نامگذاری سوره عنکبوت
نام عنکبوت برای این سوره، برگرفته از تمثیلی است که در آیه 41 آن آمده است.خداوند در این آیه داستان کافران را که غیر خدا را می پرستند، به عنکبوت و خانه عنکبوت تشبیه کرده و خانه عنکبوت را سست ترین خانه خوانده است.1
محل و ترتیب نزول سوره عنکبوت
سوره عنکبوت هشتاد و پنجمین سوره ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، بیست و نهمین سوره قرآن کریم است که در جزء 20 و 21 قرآن جای دارد.زمان نزول سوره عنکبوت نزدیک به زمان هجرت بوده است.1
فضای نزول سوره عنکبوت
عده ای از مشرکان مکه می خواسته اند به هر حیله ای که شده پسران یا اقوام خویش را که اسلام آورده بودند از اسلام برگردانند و حتی می گفتند:به آئین ما برگردید اگر گناهی باشد ما عهده داریم اتَّبِعُوا سَبِیلَنا وَ لْنَحْمِلْ خَطایاکُمْ ... ،
این جریانها سبب شده که سوره عنکبوت [در چنین فضایی] نازل شود و در آن، مسئله امتحان که یک سنت الهی است مطرح گردد چون دعوت مسلمانان به شرک از طرف مشرکان یک امتحان بود. آن وقت حالات هفت نفر از پیامبران الهی مطرح شده که قوم آنها با آمدن پیامبران امتحان شدند. عده ای نجات یافته و عده ای هلاک گشتند. 1
محتوای سوره عنکبوت
تفسیر نمونه محتوای سوره عنکبوت را در چهار بخش کلی چنین بیان می‌کند:بیان مسئله «امتحان» و «واکنش منافقان» در امتحان‌ها و شناخت عملکرد آنان؛
دلداری به پیامبر (ص) و مؤمنانِ کم تعداد و نخستینِ اسلام از طریق بیان گوشه‌هایی از سرنوشت پیامبرانی، چون نوح، ابراهیم، لوط و شعیب؛
سخن از توحید، نشانه‌های خدا در عالم آفرینش، و مبارزه با شرک؛
سخن از ضعف و ناتوانی معبود‌های ساختگی، و توصیف بت‌پرستان به عنکبوت، همچنین پرداختن به عظمت قرآن و دلایل حقانیت پیامبر (ص) و لجاجت مخالفان، و بیان مسائل تربیتی مثل نماز، نیکی به پدر و مادر و اعمال صالح و روش بحث و برخورد منطقی با مخالفان.2
.jpg "فضیلت قرائت و خواص سوره عنکبوت")
داستان‌ها و روایت‌های تاریخی در سوره عنکبوت
داستان نوح
رسالت ۹۵۰ ساله نوح در میان قومش، طوفان نوح (آیه‌های ۱۴-۱۵)،داستان ابراهیم
دعوت مردم به توحید و پرهیز از بت‌پرستی، نجات ابراهیم از آتش، ادامه نبوت در نسل ابراهیم در اسحاق و یعقوب نبی (آیه‌های ۱۶-۲۸)،داستان لوط
ایمان لوط به ابراهیم، هشدار لوط درباره عمل زشت قوم، نزول ملائکه بر ابراهیم و خبردادن از عذاب قوم لوط، زن لوط در میان قوم گنهکار (آیه‌های ۲۶-۳۵)،رسالت شعیب و دعوت قوم، تکذیب شعیب، عذاب قوم (آیه‌های ۳۶-۳۷)،
عذاب قوم عاد و ثمود (آیه ۳۸)،
تکبرورزی قارون و فرعون و هامان در زمان موسی (آیه ۳۹).2
آیات مشهور سوره عنکبوت
آیه 33
وَلَمَّا أَنْ جَاءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِیءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالُوا لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ ۖ إِنَّا مُنَجُّوکَ وَأَهْلَکَ إِلَّا امْرَأَتَکَ کَانَتْ مِنَ الْغَابِرِینَ ﴿٣٣﴾ترجمه :و چون فرستادگان ما نزد لوط آمدند به سبب [حضور] آنان [به صورت جوانانی آراسته] بدحال و بی طاقت شد، و گفتند:مترس و غمگین مباش، قطعاً ما نجات دهنده تو و خانواده ات هستیم، مگر همسرت را که از باقی ماندگان خواهد بود،
کلمه «سِیء» به معنای بدحال شدن است. بدحال شدن حضرت لوط ممکن است به خاطر ترس از تعرّض بدکاران به فرشتگان میهمان در خانه او باشد و یا به خاطر اطلاع از نزول قهر و عذاب الهی بر قومش.
«ذراع» به قسمتی از دست (از آرنج تا انگشتان) گفته می شود. تنگ شدن ذراع، کنایه از ناتوانی و فروماندگی است، زیرا کسی که آرنجش کوتاه باشد، نسبت به انجام بسیاری از کارها ناتوان است. به هر کس که به نحوی از پا می افتد و کاری دستش نیست می گویند:«ضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا».
