـ محقق مورخ بهجت افندى، تاريخ آل محمد صلى الله عليه وآله، مطبعه آفتاب، ص190
7ـ علامه زبيدى حنفى، الاتحاف، ج3، ص147، طبع ميمنيّه، مصر، ج3، ص147
8 ـ شيخ احمد تابعى مصرى، الاعتصام بحبل الاسلام، مطبعة السعادة، قاهره، ص205 23
9ـ محمدعلى البار، الامام على الرضا ورسالته فى الطب النبوى، دارالمناهل، ص83
10ـ حسام الدين هندى در «كنز العمال» در موارد زيادى، حديث سلسلةالذهب را با مضمونهاى گوناگون از كتابهاى مختلف نقل مى كند از جمله:
الف ـ در ج1، ص58، حديث158 و ص297، حديث1422 و ص416، حديث1769، از ابن عساكر
ب ـ در همان جلد، ص54، حديث167 و ص65، حديث235، از ابن نجار
ج ـ در همان جلد، ص65، حديث
236، از خطيب بغدادى24
11ـ زمخشرى، ربيع الابرار و نصوص الاخبار، ج2، ص249
12ـ ابونعيم، جواهر العقدين، العقد الثانى ـ الذكر الثالث، ص308
ادامه دارد ....

پي نوشت :

1 . شيخ صدوق، توحيد، دارالمعرفة، ص24
2 . شيخ صدوق، معانى الاخبار، دارالتعارف، ص37
3 . شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا(علیه السّلام) ، منشورات الأعلمى، ج2، ص134
4 . شيخ طوسى، الامالى، تحقيق قسم الدراسات الاسلامية لمؤسسة البعثة، ص279؛ حديث، در كتب اربعه پيدا نشد
5 .صحيفةالرّضا(علیه السّلام) ، تحقيق محمدمهدى نجف، دارالاضواء، ص40
6 . شيخ صدوق، التوحيد، باب ثواب الموحدين، ص24، ح23؛ عيون اخبارالرضا، منشورات الاعلمى، ج2، ص134، ح4؛ معانى الاخبار، دارالتعارف، ص370، باب معنى حصن الله عزوجل، ح1
7 . شيخ حرّ عاملى در كتاب خود (الجواهر السّنية)، اين حديث را با سندهاى گوناگون نقل نموده و افزوده است كه اگر كلمه اول عبارت «أنا من شروطها» را همينطور و بدون تشديد بخوانيم، تنها امام رضا(ع) را شامل مى شود. امّا اگر با تشديد (إنّا) بخوانيم، تمامى ائمّه عليهم السلام را شامل خواهد شد. (الجواهر السّنية، منشورات مكتبة المفيد، ص147)
8 . شيخ صدوق، التوحيد، ص24، ح22؛ عيون اخبارالرضا؛ ج2، ص132 (باب37، ح1)
9 . عيون اخبارالرضا، ص134، ح3
10 . التوحيد، ص24، ح1
11 . معانى الاخبار، دارالمعرفة، تحقيق حسين غفارى، ص371 (باب معنى آخر لحصن الله، ح1).
12 . الامالى، شيخ طوسى، ج2، ص201، به نقل از امام شناسى.
13 . الامالى، الطوسى، تحقيق قسم الدراسات الاسلامية لمؤسسة البعثة، ص279
14 . العلامه الاربلى، كشف الغمة فى معرفة الائمة، دارالكتاب الاسلامى، ج3، ص98
15 .محمدباقر المجلسى، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، مؤسسة الوفاء، بيروت، لبنان.
16 . ذكر اين نكته لازم است كه از شماره 18تا26، به نقل از كتابنامه امام رضا (از انتشارات معاونت پژوهشى سازمان تبليغات اسلامى ـ پژوهشكده باقرالعلوم) آمده است.
17 . الفصول المهمة فى معرفة احوال الأئمّة، الشيخ الامام على بن محمد الشهير بابن الصبّاغ، منشورات دارالحديث، ص235؛ نورالابصار فى مناقب آل بيت النبى المختار، الشيخ مؤمن الشبلنجى، منشورات الشريف الرّضى، ص314؛ الشرح الكبير على الجامع الصغير، المناوى.
18 . التدوين فى اخبار قزوين، عبدالكريم بن محمد الرّافعى القزوينى، تحقيق عزيزالله عطاردى، دارالكتب العلميه، بيروت، ج2، ص213
19 . حلية الاولياء وطبقات الاصفياء، حافظ ابونعيم احمدبن عبدالله اصفهانى، دارالكتب العلمية، ج3، ص192
20 . ينابيع المودّة لذوى القربى، سليمان بن ابراهيم القندوزى الحنفى، تحقيق سيدعلى جمال اشرف، دارالاسوة، ج3، ص122؛ الصّواعق المحرقة، ابن حجرالهيثمى، ص204
21 . غررالحكم ودررالكلم، ج1، ح103، ص220
22 . ينابيع المودة، ج3، ص123
23 . اين هشت مورد را از كتاب ارزشمند زير، استخراج كرده ايم:
احقاق الحق وازهاق الباطل، قاضى سيد نورالله حسينى شوشترى، تعليق آيةالله شهاب الدين مرعشى نجفى، ج12، ص387 و ج19، ص579
24 . كنزالعمّال فى سنن الاقوال والافعال، حسام الدين المتقى الهندى، مؤسسة الرّسالة.

