بقعه دارای گنبدی عرقچینی است که در زیر آن قبری با نمای سنگ گرانیت، به ابعاد ۵۰×۱۸۰ و ارتفاع ۳۹ سانتی متری قرار دارد. قبر دارای سنگ نوشته ای به ابعاد ۳۶ در ۱۰ سانتی متر است که روی آن چنین حکاکی شده:
«الله بس یا رب به فریاد برس، هذا قبر مرحوم سعید قاید محمد بن على بن فرخ بهار شیخی (شیعی؟) فی تاریخ شهر جمادى الآخر اثنین و ثلاثین و تسعمائه (۹۳۲ ه. ق).»
شایسته ذکر است که این سنگ نوشته که در سال ۱۳۸۳ خورشیدی توسط سارقان اشیای عتیقه و به هنگام نبش قبر آشکار گردید، حدود ۱۲۵ سال پیش تر توسط خلیفه على (مدفون در کربلا) درون قبر میر حاج محمد دفن شده بود.
حکایت آن هم طبق گفته آقای ملاغلام کنگانی ساکن سرمک، چنین است: تا حدود ۱۲۵ سال پیش قبر میر حاج محمد اتاق نداشت. شبی میرحاج محمد به خواب خلیفه زائر على آمده و از وی می خواهد بر روی قبرش اتاقی بسازد. زمانی که خلیفه زایر علی و دیگران مشغول خاکبرداری و مرتب کردن قبر بودند، درون قبر، سنگ نوشته مذکور به همراه یک شمشیر، کاسه ای زردرنگ زردکی) و مقداری سکه طلا نمایان گردید. سنگ نوشته و کاسه، دوباره درون قبر باز گردانده می شود، اما شمشیر و سکه ها نگه داری شدند. سکه ها خرج هزینه بقعه شد و شمشیر هم بعد از مدتی ناپدید گشت.
به اعتقاد سالمندان و آگاهان روستا، شخص مدفون در این بقعه «میرحاج محمد»، از نسل امام کاظم علیه السلام است، که چند قرن پیش برای تبلیغ دین اسلام مخصوصا مذهب شیعه وارد پشتکوه دشتی و سپس روستای سرمک - که در آن زمان آباد و معروف بوده است . شده است. درباره این که وی از کجا به سرمک آمده، آگاهان و کهنسالان نظر واحدی ندارند. برخی می گویند از فراشبند فارس به این جا مهاجرت کرده است و برخی دیگر معتقدند که وی در بیرم فارس تذکره دارد و از آنجا به سرمک آمده است. هر دو گروه به نقل پیشینیان استناد می کنند.
مطابق سنگ قبر و نیز گفته مطلعان، میر حاج محمد، رهبر و پیشوای مردم منطقه پشتکوه دشتی بوده و در سال ۹۳۲ ه. ق یعنی در عصر صفویه، به مرگ طبیعی دار فانی را وداع گفته است.
میر حاج محمد نزد اهالی سرمک بسیار گرامی است. ایام پنج شنبه و دیگر روزهای تعطیل مخصوص ایام نوروز، به زیارتش می روند و کراماتی نیز از وی نقل می کنند. اهالی روستا در شب عاشورا و ساعاتی قبل از نماز صبح، در کنار بقعه اش حاضر شده و به نوحه خوانی و سینه زنی می پردازند و بعد از اقامه نماز صبح و خواندن فاتحه برای میرحاج محمد و خفتگان در اطرافش، دسته جمعی به روستا بر می گردند و خود را برای انجام مراسم ظهر عاشورا آماده می کنند.
خادم بقعه، خلیفه اسماعیل ریزی است. فعلا بقعه فاقد هرگونه امکانات رفاهی است. البته در اطرافش باغات لیمو و نخل و سایر مرکبات و نیز چشمه آب شیرین وجود دارد که می تواند مورد استفاده زوار قرار گیرد.
کنار بقعه میر حاج محمد، قبرستانی قدیمی با سنگ قبرهای منقش وجود دارد که حکاکی برخی از سنگ قبرها به دست «استاد شهبازی فیروزی آبادی» صورت گرفته است. قدیمی ترین سنگ قبری که موفق به خواندن خطوط آن شدیم، متعلق به فردی به نام مرحوم «حسین» است که در محرم سال ۱۱۲۷ هجری قمری فوت شده است. صاحبان این قبور اغلب از عشایر کوچ رو و از طایفه های جعفربیگی و على قیالو هستند. قبر «رضا» فرزند «هدان» مقتول به سال ۱۳۲۸ هجری قمری و «حاج حمزه خان صفری» فرزند «حاج زکی خان» از سرشناسان و نام داران طایفه على قیالو، در جوار همین بقعه است.
در محوطه اطراف بقعه، آثار قدیمی چندی دیده می شود که از جمله آنها می توان به یک تنوره آسیاب آبی از جنس سنگ و ساروج اشاره کرد که به فاصله ی کمی در ضلع شمال شرقی بقعه قرار دارد. این آثار، روایتگر آبادانی و رونق منطقه در دوران گذشته است. اگر اطراف بقعه کاوش های تحقیقی درستی صورت گیرد، به یقین آثار تاریخی بیشتری کشف خواهد شد که می تواند به تاریخ منطقه و سابقه سکونت در آن کمک فراوانی کند.
این بقعه، در فواصل زمانی مختلف بیش از چهار بار مرمت و باز سازی شده که قدیمی ترین آن حدود صد سال پیش توسط «خلیفه قربان علی» و آخرین بار آن حدود هفت سال پیش توسط «خلیفه اسماعیل ریزی» و به کمک نذورات مردمی صورت گرفته است.
منابع:
1. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۱۱ (خورموج)، ص ۶۴.
۲. گفتگو با غلامحسین کنگانی، مطلع و معمر، ساکن سرمک، مورخ ۱۳۸۵/1/7
٣. گفتگو با سید جواد بهمنی، ۷۰ ساله، ساکن سرمک، مورخ ۱۳۸۴/1/11
۴. دست نوشته مورخ ۱۳۸۴/11/22 محسن جهانگیری، ساکن سرمک.
۵. دست نوشته مورخ ۱۳۸۵/1/15 بهرام جهانگیری، ساکن سرمک.
6. گفتگو با فتح الله رحیمی، از طایفه على قیالو، ساکن خورموج، مورخ ۱۳۸۹/10/25
7. مشاهدات نگارنده، مورخ ۱۳۸۵/1/7 و 1389/2/29
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر سوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 105-102