«لاتخف» درباره نگرانی از حوادث و سختی ها یا تلخی های احتمالی در آینده است. و «لاتحزن» اندوه و غم به خاطر امور گذشته مربوط می‌شود.
حجت الاسلام محسن قرائتی در تفسیر آیه 33 از سوره عنکبوت، موارد زیر را ذکر کردند:
در جامعه ای فاسد، مردان خدا در تنگنا قرار میگیرند و حتّی در مورد حفظ مهمان و ذرّیهی خود نیز نگرانند. «سیء بهم»
شیوع فساد، نباید ما را بی تفاوت کند. «سیء بهم و ضاق بهم» (غیرت دینی لازمهی ایمان است.) «سیء بهم»
بسیاری از نگرانیها، به خاطر بیخبری از آینده است. «ضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالُوا لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ»
نگرانی درونی، در چهره اثر می گذارد. فرشتگان با دیدن آثار نگرانی از سیمای حضرت لوط، به او گفتند:« لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ »
مؤمنان را با وعدههای حقّ و آرام بخش، از دلهره و اضطراب نجات دهیم. « لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ ۖ إِنَّا مُنَجُّوکَ»
در بیان حقایق، ابتدا نقاط مثبت را بگوییم. « إِنَّا مُنَجُّوکَ»
خداوند، اولیای خود را حفظ می کند. «إِنَّا مُنَجُّوکَ»
پیوند خانوادگی، انسان را نجات نمی دهد، ایمان و عمل صالح کلید نجات است. «إِلَّا امْرَأَتَکَ »
زن، دارای شخصیّتی مستقل است و می تواند در برابر نظام فرهنگی و اقتصادی خانواده یا جامعه مقاومت کند. «إِلَّا امْرَأَتَکَ »
راهنمای فساد نیز مفسد است. «الاّ امراتک» (همسر لوط به افراد فاسد اطلاع می داد که مهمان آمده، شما برای گناه به سراغش بروید.)(حجت الاسلام محسن قرائتی، تفسیر سوره عنکبوت)
آیه أَوْهَنَ الْبُیُوتِ
مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ أَوْلِیَاءَ کَمَثَلِ الْعَنکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتًا ۖ وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنکَبُوتِ ۖ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ ﴿41﴾ترجمه :داستان کسانی که غیر از خدا دوستانی اختیار کرده اند، همچون عنکبوت است که [با آب دهان خود] خانه ای برای خویش ساخته، و در حقیقت ـ اگر می دانستند ـ سست ترین خانه ها همان خانه عنکبوت است .
در تفسیر این آیه آمده است خداوند اولیای مشرکان (یعنی بت ها) را به خانه عنکبوت تشبیه کرد تا برساند این اولیا نمی توانند هیچ سودی برای پیروان خود داشته باشند و آنان را از آسیب ها و سختی ها حفظ کنند. (المیزان، ج16، ص130ـ131)
آیه چشیدن مرگ
کلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَینَا تُرْجَعُونَ ﴿57﴾ترجمه : دهر انسانی مرگ را می چشد سپس به سوی ما باز می گردد.
در تفسیر این آیه آمده است یکی از عذرهای مسلمانانی که در سرزمین های مشرکان زندگی می کردند و حاضر به هجرت نبودند، این بود که می گفتند اگر از وطن خودمان خارج شویم، خطر مرگ و گرسنگی ما را تهدید می کند و با هجرت، از بستگان و خویشاوندان و فرزندانمان دور می افتیم. پس قرآن در پاسخ آنان آیه بالا را نازل کرد تا بفهماند گریزی از مرگ وجود ندارد.3
.jpg "فضیلت قرائت و خواص سوره عنکبوت")
آثار و برکات تلاوت سوره عنکبوت
۱. درمان همه بیماری‌ها
از رسول گرامی اسلام نقل شده است: هرکس سوره عنکبوت را نوشته و پس از شستن، از آب آن بنوشد همه درد‌ها و بیماری‌ها از او زایل می‌شود.امام صادق علیه السلام نیز فرموده اند: اگر این سوره را بنویسند و آنگاه آن را شسته و از آب حاصل از آن بنوشند تب، سردی و درد از آنها برداشته می‌شود و از هیچ دردی جز درد مرگ که چاره‌ای از آن نیست، غمگین نمی‌شوند و در زندگی به شادی فراوانی دست می‌یابند.
۲. جهت آرامش و شرح صدر
نوشیدن آب این سوره موجب شادی دل و شرح صدر می‌شود و اگر برای افروختگی و حرارت چهره از این آب صورت را بشویند برطرف می‌شود و اگر هنگام خواب این سوره خوانده شود موجب آرامش و راحتی در خواب می‌شود.2پینوشتها
1.www.namnak.com
2.www.yjc.ir
3.www.shia-news.com
