یکی از ابزار های آغازین برای آموزش و پرورش متعادل، خوراک درست کودک است.خوراک مناسب و به اندازه می تواند به کارکرد درست دستگاه های بدن کمک کند. به همین خاطر بین کارکرد درست بدن و استفاده صحیح از مواد مغذی رابطه مستقیم وجود دارد؛ بنابراین تغذیه صحیح برای رشد صحیح انسان ها مهم و ضروری است و رشد فیزیکی نا متعادل فرزند ما، او را از وضعیت شایسته تعلیم و تربیت دور می کند. تغذیه یکی از ابزار های مؤثر و مهم رشد روحی و جسمی فرزندان ما اسـت که در یادگیری و آموزش کودکان نقش با اهمیتی ایفا می کند.
کمبود مواد غذایی کافی و لازم برای کودکان در کیفیت دروس و ارتباط بین فردیبسیار تاثیر نامطلوب می گذارد و نیرو نوآوری و ابتکار آن ها را کاهش می‌دهد. در پژوهش ها نمایان شده است که تـغذیه نامناسب، بر کیفیت نمرات، قوت حافظه، پیشرفت درسی، توانایی های نظری و عملی آنان، تمرکز در کلاس تأثیر منفی دارد.
تغذیه کودکان در جهان
بر پایه گزارش یونیسف، از هر سه کودک در دنیا، یک کودک کمبود تغذیه دارد، یعنی نزدیک به 120 مـیلیون کـودک در دنیا با مشکل سوء تغذیه مواجه‌اند و هر سال 12 میلیون کودک به همین خاطر از دنیا می روند. با نهایت تأسف در کشور ما به این پرسمان کمتر دقت شده است. در کتاب های مربوط به پرسش ها آمـوزش و پرورش، کـم‌تر به رابطه تغذیه و آموزش و کاهش کیفیت تحصیلی و آموزشی ناشی از آن توجه شده است.تغذیه صحیح در حفظ و تداوم سلامت روح و جسم انسان اهمیت زیادی دارد؛ یک برنامه غذایی مناسب، مقوی و مغذی علاوه بر تندرستی جسم و تقویت سیستم دفاعی بدن و ایجاد نشاط و شادابی در مبارزه با بیماری ها نقش اساسی دارد. هرقدر انسان سالم تر و قوی تر باشد به امراض روحی و روانی کمتری مبتلا می شود؛ چه بسا به همین دلیل و ده ها دلیل ناشناخته دیگر حفظ سلامتی بدن ازنظر اسلام یک امر واجب محسوب می شود و گاهی بعضی از واجبات الهی مثل روزه، وضو و غسل از انسان بیمار ساقط شده و یا با تخفیف انجام می گیرد. امروزه به اثبات رسیده که سجایای اخلاقی و صفات پسندیده با تغذیه صحیح قابل رشد و تقویت اند.
تغذیه در اندیشه دینی
اسلام به عنوان کامل ترین دین آسمانی توجهی خاص به تمام جوانب حیات انسان داشته و هر آنچه جهت رشد مطلوب و رسیدن به شکوفایی استعداد های جسمی و روحی، ضروری است را مدنظر قرار داده است.تغذیه و خوراک می‌تواند نقش بسزایی در تکوین نفس انسان و قوای ادراکی او ایفا کند. در روایات اسلامی هم به صراحت از آثار برخی از غذاها در تقویت حافظه و ازدیاد عقل یا بالعکس خبر داده است. در روایتی در بحار الانوار امام معصوم علیه صلوات الله تأثیر نغذیه را در روح و روان، اشاره می فرماید:
مردى در خراسان نزد امام رضا علیه صلوات الله بود و در سفره غذایی که آماده کرده بود، سرکه و نمک قرار داده بود و آن حضرت با سرکه آغاز کرد و آن مرد گفت: قربانت بما فرمودید با نمک آغاز کنیم، فرمود: این مانند این است یعنى سرکه و سرکه ذهن را باز کند و خرد را فزاید.
خوراک های گوناگون سوخت و ساز بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. در علم روان شناسی، تأثیرات تغذیه سالم بر روی تمرکز و سیستم عصبی و تأثیرات زیستی بر کارکرد مغز مورد بحث و تحقیقات فراوانی قرار گرفته است. روایات بسیاری از کتاب اصول کافی به رابطه بین طعام و سجایای اخلاقی اشاره شده است. از جمله این روایت ها روایتی است که از رسول اکرم علیه صلوات الله وارد شده است.
مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُقْتَلَ غَیْظُهُ فَلْیَأْکُلْ لَحْمَ الدُّرَّاجِ.[4]
کسی که دوست دارد خشم او کم شود گوشت دراج را بخورد.
پر واضح است که در این روایت به رابطه طعام و یکی از اخلاقیات مهم یعنی کنترل خشم اشاره شده است. ممکن است این سوال مطرح شود چرا با این اندازه تأثیر تغذیه در فرایند تربیت، در اسلام توصیه به پرهیز از غذا شده است؟ امام رضا علیه صلوات الله در این زمینه می فرماید: اگر مردم در خوردن به کم بسنده می کردند، بدن هایشان سالم می بود.
