کما چیست؟

کما یک وضعیت عمیق ناخودآگاه همراه با بیهوشی است. علت این رخداد می‌تواند در نتیجه یک تصادف، آسیب به سر یا یک وضعیت پزشکی، به عنوان مثال، برخی از انواع عفونت باشد. کما با خواب متفاوت است، زیرا فرد قادر به بیدار شدن نیست. این رخداد مرگ مغزی نیز نیست. شخص زنده است، اما نمی‌تواند به محیط طبیعی خود پاسخ دهد.

این که آیا افراد در این حالت، آگاه هستند یا نه و یا اینکه چگونه بسیاری از مردم در طول این حالت یا بیهوشی آگاه هستند، یک سوال است که دانشمندان در حال بررسی آن هستند. سطح آگاهی و پاسخگویی بستگی به میزان عملکرد مغز دارد. کما اغلب چند روز یا چند هفته طول می‌کشد. به ندرت کما می‌تواند چندین سال طول بکشد.

اگر فرد وارد این حالت شود، این یک اورژانس پزشکی است. برای حفظ زندگی و عملکرد مغز اقدام سریع لازم است. در یک فرد به کما رفته، کارهایی مانند تنفس و گردش خون، به طور معمول انجام می‌شود، اما توانایی تفکر فرد سرکوب می‌شود.

انواع کما

آنسفالوپاتی سمی متابولیک. این وضعیت حاد اختلال مغزی با علائم سردرگمی است. شرایط معمولاً برگشت پذیر است. علل آنسفالوپاتی سمی-متابولیکی متفاوت هستند که شامل بیماری سیستمیک، عفونت، نارسایی اندام و سایر شرایط می‌شود.

آسیب مغزی یا سکته مغزی: این نوع از کما ناشی از کمبود اکسیژن در مغز است. عدم وجود اکسیژن برای چند دقیقه باعث مرگ سلول‌ها در بافت‌های مغزی می‌شود. آسیب مغزی ناشی از انسداد ناشی از حمله قلبی (توقف قلب)، آسیب یا ترومای سر، غرق شدن، مصرف بیش از حد مواد مخدر یا مسمومیت است.

حالت نباتی پایدار: این حالت یک بیهوشی شدید است. شخص از محیط اطراف خود بی اطلاع است و قادر به حرکت داوطلبانه نیست. در حالت نباتی پایدار تنها سیستم‌های تنفسی، گردش خون و چرخه خواب و بیداری قادر به فعالیت هستند.

سندرم قفل شدگی: این حالت یک بیماری عصبی نادر است. به جز عضلات چشم سایر عضلات فلج می‌شوند. در سندرم قفل شدگی فرد بیدار و هشیار است و ذهنی سالم و طبیعی دارد.

مرگ مغزی: توقف غیر قابل بازگشت عملکرد مغز را مرگ مغزی می‌گویند. مرگ مغزی علل مختلفی می‌تواند داشته باشد. 1

کما چه نشانه‌هایی دارد؟

در هنگام کما، فرد نمی‌تواند ارتباط برقرار کند و بنابراین تشخیص کما، از طریق نشانه‌های بیرونی صورت می‌گیرد. این نشانه‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
چشم‌های بسته
اعضایی که دارای پاسخ نیستند یا به صورت داوطلبانه حرکت نمی‌کنند، مگر به صورت واکنشی
فقدان پاسخ به تحریک دردناک مگر حرکات واکنشی

اینکه این موارد چه زمانی اتفاق بیفتند و اینکه تا چه زمانی ادامه پیدا کنند، به دلیل ایجاد کننده‌ی کما بستگی دارد. پیش از رخ دادن کما، فرد مبتلا به هیپوگلیسمی پیش‌رونده (قند خون پایین) یا هیپرکاپنی (سطح بالای دی اکسید کربن در خون، ابتدا آشفتگی خفیفی را تجربه می‌کند. در صورتی که این حالت درمان نشود، توانایی او در فکر کردن آشکار، به تدریج کاهش می‌یابد. در نهایت فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد. اگر کما نتیجه‌ی یک آسیب جدی به مغز یا خونریزی زیرآراکنوئید باشد، علائم کما ممکن است به صورت ناگهانی ظاهر شود. هر کسی که با فرد همراه است باید سعی کند تا آنچه را که دقیقاً پیش از رخ دادن کما در جریان بوده است، به خاطر آورد. این اطلاعات، به تعیین دلیل زیربنایی کمک کرده و ایده‌هایی را برای روش درمانی در اختیار قرار می‌دهد.

دلایل به کما رفتن بیمار چیست؟

دلایل وقوع کما متفاوت هستند، اما تمامی آنها شامل سطوح مختلفی از آسیب به مغز می‌باشند. این دلایل شامل موارد زیر می‌باشند:

دیابت: اگر سطح قند خون فرد مبتلا به دیابت خیلی بالا رود، این وضعیت به نام هایپرگلیسمی شناخته می‌شود. اگر سطح قند خون خیلی پایین بیاید، به نام هیپوگلیسمی شناخته می‌شود. اگر این دو وضعیت خیلی طولانی شوند، ممکن است کما رخ بدهد.

هیپوکسی، یا کمبود اکسیژن: اگر منبع اکسیژن مغز کاهش یافته یا قطع شود، برای مثال، در هنگام حمله‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی یا به دلیل غرق شدن، کما ممکن است رخ دهد.

