کودک ، خواب و مسائل پیرامون آن
مترجم : مهدی رثائی
خواب و یا کمبود و فقدان آن از جمله مباحث بی‌شمار جنبه‌های مراقبت از کودکان و نیز از مسائل مهم والدین جوان در هفته‌ها و ماه‌های اولیه زندگی کودک به‌شمار می‌آید، همچنین کیفیت و میزان خواب طفل علی‌رغم برخورداری از والدینی با ذکاوت، خوش رو و همچنین افراید که بدون ایجاد کوچکترین صدائی اقدام به راه رفتن می‌نمایند، به آسایش جسم و روان هر یک ازافراد در محیط خانه بستگی دارد.
کشمکش‌های کودک با خواب با افزایش جنب و جوش او در گهوار به پایان می‌رسد و به اشکال ساده‌تری همچون پس از گریه کردن، امتناع از پذیرش، تغذیه ساعت ۳ نیمه شب، کابوس و نیاز به نوشیدن آب شکل می‌گیرد. اینکه به چه شیوه کودکان را به واسطه گریه، جیغ و داد، بدخلقی او به خواب می‌برید و یا و نحوه پاسخگوئی شما به نیازهای او در نیمه‌های شب، همچنین میزان خواب مفید برای وی، همگی به سن کودک شما بستگی دارد.
در این نمودار به هیچ وجه عدد اعجاب‌انگیزی از ساعات گزارش شده توسط کلیه اطفال در گروه سنی خاصی وجود ندارد. ممکن است کودک ۲ ساله‌ای بین ساعات ۸ شب تا ۸ صبح روز بعد به خواب رود، در حالی که کودک ۲ ساله دیگری بعد از خوابیدن بین ساعات ۱۰ شب تا ۵ صبح روز بعد کاملاً هوشیار به‌نظر آید.
از آنجا که خواب برای آسایش جسم روان کودک بسیار مهم است ولیکن رابطه میان کمبود خواب با رفتارهای کودک همیشه آشکار نیست، به همین دلیل که وقتی بزرگسالان خسته هستند، بدخلق، عبوس و یا کم طاقت به‌نظر می‌رسند در حالی‌که کودکان می‌توانند در چنین شرایطی پر سر و صدا، ناسازگار و حتی رفتاری افراطی بروز دهند.
با توجه به اینکه هر کودک به‌عنوان یک شخصیت واحد، نیازهای اختصاصی خویش را برای به‌خواب رفتن دارا می‌باشد لیکن خواب قریب به اتفاق کودکان براساس سن آنا در یک گسترده (محدوده) خاصی از ساعاتشبانه روز اتفاق می‌افتد.
طولانی‌ترین زمان خواب نوزادان بین ۴ تا ۵ ساعت می‌باشد که این بستگی به میزان تغذیه‌ای دارد که بتواند معده کوچک آنها را پوشش دهد. اگر نوزادان برای مدت طولانی به‌خواب روند به‌طور حتم در طول روز دچار گرسنگی مفرط شده و تناوب نیاز به شیر خواری و یا دریافت شیشه حاوی مواد غذائی مناسب را احساس خواهند نمود.
درست زمانی که والدین احساس می‌کنند کودکشا در طول شب به خواب رویائی و دور دستی فرو رفته است، از آن زمان است که می‌توان دریافت که ساعات خواب طفل از روز به شب در حال تغییر و شکل‌گیری است. در ۳ ماهگی خواب کودک با ۵ ساعت در طول روز و ۱۰ ساعت در شب و غالباً بایک یا دو وقفه صورت می‌پذیرد که حدود ۹۰ درصد اطفال در این سن در طول شب به‌طور تقریبی ۶ تا ۸ ساعت به خواب می‌روند.
