تربیت به سبک تشویق
پدر و مادری کردن هم مانند هر هنر دیگری ابزار می‌خواهد. ابزارهای هنر والدینی بسیار متنوع و با زمان در حال تغییر است. سال‌ها پیش ضرب‌المثلی بین مردم رایج بود که می‌گفت: «بچه باید به چشم خار و به دل عزیز باشه».به توصیه این ضرب‌المثل پدربزرگ و مادربزرگ‌ها، همین که بچه‌ها را از دل دوست داشته باشید کافی بود و در حضور آنها فقط جدیت و سختگیری و تنبیه می‌توانست بچه‌های خوبی باربیاورد.
نتیجه این تفکر استفاده رایج از ابزار تنبیه، حتی تنبیه بدنی در خانه و مدرسه‌ها بود اما کم‌کم این ضرب‌المثل به فراموشی سپرده شد. بچه‌های نسل امروز و حتی یک نسل قبل حاصل تربیتی هستند که پدر و مادرها و مدرسه‌هایشان اغلب از ابزار تشویق برای هنر تربیت استفاده می‌کنند اما قضیه به همین راحتی نیست.
چه تشویقی به نتیجه می‌رسد؟ آیا تشویق‌های خطرناک هم داریم ؟ ترفندهای یک تشویق خوب چیست ؟ و… سؤالاتی هستند که جواب‌شان می‌تواند شما را به یک تشویق‌کننده حرفهای و بدون خطا تبدیل کند. برای آنکه بدانید از چه تشویقی برای چه کودک یا نوجوانی باید استفاده کنید، قانون‌های راحتی وجود دارد که انتخاب در آن لحظه کمی حواس جمع و خلاقیت لازم دارد.
گاهی پدر و مادرها برای یاد‌دادن رفتاری به فرزند خود به تشویق متوسل می‌شوند اما درنهایت از روش خود مایوس می‌شوند و شاید نسبت به فرزندشان دلخور و عصبانی شوند؛ به این علت که فراموش کرده‌اند قدم اول، آموزش است و بعد تشویق. کودکی که روش درست غذا خوردن، نحوه تمیز‌کردن اتاق خود یا استفاده مناسب از دفتر مشق یا تلویزیون را یاد نگرفته است و فقط توصیه‌های پراکنده دریافت کرده، با تشویق‌های مستمر هم نمی‌تواند عملکرد خوبی داشته باشد.
بهتر است در فرصتی مناسب مانند زمان صرف عصرانه، یا در زمان مانند تماشای تلویزیون و… تمام آنچه لازم است فرزندتان یاد بگیرد را به‌صورت ساده و خلاصه با او مطرح کنید. نوشتن یا درست کردن یک کاردستی و پوستر که حاوی حرفهای شما باشد به یادآوری آموزش‌تان کمک می‌کند. نقش یادآوری را در انجام تکلیف درست نادیده نگیرید.
پدر یا مادری که سابقه خوش‌قولی داشته باشد، بیشتر می‌تواند به نتیجه تشویق امیدوار باشد. قبل از هر تشویقی لازم است که پدر و مادر یا مربی توان جسمی، زمانی و مالی خود را بسنجند و در موقعیت‌های دیگر خوش‌قولی خود را ثابت کنند و بعد به برنامه‌ریزی تربیتی بپردازند.
اگر بین انجام عمل بچه‌ها و به‌دست آوردن تشویق فاصله بیفتد، اثر تشویق کم خواهد شد. از سوی دیگر اگر رفتار موردنظر شما مثل رعایت نظم اتاق کودک یا نحوه درست استفاده از بازی‌های کامپیوتری و… موضوعی است که زمان لازم دارد تا کودک ادعای رعایت کردن قوانین شما را ثابت کند، راه‌حل دیگری نیز برای تشویق کردن وجود دارد؛ در تنظیم قانون بین خود و کودکتان می‌توانید زمان هم برای آن مشخص کنید؛ به‌عنوان نمونه یک هفته زمان برای ارزیابی شما لازم است.
بازبینی‌های کوتاه‌مدت خود را در یک دفتر یا حتی نموداری که در اتاق کودک و جلوی چشم او به دیوار زده‌اید، مشخص کنید تا پایان هفته فرابرسد. فراموش نکنید کودکان کوچک‌تر تحمل کمتری دارند و بهتر است برای آنها برنامه‌های روزانه داشته باشید.