عفونت: تورم شدید مغز، کانال نخاع یا بافت‌های اطراف مغز می‌تواند به کما منجر شود. مثال‌های این مورد شامل آنسفالیت یا مننژیت هستند.

اوردوز سموم یا داروها: بودن در معرض مونوکسید کربن می‌تواند به آسیب مغزی و کما منجر شود. همین اتفاق در هنگام اوردوز برخی داروها می‌افتد.

جراحات آسیب‌ زننده به مغز: تصادفات با اتومبیل، آسیب‌های ناشی از ورزش و حملات خشونت‌آمیز که شامل ضربه به سر باشند، می‌توانند باعث ایجاد کما شوند. 2

تشخیص کما

پزشکان اغلب از اسکن‌های MRI برای کنترل آسیب بافت مغز یک بیمار کمایی استفاده می‌کنند. همچنین از معاینات فیزیکی و نیز فناوری‌های پزشکی برای بررسی آسیب‌های مغزی و تشخیص کما استفاده می‌شود. پس از درمان زخم‌های باز و برقراری شرایط تنفسی مناسب و جریان خون به مغز، سابقهٔ پزشکی بیمار به‌منظور کنترل داروها، بیماری‌هایی مانند دیابت و حوادث پزشکی مانند سکته مغزی، بررسی می‌شود. سپس واکنش‌های بیمار و اندازهٔ مردمک چشم برای تعیین میزان هوشیاری وی کنترل می‌شود. پزشک همچنین یک نمونه خون از بیمار می‌گیرد تا آزمایش‌های شمارش خون، الکترولیت و سطح گلوکز خون انجام شوند و هرگونه بقایای داروها یا مواد سمنی مانند مونوکسید کربن بررسی شود.

پس از اتمام معاینات جسمی، چندین معاینه عصبی مانند سی‌تی‌اسکن مغز، ام آر آی مغز و نوار مغز انجام می‌گیرد. میزان هوشیاری بیمار با استفاده از مقیاس کمای گلاسکو یا مقیاس رانچو لس امیگز ارزیابی می‌شود. این مقیاس‌ها به پزشکان برای بررسی احتمال بهبودی بیمار نیز کمک می‌کند.

درمان کما

درمان کما بستگی به علت آن دارد. افراد نزدیک به بیماران کمایی باید تا حد امکان اطلاعات لازم را در اختیار پزشکان قرار دهند تا به آن‌ها برای تعیین علت کما کمک کنند. مراقبت پزشکی فوری برای درمان شرایط بالقوه برگشت‌پذیر بسیار حیاتی است.

به‌منظور درمان موفقیت‌آمیز بیماران کمایی، پزشکان باید از آسیب‌های مغزی ثانویه مانند التهاب و فشار درون جمجمه‌ای و ایجاد صدمات بیشتر جلوگیری کنند.

کاهش فشار درون جمجمه‌ای

برای کاهش فشار درون جمجمه‌ای پزشک باید برخی داروها را تجویز کند و یا توصیه به عمل جراحی نماید. ممکن است جراحی مغز یا کرانیوتومی برای کاهش فشار انجام شود؛ در این روش حفره‌هایی در جمجمه ایجاد می‌شود تا امکان تخلیه خون و مایع اضافه فراهم گردد. ممکن است جراح به‌جای این عمل، از یک کاتتر برای کاهش فشار یا برداشتن بخشی از جمجمه استفاده کند تا فضای کافی برای تورم مغز ایجاد شود.

سایر روش‌های درمانی کما

به‌محض پذیرش بیمار در بیمارستان، غالباً از آنتی‌بیوتیک یا گلوکز برای درمان عفونت‌های مشکوک یا کمای ناشی از دیابت استفاده می‌شود. ممکن است پزشکان داروهای قوی‌تری را برای کنترل بیمارانی که دچار حملات تشنجی هستند، تجویز کند.

ازآنجایی‌که درمانی برای کما یا اغماء وجود ندارد، گزینه‌های درمانی محدود به پیشگیری از آسیب‌های بیشتر، درمان دلایل زمینه‌ای و حفظ جریان خون مناسب و تغذیهٔ بیمار می‌باشند.

احتمال بهبودی از کما چقدر است؟

احتمال بهبودی بیمار بستگی به دلیل کما، امکان برطرف شدن مشکل زمینه‌ای و مدت‌زمان کما دارد. اگر مشکل قابل برطرف شدن باشد، فرد اغلب می‌تواند به سطح اولیه عملکردی خود بازگردد. در کماهایی که در اثر مسمومیت دارویی پدید می‌آیند درصورتی‌که توجه فوری پزشکی انجام شود، نرخ بهبودی بالا است. مواردی از کما نیز که در اثر آسیب‌های مغزی ایجاد می‌شوند نسبت به کماهای مرتبط با کمبود اکسیژن، نرخ بهبودی بالاتری دارند.

پیش‌بینی امکان بهبودی درزمانی که فرد در اغماء است می‌تواند بسیار دشوار باشد. شرایط هر فردی متفاوت است و بهترین کار مشاوره با متخصص مغز اعصاب است. به‌طورکلی هرچه که فرد مدت‌زمان بیشتری در کما باشد، احتمال بهبودی نیز کمتر می‌شود. بااین‌حال بسیاری از بیماران ممکن است هفته‌ها پس از کما بیدار شوند، هرچند احتمالاً مبتلابه معلولیت‌ها و ناتوانی‌های قابل‌توجهی خواهند شد. 3

پی نوشت:
1.www.drdr.ir
2.www.dr-moradi.com
3.www.drsakhabakhsh.ir