اما مهم است بدانیم که اگر کودکان در طول زمان خواب به نوعی گریه کردند و یا انواع صداها را از خود درآورند، الزاماً نباید بیدار باشند، حتی اگر در طول شب تنها برای چند دقیقه بیدار شوند دوباره به خواب خواهند رفت. بهتر است که اجازه دهیم کودکان چگونه به خواب رفتن را خود بیاموزند و تجربه نمایند. با این‌حال اگر کودک زیر ۶ ماهه به دفعات گریه کردن را ادامه دهد زمانی است که باید به او پاسخ داد، شاید کودک شما به درستی گرسنه، مرطوب، سرد و یا حتی بیمار باشد، بیدار نمودن شب هنگام کودک به واسطه تعویض البسه و یا تغذیه وی بایستی فوری و به آرامی، بی‌هیچ گونه تحریک و صبحت با وی و یا روشن نمودن چراغ‌ها که باعث اختلال در آرامش او گردد، صورت پذیرد. با علم به اینکه کودک برای اجابت خواسته‌هایش به زمان توجه ندارد، ولیکن می‌بایست این نظریه را که شب هنگام زمان مناسب برای خوابیدن می‌باشد را در او تقویت نمود. ایده‌آل اینست که کودک شما به منظور خوابیدن در گهواره خود قرار گیرد. نیازی نیست که شما زمان مقرری را برای به خواب رفتن به او القاء کنید. هر فعالیت آرام کننده و تسکین دهنده که پیوسته و بدین منظور در طول شب صورت پذیرد، می‌تواند عادی گشته و نه تنها این روش‌ها به خواب کودک شما کمک خواهد کرد بلکه او نیز با این سبک انس گرفته و حتی اگر در طول نیمه‌های شب از خواب برخیزد، با استفاده از این روش‌ها خواهد توانست که مستقلاً مجدداً به خواب رود.
با کلماتی آرام و نیز با مالش دست بر پشت او، کودک را آرام نمائید وس پس همانجا رها کنید مگر آنکه کودک شما علائم بیماری را از خود بروز نماید، که در این صورت طفل بیمار را می‌بایست و از جایش برداشته و آرام نمائید و اگر به گریه کردن ادامه می‌دهد شما اجازه دارید کمی بیش از ۵ دقیقه و به آرامی به نوازش او بپردازید، به‌همین ترتیب طفل بعد از چند روز به خواب رفتن مجدد را در محل مناسب خویش خواهد آموخت ولیکن اگر از خواب برخاستن‌های مکرر او بیش از ۵ یا ۶ نوبت در طول شب اتفاق افتد، حتماً باید با پزشک کودک خویش مشاوره نمائید.
بین سن ۶ ماهگی تا یکسال، هیجان‌های متفرقه عامل بزرگی برای بیدار شدن کودکان از خواب به شما می‌آیند، اما روش کلی برای مقابله با این بیداری‌های نابه‌هنگام در طول شب همان روش برخورد با کودکان در ماه‌های نخستین تولدشان می‌باشد: به هیچ وجه آنان را از گهواره‌شان بلند نکنید، چراغ‌ها را روشن ننمائید، آواز نخوانید، با آنان صحبت و یا بازی نکنید و حتی اقدام به تغذیه آنها ننمائید که تمام این اعمال کودکان را در تکرار رفتارشان تشویق می‌نماید.
اگر کودک شما در طول شب با گریه کردن از خواب برخاست، او را صرفاً به‌خاطر عدم ابتدا به بیماری و یا تعویض البسه مرطوب مورد بررسی قرار دهید و در غیر این‌صورت شما می‌توانید شکم و یا پشت کودک را با دست به آرامی مالش داده و حتی استفاده از پستانک و یا مکیدن انگشت شصت می‌تواند کودک را در این سن به آرام گرفتن عادت دهد و اگر طفل به گریه کردن بیش از این ادامه دهد می‌توانید به مدت ۵ دقیقه به مراقبت ازوی اقدام نمائید.
والدین گه‌گاه به اشتباه فکر می‌کنند که بیدار نگه داشتن کودکان به‌طرق مختلف آنان را برای به خواب رفتن در ساعت مقرر کمک می‌نماید. در حقیقت اگر کودکان بیش از حد خسته شده باشند ساعت مشخصی برای خوابیدن نخواهند داشت. برقراری ساعت معمول خواب به کودکان کمک می‌نماید تا آنان آرامش داشته و برای خواب مهیا گردند. برای اطفال ۱ تا ۳ ساله حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه زمان نیاز دارد تا با خواندن داستان، دوش گرفتن و یا شنیدن یک موسیقی آرام به خواب روند.