جواب این سوال این است که پرهیزی که در روایات وارد شده است در مقابل پر خوری است؛ به عبارت دیگر روایاتی که از ائمه معصومین علیهم صلوات الله وارد شده است، توصیه به اندازه غذا خورن و غذای خوب خوردن و نهی از پر خوری کردن و استفاده از غذاهای مضر است.
در آیاتی از کلام الله مجید خداوند متعال اشاره می فرمایند:
فلینظر الانسان علی طعامه.[6]
پس باید انسان به طعان و غذای خود نگاه کند.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر این آیه شریفه می فرمایند: نزدیکترین چیز ها در عالم خارج به انسان، غذاى او است که با یک دگرگونى جزء بافت وجود او مىشود و اگر به او نرسد به زودى راه فنا را پیش مىگیرد. روشن است که منظور از «نگاه کردن» تماشای ظاهری نیست، بلکه نگاه به معنی دقت و اندیشه در ساختمان این مواد غذایی و اجزاء حیات بخش آن و تأثیرات شگرفی که در وجود انسان دارد و سپس اندیشه در خالق آن ها است؛ و اینکه بعضی احتمال داده اند مراد نگاه ظاهری است، نگاهی که باعث تحریک غده های بزاقی دهان، میشود، درنتیجه کمک به هضم غذا میکند.[7]
در آیاتی دیگر از قرآن کریم وارد شده است:
َیسْئلُونَکَ مَا ذَا أُحِلَّ لهَمْ قُلْ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَات.[8]
از تو شوال میکنند که چه چیزهایی بر آنها حلال است بگو چیزهای پاکیزه بر شما حلال شده است.
آقای قرائتی در تفسیر این آیه در تفسیر نور می فرمایند: از این آیه برداشت می شود که اسلام به اهمیت طعام و تغذیه توجه دارد. از آنجایی که رشد کودکان نسبت به بزرگ سالان بیش تر است، تغذیه سالم و کافی برای کودکان ضرورت بیشتری دارد.
تأثیر سوء تغذیه در کودکان
کمبود مواد مغذی حیاتی و مواد معدنی می تواند منجر به سوء تغذیه در بدن کودکان و در واقع موجب اختلال در روند و فرآیند تعلیم و تربیت بشود. با دریافت کافی مواد مغذی، کودکان می توانند سلامت خود را بازیابی کنند و یک زندگی عاری از بیماری را داشته باشند.در دوره جنینی، کودک به وسیله مادر مواد مغذی را دریافت می کند؛ و کمبود ویتامین های مورد نیاز بدن در سالهای بعدی زندگی کودک تاثیر نامطلوبی خواهد گذاشت و با نداشتن وزن شایسته و بایسته، به صورت اشکالات قلبی و دستگاه تنفسی نمود پیدا می کند. در علم تغذیه نظریه ای به نام نقطه تعادل وجود دارد. هر چه انسان از این وضع فاصله داشته باشد، بدن با مکانیسم خدادادی خود با احساس گرسنگی و سـوخت و ساز تلاش می کند خود را به این وزن متعادل برساند.
نتیجه گیری:
غذا نقش مهمی در تأمین سلامت فرد دارد. برنامه غذا های بهداشتی نه تنها سلامت خانواده را تأمین می کند، بلکه از نظر اقتصادی تأثیر به سزایی در جامعه دارد. مواد غذایی لازم و سالم، نقش مهمی در ارتقاء سلامتی و پیشگیری از بروز بیماری ها دارد. نقش تغذیه مناسب در دوران نوزادی و کودکی بسیار چشمگیر است و تأمین تغذیه سالم و کافی با توجه به نیازهای تغذیه ای خاص این گروه سنی اهمیت ویژه دارد. قد و وزن مناسب با سن، ترکیب متناسب بدن، موهای سالم، پوست زنده و شاداب، درست راه رفتن، ناخن های سالم و صورتی رنگ، چشم های تیزبین، اشتها خوب و تخلیه روده ای کامل و منظم، درک و ادراک کامل، واکنش مناسب و تعادل در حیات از نشانه های تغذیه خوب می باشند.از دیدگاه قرآن کریم، غذا و خوراک از ابزار های تأثیر گذار در ایجاد و تکامل بعد تربیتی انسان می باشند. همچنین غذا را ابزاری برای تفکر، تعقل، تشکر، تعبد و تقوی، زمینه ساز سوگند و عامل شفا، عامل تبشیر و انذار، عامل کرامت انسان در رزق طیب، زمینه ساز تسخیر دریاها جهت بهره وری از روزی ها، عامل انجام اعمال صالح و ناصالح، عامل سقوط و هبوط، عامل صدور احکام الهی و عامل شقاوت اخروی می داند.[9]
پی‌نوشت:
[1] - مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ج22، ص: 551
[2] - صحیفه امام خمینی، جلد14، صفحات 153
[3] -بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج63، ص: 303
[4] - الکافی (ط - الإسلامیة)، ج6، ص: 312
[5] -بحار الانوار، ج ۶۲، ص ۳۱۰
[6] - سوره عبس، آیه 24
[7] - تفسیر نمونه، ج26، ص: 145
[8] - سوره مائده آیه 4
[9] -اهـمیت تغذیه در رشد و تعلیم و تربیت کودک، مینو طباطبایی