منبع:www.hadith.net




ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
موارد بیشتر برای شما
قد و وزن و دور سر نوزاد 2 ماهه
قد و وزن و دور سر نوزاد 2 ماهه
قد و وزن و دور سر نوزاد 4 ماهه
قد و وزن و دور سر نوزاد 4 ماهه
خروج تروریست‌های تحریرالشام از حرم حضرت زینب(س)
play_arrow
خروج تروریست‌های تحریرالشام از حرم حضرت زینب(س)
خلاصه بازی ملوان ۱ - پرسپولیس ۲
play_arrow
خلاصه بازی ملوان ۱ - پرسپولیس ۲
تشریح جزئیات آدم‌ربایی در گلستان
play_arrow
تشریح جزئیات آدم‌ربایی در گلستان
زلزله امنیتی در آمریکا؛ ادعای عضو کنگره آمریکا از پرواز پهپادهای منتسب به ایران بر فراز آمریکا
play_arrow
زلزله امنیتی در آمریکا؛ ادعای عضو کنگره آمریکا از پرواز پهپادهای منتسب به ایران بر فراز آمریکا
روایت خبرنگار صداوسیما در دمشق از لو دادن اطلاعات اماکن حیاتی توسط فرماندهان بلندپایه بشار اسد به اسرائیل
play_arrow
روایت خبرنگار صداوسیما در دمشق از لو دادن اطلاعات اماکن حیاتی توسط فرماندهان بلندپایه بشار اسد به اسرائیل
گل دوم اتحاد کلبا به العین توسط شهریار مغانلو و پاس گل مهدی قائدی
play_arrow
گل دوم اتحاد کلبا به العین توسط شهریار مغانلو و پاس گل مهدی قائدی
گلزنی «مهدی قائدی» برابر العین در لیگ برتر امارات
play_arrow
گلزنی «مهدی قائدی» برابر العین در لیگ برتر امارات
آزمایش پلیس رباتیک کروی در چین که مجرمان را شناسایی و دستگیر می‌کند
play_arrow
آزمایش پلیس رباتیک کروی در چین که مجرمان را شناسایی و دستگیر می‌کند
اهدای انگشتر رهبر انقلاب به دختر خانمی که انگشتر ایشان را می‌خواست
play_arrow
اهدای انگشتر رهبر انقلاب به دختر خانمی که انگشتر ایشان را می‌خواست
تصویر هوایی از نابودی بالگردهای سوریه توسط ارتش رژیم اسرائیل
play_arrow
تصویر هوایی از نابودی بالگردهای سوریه توسط ارتش رژیم اسرائیل
واکنش عجیب جولانی به تجاوز گسترده رژیم اسرائیل به سوریه
play_arrow
واکنش عجیب جولانی به تجاوز گسترده رژیم اسرائیل به سوریه
قالیباف: جوانان سوری راه احیای عزت ملی را خواهند یافت
play_arrow
قالیباف: جوانان سوری راه احیای عزت ملی را خواهند یافت
شهادت چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
شهادت چه زمانی اتفاق می‌افتد؟