هرآنچه که عادات، تشریفات و مراسم شبانه شما باشد، کودک نیز در شب‌های دیگر اصرار به تکرار آن دارد، سعی کنید عادات شبانه خود را طولانی‌تر یا پیچیده‌تر ننمائید. در حد امکان اجازه دهید کودکتان با همان عادات همیشگی خود از قبیل پوشیدن پیجامه، همراه داشتن اسباب‌بازی حیوانات مختلف پارچه‌ای و یا با گوش کردن به موزیک دلخواه خود به خواب روند. این روش به کودک شما کمک می‌کند تا حس کنترل بر عادات دائمی خود را تقویت نماید.
دندان در آوردن کودک ممکن است باعث بیدار شدن و به رویا رفتن او گردد. رویاهای فعالی در این سنین بروز می‌نماید. برای بچه‌ها دیدن رویا و خواب می‌تواند هشداری جدی تلقی گردد. کابوس‌ها غالباً برای کودکان ترسناک بوده زیرا با واقعیت دنیای بیرونی آنها سازگاری نداشته و مطابقت نمی‌نماید. بنابراین والدین می‌بایست در خصوص تماشای برنامه‌های تلویزیونی برای کودکان دقت عمل بیشتری بنمایند.
در صورت بروز کابوس بر کودک، می‌بایست به او آرامش بخشید و اجازه دهید آنان درباره هر آنچه که در رویا و کابوسشان دیده‌اند برای شما تعریف نمایند، صبر کنید تا کودک کاملاً آرام گیرد و سپس به آرامی او را برای خواب مجدد تشویق نمائید.
.. این مجموعه می‌بایست در اتاق کودک و در دسترس وی باشد تا هر زمان از نیمه شب که کودک اراده نماید بتواند به آنها دسترس داشته و با آنها سرگرم گردد تا به آرامش رسیده و مجدداً به خواب رود.
مشکلات این کودکان در زمان خواب می‌تواند نشأت گرفته از نیاز آنان به خلوت کردن با والدین خود، بدون حضور دیگر افراد خانواده و بستگان نزدیک باشد.
سعی نمائید قبل از به خواب رفتن کودک با او خلوت کنید و با گفتگوئی کوتاه به آنان درباره همه چیز اطمینان خاطر بخشید، که این کار خود در به آرامش رسیدن کودک و ادامه آن در طول خواب کمک فراوان می‌نماید. فقدان و یا کمبود خواب در کودکان باعث تندخوئی، انواع رفتارهای افراطی و همچنین بیماری اختلال کم توجهی و بیش فعالی در کودکان (ADHD) را فراهم می‌آورد.
در نگاهی کوتاه به آنچه گفته شد بدین نتیجه خواهیم رسید که:
۱) زمان معینی ر برای خوابیدن کودکتان مقرر بنمائید.
۲) به‌زمان خواب مقید با شید و کودک خود را به ترتیب از نیم ساعت و ۱۰ دقیقه قبل از فرا رسیدن آن زمان آگاه نمائید.
۳) اجازه دهید که کودک شما هر لباس راحتی را که برای خواب می‌پسندد، انتخاب نموده و آن را بپوشد.
۴) اجازه دهید هر عروسکی را که کودک شما مایل است با خود به‌همراه داشته باشد انتخاب نماید.
۵) انتخاب موسیقی‌های ملایم را مورد توجه قرار دهید.
۶) به‌منظور خواباندن کودک به هیچ وجه از طریق تغذیه مخصوصاً استفاده از شیشه‌های مخصوص شیر اطفال حاوی مایعات شیر و یا هرگونه نوشیدنی حاوی شکر و قند اجتناب ورزید زیرا تجمع این مایعات در دهان کودک از عوامل جدی در تخریب دندان‌های کودک به‌شمار می‌آید.
۷) به‌منظور حس امنیت و آسایش در کودک، وی را در نهایت دقت و به آرامی در جای خود مستقر نمائید.
با این‌حال نسخه کاملاً پیچیده نهائی برای فراهم نمودن زمینه و شرایط ایده‌آل خواب کودکان مهیا نیست، لیکن والدین را باید تشویق نمود که بدانند اکثر کودکان قابلیت و استحقاق یک خواب خوب و آرام را دارا می‌باشند و رمز موفقیت آن به تلاش والدین از روزهای ابتدائی تولد فرزندشان وابسته است و ایجاد این روش‌ها، عادات و الگوهای رفتاری متضمن ارتقاء سطح بهبود و سلامت کودکان در طول زندگی خواهد بود.