تناسب موضوع موردنظر پدر و مادرها، سن کودک و کیفیت، تنوع و تازگی تشویق مهم است اما در کنار توجه به این نکات، قبل از آنکه دست به تشویق کردن بزنید، به موضوعی که برای شما مهم شده است دقت کنید. گاهی برای آموزش یک موضوع به کودکان فقط تشویق کافی نیست و نیاز است تا به‌علت ایجاد آن مشکل توجه کرد.
اگر علت بی‌نظمی یک کودک، آشپزخانه بی‌نظم مادر یا وسایل کار یا اتومبیل بی‌نظم پدر باشد و کودک به‌خاطر تقلید از پدر و مادری که احتمال می‌دهد آنها چون بزرگ‌اند، حتما کارهای درست انجام می‌دهند بی‌نظم شده باشد، در اینجا نمی‌توان از تشویق توقع داشت که مشکل را حل کند.
مثال دیگر آنکه گاهی موانعی بزرگ‌تر از تشویق شما بر انجام ندادن یک رفتار مؤثر است. پدر و مادری را درنظر بگیرید که برای ساعت خواب کودکشان زمان و قانون و تشویق مشخص کرده‌اند اما کودک حاضر به اطاعت نیست.
علت مهم‌تر از تشویق پدر و مادر در بیدار ماندن این کودک می‌تواند تلویزیون روشنی باشد که فیلم هیجان‌انگیزی پخش می‌کند یا کنجکاوی برای شنیدن حرف آهسته پدرو مادر یا حتی ترس از اتاق تاریک کودک!1
شیوه استفاده از ابزار تشویق کودکان
در صورت اتفاق افتادن یکی از دو حالت زیر، می توانید از ابزار بازخورد مثبت و تشویق کودک در تربیت او استفاده کنید:افزایش رفتار مطلوب
کاهش رفتار نامطلوب
استفاده از این شیوه برای تقویت رفتار مطلوب کار راحتی است. چرا که می‌توانید صرفاً به دنبال رفتار مثبت شخص بگردید. وقتی رفتار مثبتی از کودک سرزد آن را تقویت کنید. وقتی کودکتان رفتار مطلوبی دارد به آن پاداش بدهید. این کار می‌تواند از طریق تحسین یا تشویق، در آغوش کشیدن یا امتیاز دادن به او انجام شود.
قسمت دشوار آن پیدا کردن رفتار مطلوب است. ما اغلب در کودکان خود به دنبال پیدا کردن بدرفتاری هستیم و رفتار خوب کودکان را امری مسلم می‌دانیم. مبتکر باشید با تحسین رفتار مطلوب کودک خود، آن را تقویت کنید. انجام چنین کاری به تمرین نیاز دارد.
اگر استفاده از بازخورد مثبت را افزایش داده و تغییرات دیگری در شیوه‌های فرزندپروری خود ندهید باز هم کمک خواهد کرد تا کودکان شما تصمیم‌گیری‌ها و رفتار بهتری داشته باشند. 2
تشویق مؤثر چه مزایایی دارد؟
با تشویق درست و به موقع کودکان تاثیر مثبتی بر سلامت روان فرزندتان می‌گذارید. از جمله تأثیرات مؤثر تشویق کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:- بیشتر برای خود ارزش قائل خواهد بود؛ خود ارزشمندی در نهایت به عزت نفس بالاتر منجر خواهد شد.
- تقویت عزت نفس؛ عزت نفس بالا در نهایت روحیه افراد را شادتر نگه می‌دارد و احتمال موفقیت را در حوزه‌های مختلف زندگی افزایش می‌دهد.
- افزایش پشتکار
- تداوم رفتارهای خوشایند
- افزایش انگیزه و دادن دید بهتر برای دوره‌های بعدی رشد بخصوص نوجوانی
- افزایش انگیزه‌های درونی
- سلامت روان مناسب در نهایت از بروز اختلالات مختلف نظیر افسردگی و انواع اختلالات اضطرابی پیش‌گیری خواهد کرد.3
مثال‌هایی برای استفاده مناسب از تشویق
چگونه اعتماد خود را به فرزندمان نشان بدهیم
از رفتارت خوشم آمد.تو را می‌شناسم، مطمئن هستم می‌توانی آن را خوب انجام بدهی.