منبع: ماهنامه کودک
کشمکش‌های کودک با خواب با افزایش جنب و جوش او در گهوار به پایان می‌رسد و به اشکال ساده‌تری همچون پس از گریه کردن، امتناع از پذیرش، تغذیه ساعت ۳ نیمه شب، کابوس و نیاز به نوشیدن آب شکل می‌گیرد. اینکه به چه شیوه کودکان را به واسطه گریه، جیغ و داد، بدخلقی او به خواب می‌برید و یا و نحوه پاسخگوئی شما به نیازهای او در نیمه‌های شب، همچنین میزان خواب مفید برای وی، همگی به سن کودک شما بستگی دارد.
● چه میزان خواب کافیست؟
در این نمودار به هیچ وجه عدد اعجاب‌انگیزی از ساعات گزارش شده توسط کلیه اطفال در گروه سنی خاصی وجود ندارد. ممکن است کودک ۲ ساله‌ای بین ساعات ۸ شب تا ۸ صبح روز بعد به خواب رود، در حالی که کودک ۲ ساله دیگری بعد از خوابیدن بین ساعات ۱۰ شب تا ۵ صبح روز بعد کاملاً هوشیار به‌نظر آید.
از آنجا که خواب برای آسایش جسم روان کودک بسیار مهم است ولیکن رابطه میان کمبود خواب با رفتارهای کودک همیشه آشکار نیست، به همین دلیل که وقتی بزرگسالان خسته هستند، بدخلق، عبوس و یا کم طاقت به‌نظر می‌رسند در حالی‌که کودکان می‌توانند در چنین شرایطی پر سر و صدا، ناسازگار و حتی رفتاری افراطی بروز دهند.
با توجه به اینکه هر کودک به‌عنوان یک شخصیت واحد، نیازهای اختصاصی خویش را برای به‌خواب رفتن دارا می‌باشد لیکن خواب قریب به اتفاق کودکان براساس سن آنا در یک گسترده (محدوده) خاصی از ساعاتشبانه روز اتفاق می‌افتد.
● کودک در ۶ ماه اول تولد
طولانی‌ترین زمان خواب نوزادان بین ۴ تا ۵ ساعت می‌باشد که این بستگی به میزان تغذیه‌ای دارد که بتواند معده کوچک آنها را پوشش دهد. اگر نوزادان برای مدت طولانی به‌خواب روند به‌طور حتم در طول روز دچار گرسنگی مفرط شده و تناوب نیاز به شیر خواری و یا دریافت شیشه حاوی مواد غذائی مناسب را احساس خواهند نمود.
درست زمانی که والدین احساس می‌کنند کودکشا در طول شب به خواب رویائی و دور دستی فرو رفته است، از آن زمان است که می‌توان دریافت که ساعات خواب طفل از روز به شب در حال تغییر و شکل‌گیری است. در ۳ ماهگی خواب کودک با ۵ ساعت در طول روز و ۱۰ ساعت در شب و غالباً بایک یا دو وقفه صورت می‌پذیرد که حدود ۹۰ درصد اطفال در این سن در طول شب به‌طور تقریبی ۶ تا ۸ ساعت به خواب می‌روند.
اما مهم است بدانیم که اگر کودکان در طول زمان خواب به نوعی گریه کردند و یا انواع صداها را از خود درآورند، الزاماً نباید بیدار باشند، حتی اگر در طول شب تنها برای چند دقیقه بیدار شوند دوباره به خواب خواهند رفت. بهتر است که اجازه دهیم کودکان چگونه به خواب رفتن را خود بیاموزند و تجربه نمایند. با این‌حال اگر کودک زیر ۶ ماهه به دفعات گریه کردن را ادامه دهد زمانی است که باید به او پاسخ داد، شاید کودک شما به درستی گرسنه، مرطوب، سرد و یا حتی بیمار باشد، بیدار نمودن شب هنگام کودک به واسطه تعویض البسه و یا تغذیه وی بایستی فوری و به آرامی، بی‌هیچ گونه تحریک و صبحت با وی و یا روشن نمودن چراغ‌ها که باعث اختلال در آرامش او گردد، صورت پذیرد. با علم به اینکه کودک برای اجابت خواسته‌هایش به زمان توجه ندارد، ولیکن می‌بایست این نظریه را که شب هنگام زمان مناسب برای خوابیدن می‌باشد را در او تقویت نمود. ایده‌آل اینست که کودک شما به منظور خوابیدن در گهواره خود قرار گیرد. نیازی نیست که شما زمان مقرری را برای به خواب رفتن به او القاء کنید. هر فعالیت آرام کننده و تسکین دهنده که پیوسته و بدین منظور در طول شب صورت پذیرد، می‌تواند عادی گشته و نه تنها این روش‌ها به خواب کودک شما کمک خواهد کرد بلکه او نیز با این سبک انس گرفته و حتی اگر در طول نیمه‌های شب از خواب برخیزد، با استفاده از این روش‌ها خواهد توانست که مستقلاً مجدداً به خواب رود.
● از ۶ ماهگی تا یکسال
با کلماتی آرام و نیز با مالش دست بر پشت او، کودک را آرام نمائید وس پس همانجا رها کنید مگر آنکه کودک شما علائم بیماری را از خود بروز نماید، که در این صورت طفل بیمار را می‌بایست و از جایش برداشته و آرام نمائید و اگر به گریه کردن ادامه می‌دهد شما اجازه دارید کمی بیش از ۵ دقیقه و به آرامی به نوازش او بپردازید، به‌همین ترتیب طفل بعد از چند روز به خواب رفتن مجدد را در محل مناسب خویش خواهد آموخت ولیکن اگر از خواب برخاستن‌های مکرر او بیش از ۵ یا ۶ نوبت در طول شب اتفاق افتد، حتماً باید با پزشک کودک خویش مشاوره نمائید.
بین سن ۶ ماهگی تا یکسال، هیجان‌های متفرقه عامل بزرگی برای بیدار شدن کودکان از خواب به شما می‌آیند، اما روش کلی برای مقابله با این بیداری‌های نابه‌هنگام در طول شب همان روش برخورد با کودکان در ماه‌های نخستین تولدشان می‌باشد: به هیچ وجه آنان را از گهواره‌شان بلند نکنید، چراغ‌ها را روشن ننمائید، آواز نخوانید، با آنان صحبت و یا بازی نکنید و حتی اقدام به تغذیه آنها ننمائید که تمام این اعمال کودکان را در تکرار رفتارشان تشویق می‌نماید.
اگر کودک شما در طول شب با گریه کردن از خواب برخاست، او را صرفاً به‌خاطر عدم ابتدا به بیماری و یا تعویض البسه مرطوب مورد بررسی قرار دهید و در غیر این‌صورت شما می‌توانید شکم و یا پشت کودک را با دست به آرامی مالش داده و حتی استفاده از پستانک و یا مکیدن انگشت شصت می‌تواند کودک را در این سن به آرام گرفتن عادت دهد و اگر طفل به گریه کردن بیش از این ادامه دهد می‌توانید به مدت ۵ دقیقه به مراقبت ازوی اقدام نمائید.
● یک تا سه سالگی
والدین گه‌گاه به اشتباه فکر می‌کنند که بیدار نگه داشتن کودکان به‌طرق مختلف آنان را برای به خواب رفتن در ساعت مقرر کمک می‌نماید. در حقیقت اگر کودکان بیش از حد خسته شده باشند ساعت مشخصی برای خوابیدن نخواهند داشت. برقراری ساعت معمول خواب به کودکان کمک می‌نماید تا آنان آرامش داشته و برای خواب مهیا گردند. برای اطفال ۱ تا ۳ ساله حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه زمان نیاز دارد تا با خواندن داستان، دوش گرفتن و یا شنیدن یک موسیقی آرام به خواب روند.
هرآنچه که عادات، تشریفات و مراسم شبانه شما باشد، کودک نیز در شب‌های دیگر اصرار به تکرار آن دارد، سعی کنید عادات شبانه خود را طولانی‌تر یا پیچیده‌تر ننمائید. در حد امکان اجازه دهید کودکتان با همان عادات همیشگی خود از قبیل پوشیدن پیجامه، همراه داشتن اسباب‌بازی حیوانات مختلف پارچه‌ای و یا با گوش کردن به موزیک دلخواه خود به خواب روند. این روش به کودک شما کمک می‌کند تا حس کنترل بر عادات دائمی خود را تقویت نماید.