مطمئنم می‌توانی خودت به تنهایی تصمیم بگیری اما اگر کمک لازم داشتی من حاضرم به شما کمک کنم.
مایلم نظر تو را در مورد ... بدانم.
چگونه اهمیت سخت کوشی را به فرزندمان نشان بدهیم
اگر همچنان به کارت ادامه بدهی، به احتمال زیاد موفق خواهی شد.سخت‌کوشی همیشه کار آسانی نیست اما ارزش آن را دارد.
سخت‌کوشی پاداش در پی دارد.
چگونه نقاط قوت فرزندانمان را به آنها نشان بدهیم
به نظر می‌رسد در این کار خیلی سخت کوشی کرده‌ای.ببین که چقدر پیشرفت کرده‌ای.
چگونه به کودکانمان بیاموزیم که از اشتباهات خود درس بگیرید
می‌بینم که اشتباه کرده‌ای، چه کاری می‌توانی برای رفع آن انجام بدهی؟اگر راضی نیستی، چه کاری می‌توانی انجام بدهی؟
چگونه مسئولیت پذیری را در کودکان خود به وجود بیاوریم
بسته به میل شماست.اگر مایل باشی می‌توانی خود تصمیم بگیری.
مطمئن هستم تصمیم خوبی خواهی گرفت.
روزی پوستری از یک کودک دیدم که ناامیدانه نوشته بود: «وقتی اشتباه می‌کنم هیچ کسی آن را فراموش نمی‌کند. وقتی کار خوبی انجام می‌دهم کسی به آن توجه نمی‌کند». استفاده از بازخورد مثبت آسان است اما اغلب این موضوع را فراموش می‌کنیم. در تقویت رفتار مثبت کودکان خود متعهد باشید.2
هنر تشویق‌گری
علاوه بر تشویق مادی یا پولی راه‌های دیگری هم برای تشویق وجود دارد؛ راه‌هایی که با طبیعت بچه‌ها سازگار‌تر است.۱- اگر نیاز به تشویق کوچک دارید یا فرزندتان در سن پایین است، بهترین تشویق بیان بازخورد‌های مثبت و توجه به آنهاست. تجسم کنید فرزندتان توانسته لباس‌های شسته خود را جمع کند و در کمد بگذارد. می‌توانید با بازخورد مثبت به او بگویید: «آفرین! کشوی لباس‌هات خیلی باسلیقه و زیبا شد».
نگاه محبت‌آمیز، بغل‌کردن فرزند و توجه به او هم مشوق بزرگ و تأثیرگذاری است که برای سنین بالاتر لازم و در کنار تشویق‌های دیگر مکمل خوبی است.
۲- وقتی به او آموزش دادید که جوراب‌هایش را خودش بشوید، آموزش را متوقف کنید تا یک‌بار که او را در حال انجام این کار ببینید، دقیقا در زمانی که مشغول شستن جوراب است با او حرف بزنید و او را تشویق کنید و بگویید که چقدر از انجام این کارش خوشحال هستید.
۳- بچه‌ها را با قانون و نتیجه طبیعی بعضی رفتار‌ها آشنا کنید. شاید برای ایجاد عادت زود خوابیدن در کودکان انرژی زیادی لازم باشد اما اگر آنها را با قانون‌هایی که نتیجه طبیعی به همراه دارد، آشنا کنید کار آسان می‌شود؛ به‌عنوان مثال به او بگویید: «اگر زود بخوابی که من خسته نباشم، می‌توانم برایت قصه مورد علاقه‌ات را بخوانم» یا «اگر زود بخوابی که فردا صبح خوابت نیاید، می‌توانی با من به خرید بیایی».
۴- بعضی از تشویق‌ها با وجود اینکه توانایی ایجاد انگیزه دارند، هزینه‌آور نیستند و تغییر زیادی در خانواده به‌وجود نمی‌آورند: انتخاب محل تفریح جمعه این هفته، انتخاب غذای امشب، مسئولیت پختن غذای امشب خانه را می‌توانی به‌عهده بگیری (مورد علاقه دخترها)، مسئولیت آتش درست کردن برای پختن غذا در پارک با تو (مورد علاقه پسرها و…).
اگر از قبل تنبیهی برای کودکان درنظر گرفته‌اید، حذف آن هم می‌تواند تشویق خوبی برای بچه‌ها باشد.1
پینوشتها
1.www.niniban.com
2.www.setare.com
3.www.honarehzendegi.com