دندان در آوردن کودک ممکن است باعث بیدار شدن و به رویا رفتن او گردد. رویاهای فعالی در این سنین بروز می‌نماید. برای بچه‌ها دیدن رویا و خواب می‌تواند هشداری جدی تلقی گردد. کابوس‌ها غالباً برای کودکان ترسناک بوده زیرا با واقعیت دنیای بیرونی آنها سازگاری نداشته و مطابقت نمی‌نماید. بنابراین والدین می‌بایست در خصوص تماشای برنامه‌های تلویزیونی برای کودکان دقت عمل بیشتری بنمایند.
در صورت بروز کابوس بر کودک، می‌بایست به او آرامش بخشید و اجازه دهید آنان درباره هر آنچه که در رویا و کابوسشان دیده‌اند برای شما تعریف نمایند، صبر کنید تا کودک کاملاً آرام گیرد و سپس به آرامی او را برای خواب مجدد تشویق نمائید.
● کودکان پیش دبستانی
.. این مجموعه می‌بایست در اتاق کودک و در دسترس وی باشد تا هر زمان از نیمه شب که کودک اراده نماید بتواند به آنها دسترس داشته و با آنها سرگرم گردد تا به آرامش رسیده و مجدداً به خواب رود.
● کودکان در سنین مدرسه
مشکلات این کودکان در زمان خواب می‌تواند نشأت گرفته از نیاز آنان به خلوت کردن با والدین خود، بدون حضور دیگر افراد خانواده و بستگان نزدیک باشد.
سعی نمائید قبل از به خواب رفتن کودک با او خلوت کنید و با گفتگوئی کوتاه به آنان درباره همه چیز اطمینان خاطر بخشید، که این کار خود در به آرامش رسیدن کودک و ادامه آن در طول خواب کمک فراوان می‌نماید. فقدان و یا کمبود خواب در کودکان باعث تندخوئی، انواع رفتارهای افراطی و همچنین بیماری اختلال کم توجهی و بیش فعالی در کودکان (ADHD) را فراهم می‌آورد.
در نگاهی کوتاه به آنچه گفته شد بدین نتیجه خواهیم رسید که:
۱) زمان معینی ر برای خوابیدن کودکتان مقرر بنمائید.
۲) به‌زمان خواب مقید با شید و کودک خود را به ترتیب از نیم ساعت و ۱۰ دقیقه قبل از فرا رسیدن آن زمان آگاه نمائید.
۳) اجازه دهید که کودک شما هر لباس راحتی را که برای خواب می‌پسندد، انتخاب نموده و آن را بپوشد.
۴) اجازه دهید هر عروسکی را که کودک شما مایل است با خود به‌همراه داشته باشد انتخاب نماید.
۵) انتخاب موسیقی‌های ملایم را مورد توجه قرار دهید.
۶) به‌منظور خواباندن کودک به هیچ وجه از طریق تغذیه مخصوصاً استفاده از شیشه‌های مخصوص شیر اطفال حاوی مایعات شیر و یا هرگونه نوشیدنی حاوی شکر و قند اجتناب ورزید زیرا تجمع این مایعات در دهان کودک از عوامل جدی در تخریب دندان‌های کودک به‌شمار می‌آید.
۷) به‌منظور حس امنیت و آسایش در کودک، وی را در نهایت دقت و به آرامی در جای خود مستقر نمائید.
با این‌حال نسخه کاملاً پیچیده نهائی برای فراهم نمودن زمینه و شرایط ایده‌آل خواب کودکان مهیا نیست، لیکن والدین را باید تشویق نمود که بدانند اکثر کودکان قابلیت و استحقاق یک خواب خوب و آرام را دارا می‌باشند و رمز موفقیت آن به تلاش والدین از روزهای ابتدائی تولد فرزندشان وابسته است و ایجاد این روش‌ها، عادات و الگوهای رفتاری متضمن ارتقاء سطح بهبود و سلامت کودکان در طول زندگی خواهد بود.
منبع: ماهنامه کودک
